Hvítárbrú um jól 2017 |
Kvistholt í jólabúningi 2016 |
Hvítárbrú um jól 2017 |
Kvistholt í jólabúningi 2016 |
Andlit þokuð vegna persónuverndar. |
Andlit ekki þokuð, enda vissu allir af myndatökunni. |
Fjölskyldan 1960 mynd Matthías Frímannsson |
Í dag, 7. október, 2020 er öld liðin frá fæðingu móður minnar. Ér er nú búinn að fara yfir æviferil hennar, eftir því sem mér hefur verið unnt, en örugglega er margt sem hefði átt heima í svona samantekt, sem mér hefur ekki tekist að grafa upp.
Hér í þessum síðasta þætti, hef ég ætlað mér að reyna að búa til einhverskonar mynd af Guðnýju Pálsdóttur, en það virðist ætla að verða hægara sagt en gert. Þar kemur aðallega tvennt til. Annarsvegar er varlegt að treysta gloppóttu minni, en ég hef löngum búið við að að búa ekki yfir minningum sem aðrir, í kringum mig hafa á hraðbergi. Hinsvegar á ég 4 systkini sem kunna að hafa talsvert aðra sýn á og betra minni um móður okkar en ég. Þar með gæti skapast misræmi í frásögnum, ef eitthvert þeirra skyldi nú taka sig til og rifja upp sögu Hveratúnsfjölskyldunnar. Mér fyndist það reyndar vel við hæfi.
Með elsta soninn um 1955 |
1. Anddyri og gangur. 3. Stofa, en sennilega síðar svefnherbergi. 4. Geymsla og þvottahús. Þarna lá stigi upp á loft. 5. Snyrting 6. Eldhús. Þegar Skúli og Guðný komu var íbúðarhúsið sambyggt gróðurhúsi og þarna var gengið á milli húsanna. 7. Herbergi Magnúsar og borðstofa 8. Fjölskylduherbergi síðar stofa. 9. Hænsnakofi. Ekki er alveg ljóst hvenær hann var byggður en það var eftir að Skúli og Guðný komu á svæðið. |
Íbúðarhúsið í Hveratúni gat nú varla talist beisið þegar Skúli og Guðný fluttu þar inn. Það var um 60 fermetrar. Í því var ekkert eldhús til að byrja með, það var stofa, svefnherbergi þar sem öll fjölskyldan svaf, nema afi, sem fékk eigin skonsu, sem var jafnframt borðstofa á daginn. Svo var lítið búr, lítið baðherbergi og lítil geymsla sem var einnig þvottahús.
Guðný var mikil fjölskyldumanneskja sérlega metnaðarfull þegar kom að börnunum. Hún var trúaðri en gengur og gerist í nútímanum og það varð ekki undan því vikist að fara í messu þegar messað var og þegar ekki var bíll á heimilinu var gengið í Skálholt. Ég man að ég var búinn að fá alveg nóg af öllum þessum kirkjuferðum. Hún var ekki beint sátt við það, konan, þegar móasik mynd Nínu Tryggvadóttir var sett upp í kirkjunni í stað krossins sem þar hafði verið komið fyrir til bráðabirgða. Ekki veit ég hvernig hún hefði brugðist við ef við hefðum ákveðið að sleppa því að skíra eða ferma börnin okkar. Hún tilheyrði, eins og ég hef áður nefnt, kynslóð, sem hafði allt önnur gildi í hávegum, en þau sem nú eru efst á baugi. Þannig var það nú bara og þótti harla eðlilegt - hvort það var gott, hinsvegar, er svo allt annað mál.
Ég hef áður minnst á Jarþrúði Einarsdóttur (1897-1967), sem var kennari Guðnýjar á æsku og/eða á unglingsárum. Hún var frá Tóftum og langafi Jarþrúðar og langamma Guðnýjar voru systkin. Þessar tvær héldu sambandi alla tíð og skrifuðust á og Guðný trúði Jarþrúði fyrir ýmsu sem varðaði börnin. Ég gerist nú svo djarfur, að birta hér hluta úr tveim bréfum sem hún sendi Jarþrúði (hvernig þau komu síðan til baka til hennar aftur, veit ég auðvitað ekki, en grunar að það hafi gerst eftir að Jarþrúður lést). Þessi bréf eru skemmtileg heimild um lífið í Hveratúni. Fyrra bréfið er frá 1958. Þá var bara Magnús ófæddur og fjölskyldan bjó í Gamla bænum. Þá var Ásta 11 ára, Sigrún 9 ára, Páll að verða 5 ára og Benedikt tveggja ára. Þarna bjó Magnús afi okkar einnig og aðstoðaði við uppeldið á sinn hátt.
Með Þorvaldi Skúla, Guðna Páli og Agli Árna
6. des. 1958Nú eru börnin að hlusta á barnatímann í útvarpinu. Það er sérstaklega gaman að horfa á Pál, hvað hann hlustar af miklum áhuga - sá litli er svolítið farinn að hafa vit á að hlusta og þó er það nú ekki allt, sem hentar honum, en oftast er hann fullur áhuga þegar hann situr hjá afa sínum og hann segir þeim sögur. Það er oft hljótt þegar hann segir þeim sögu. Það er gott að hafa afa. Þeir eru nú ekki allir eins og Magnús.
Palli er byrjaður að kveða að hjá pabba sínum. Hann virðist ætla að verða áhugasamur námsmaður. Þegar byrjaði að skyggja á kvöldin í haust heimtaði hann strax að pabbi hans færi að kenna sér. Vonandi verður það varanlegt.
Nú, það er ég sem er að reyna að koma þessu saman og því ekki nema von að ég tíni fram eitthvað jákvætt um mig.
Með Guðnýju Rut 1984 |
7. febrúar, 1962
Ásta er á Skógaskóla. Ég fékk bréf frá henni í gær. Hún er mjög ánægð. Það er nýafstaðið miðsvetrarpróf. Þar stóð hún sig vel. Fékk 9,09 í meðaleinkunn. Hún lærði ensku og dönsku í bréfaskóla SÍS í fyrravetur og kemur það sér vel núna. Enskan er hennar bezta fag, þ.e.s. henni finnst hún svo skemmtileg. Það er auðvitað grobb að vera að skrifa þér þetta, en það geri ég af því að þú hefur hug á þessum hlutum. Hún fékk 9,9 í ensku og 9,7 í dönsku.
Sigrún er í barnaskólanum í Reykholti. Ef hún herðir sig ætti hún að ná fullnaðarprófi í vor, en hún er 12 ára. Hennar bezta fag er kristinfræði. Það er öfugt við Ástu því hún var lægst í henni á miðsvetrarprófum, sennilega ekki lesið nóg undir það.
Páll hefur verið í skóla hjá dýralæknisfrúnni, en er nú hættur og stendur til að senda hann með Sigrúnu eftir tæpl. hálfan mánuð. Hann er orðinn sæmilega lesandi og á gott með að læra. En verst er hvað hann er hroðvirkur varðandi skriftina. Vonandi getur Óli Möller lagað það, en hann er mjög góður skriftarkennari. Það var sem fargi væri létt af Páli þegar hann mátti fara með Sigrúnu í skólann.
Benedikt er 5 ára og er mjög áhugasamur námsmaður, a.m.k. enn sem komið er. Rekur á eftir því að hann sé látinn lesa. Hann er farinn að kveða að og les stutt orð.
Magnús litli er skýr og skemmtilegur. Þar er gott mannsefni, ef hann verður ekki eyðilagður í uppeldinu. Því miður er ég ekki góður uppalandi.
Nú verð ég bara að vona, að systkini mín fyrirgefi mér að hafa dregið þau svona fram í dagsljósið, en tel þetta ekki hafa verið þeim til vansa.
Mömmu þótti ekki leiðinlegt að fá gesti, en mér finnst að það hafa alltaf verið mikill gestagangur í Hveratúni, Ættingjar og æskuvinir voru oft á ferðinni og nutu góðgerða, enda var alltaf eitthvað til í búrinu. Maður get nokkuð treyst því, enda voru ferðir í búrið til að kanna hvort þar væru kökur sem búið var að taka sneiðar úr, eða kleinur. Þó ég segi það sjálfur þá var mamma snillingur í að baka og kleinurnar hennar og flatkökurnar engu líkar.
Samfélagið í Laugarási, allavega þar til ég hleypti heimdraganum, var afar þétt. Fólkið kíkti oft í heimsókn hvert til annars, skiptist á jólagjöfum og afmælisgjöfum og tók þátt í gleði og sorgum. Þegar einhver fermdist var sérstök veisla fyrir ættingjana og síðan önnur fyrir nágrannana.
Ég efast ekki um, að við þetta gæti ég bætt ýmsu og reikna með, að eftir nokkur ár muni hafa opnast enn frekar inn á æskuár mín og þar með minningar um mömmu. Það bíður þá síns tíma.
Guðný Pálsdóttir hefði átt að eiga lengri ævi, en að því er ekki spurt, frekar en fyrri daginn. Á níuanda áratugnum fór hún að kenna veikinda sem síðan leiddu til þess að hún lést þann 19. desember 1992, 72 ára að aldri. Útför hennar fór fram í Skálholti að þar hvílir hún hjá eiginmanninum, sem lifði hana sem nam 22 árum.
Leiðið í Skálholtskirkjugarði. Mynd Ásta Skúladóttir |
Ég giska á að þessi mynd gæti verið tekin nálægt þeim tíma sem Guðný hvarf úr foreldrahúsum. Guðný með Elínu, móður sinni. (mynd frá Baugsstöðum) |
Símtalið áðan. Þetta var annars ljóta sambandið. Ég komst bókstaflega í illt skap vegna þess, enda að vonum, þar sem ég þurfti að tala af öllum kröftum og var það þó varla nægilegt. Það er nú víst allt í lagi með símann hjá þér, eftir því sem Áslaug segir. Hún ætlaði að tala við Rvík rétt áður og sagði að varla hefði heyrst nokkuð til hennar. Samkvæmt þessu eru mistökin sennilega hérna megin, en það er auðvitað jafn afleitt fyrir okkur. Ekki þykir mér líklegt að við getum notað símann að nokkru gagni, jafnvel þótt hann sé í lagi, vegna þess, að ég hef ekki skap til að láta 10 - 15 eða 20 manns hlusta á það sem ég myndi, undir venjulegum kringumstæðum segja.
Þjóðviljinn 14. feb. 1945 |
Garðyrkjustöð mun verða sett upp í Gröf á næsta ári á vegum hlutafélagsins Gróska h.f., sem er eign NFLÍ og nokkurra félagsmanna. Stöð félagsins í Laugarási verður seld, en hin nýja mun halda áfram að sjá Matstofunnl fyrlr grænmeti og svo heilsuhælinu sjálfu, þegar þar að kemur.
Næst þegar ég skrifa get ég vonandi eitthvað sagt þér um Lemmingsleifarnar. Dálítið hef ég kvefast við þessa Rvíkurför, en samt er ég varla þungt haldinn.
Guðný 27. mars - á BaugsstöðumÉg er alltaf að vona að þér lítist á staðinn, sem þú varst að tala um, um daginn.Ég hef, satt að segja, mikinn áhuga fyrir honum. Og mér finnst að þar muni okkur geta liðið vel. Þar erum við frjáls og áháð öðrum. Og þú ert svo duglegur og ég mun reyna að hjálpa þér. Ég ætla að hafa nokkrar hænur, svo við höfum egg að borða, Svo getum við haft svolitla garða. Æ, ég hugsa svo margt í sambandi við þetta og þó þetta sé í ólagi og niðurníðslu, þá ættum við að geta reist það við fljótlega. Mér finnst að þetta yrði okkur tryggari staður, en ef þú yrði hjá Stefáni........
Páll bóndi á Baugsstöðum, 1962
Pabbi fór að spyrja mig um hvað gengi í sambandi við tilvonandi bústað okkar og sagði ég honum þá eins og var. Hann varð himinlifandi og honum fannst að þetta væri góður staður fyrir okkur. Sagðist hefði viljað skoða þetta með þér og mér og mér heyrðist á honum að hann skyldi hjálpa okkur eins og hann gæti. Og honum þótti stór kostur að bankinn átti þetta, þá væri öðru máli að gegna. Og líka ef þessi gróðurhúsaræktun ætti ekki framtíð, væri eins um alla aðra framleiðslu.Ég er tilbúin að koma til þín hvenær sem er og gæti skaffað mann þér til aðstoðar - Geira eða Sigga, ef með þarf.
Í eftirskrift segir Guðný Skúla að taka þetta ráðslag hennar ekki of alvarlega, heldur gera það ssem honum sýnist réttast; hún muni verða alveg sátt við það.
Skúli, 2. april - á Syðri-ReykjumMér þótti mjög gaman að heyra, betra að segja, sjá álit þitt á tilv. búskaparháttum okkar. Í raun og veru erum við alveg sammála. Helst vildi ég hafa mitt kot út af fyrir mig og vera engum háður hvað atvinnu snertir. Konungur vill sigla, en byr verður að ráða. Það er nú einu sinni svo, að ekki er allt heppilegast sem maður vill þegar á allar hliðar málanna er litið, þó er sagt, og eflaust er það rétt, að viljinn sé fyrsta og æðsta skilyrði þess að sigur vinnist í hverri raun.Mikið sé ég eftir því nú, að hafa ekki fest mér Laugarásfyrirtækið um daginn, þegar ég talaði við umboðsmanninn. Það var nú svona, ég vildi athuga minn gang, en ekki flana allt blindandi.Ég hringdi til [...] (umboðsmannsins), þegar ég kom að Torfastöðum frá þér, í þeim tilgangi að biðja hann að fresta sölunni um stundarsakir. Þá stóð þannig á, að aðrir voru búnir að fresta henni á meðan þeir athuguðu málið, og hann bað mig því að gera sér aðvart síðari hluta vikunnar. Þetta gerð ég með því að senda Elís Pétursson á hann um síðustu helgi. Þá var nú karlinn fullur og ekki auðtalað við hann, en samt fékk Elli það frá honum, að ekki væri full útkljáð með söluna ennþá.Siggi bílstjóri fer á morgun og ætlar hann að athuga þetta nákvæmlega fyrir mig og festa það ákveðinn tíma, sé það ekki þegar selt.Eðlilega varstu dálítið undrandi á þessari deyflu minni, að ég skyldi ekki vera búinn að skoða Laugarás. Orsökin var nú sú, sem ég hef þegar greint. Þó að þessi fyrirhuguðu áform mislukkist, sem er eins líklegt og hitt, þá trúi ég því, að maður geti einhversstaðar holað sér niður, en ánægður þó, með tilveruna þegar stundir líða.Gott var, að pabbi þinn skyldi vera ánægður með þessa hugmynd í sambandi við Laugarás. Það er alltaf örvun ef reyndir og nýtir menn leggja jákvæð orð til málanna.Ég hef talað við Stefán bónda um þetta ráðabrugg mitt. Hann sagði að það væri afleitt að missa mig, einkum um þennan tíma, en siðferðilega gæt hann ekkert við því sagt, fyrst svona stæði á.
Með góðri samvisku held ég að ég geti haldið því fram að með þessum bréfaskriftum sé hægt að komast að þeirri niðurstöðu, að steininum hafi verið kastað. Þau Guðný og Skúli festu kaup á Lemmingslandi í því ástandi sem það var, vorið 1946 og hófu þar líf sitt saman, engum háð, nema bankanum og öllum víxlunum sem þurfti að samþykkja.
Um líf þeirra í Hveratúni fjölyrði ég ekki, umfram það sem ég skrifaði um pabba fyrir rúmum tveim árum.
Ég bendi einnig að umfjöllun um Hveratún á Laugarássíðunni.
Svo bendi ég að viðtal Geirþrúðar Sighvatsdóttur við pabba, sem birtist í Litla Bergþór og sem ég fékk að birta á Laugarássíðunni, margnefndri.
Ég hyggst svo reyna að setja frá mér nokkur orð um móður mína á afmælisdegi hennar á morgun, 7. október.
Mikið þykir mér vænt um myndina af þér, ..... Mér þykir verst að ég á enga litla, sæta til að senda þér. En ég sendi þér þá beztu sem ég á - af minni sortinni. Þú færð stærri þegar þú kemur að heimsækja mig. Á þessari mynd er ég 17 ára gömul námsmey á Hallormsstað. Mér finnst vel viðeigandi að senda þér hana. Þá sá ég þig fyrst. Ég man ennþá eftir þér þar sem þú sast á móti mér við borðið hjá Guðrúnu Jens[*]. Manst þú eftir því? Ekki datt mér í hug þá að ég ætti nokkurntíma eftir að kynnast þér. - Mér finnst satt að segja hálf skrítið hvað við erum orðin góðir kunningjar allt í einu. Við sem vorum svo ósköp feimin hvort við annað. Allt "Saklausa svallaranum" að þakka. Mikið er ég honum þakklát. Já, og henni Ingu, að hún skyldi eignast barn og fá mig til að hjúkra sér.* Guðrún Jensdóttir kenndi matreiðslu, hússtjórn og matarfræði í eldri deild og ræstingu í báðum deildum, allavega þegar skólinn tók til starfa 1930.
Skúli og Ólafur Stefánsson, síðar garðyrkjubóndi á Syðri-Reykjum (mynd frá S-Reykjum) |
Skúli og Stefán Árnason (Mynd frá S-Reykjum) |
9/9 - 1945
Ja, sá óratími síðan ég hefi skrifað þér. Mikið vildi ég að það væri sími á Baugsstöðum, þá fylgdist maður kannski svolítið með fjölskyldunni og fengi smá tilkynningu áður en fólk opinberar. Annars grunaði mig nú að þetta myndi ske þá og þegar,bæði af því að ég hugsa að þú hefðir komið hingað og svo var Stefán nú eitthvað að blammera með blómamanninn. ....Já, Guðný mín, þú fannst þá þann rétta. Þetta kemur eins og skrugga, segja sumar giftu kellurnar.
Starfsfólk á S.-Reykjum. Fremst fyrir miðju er Ólafur Stefánsson (mynd frá S-Reykjum) |
Skúli 25. feb. 1945 - á S.-ReykjumÍ morgun vaknaði ég með þeim góða ásetningi að láta það verða mitt fyrsta verk að skrifa þér. Lítið varð nú samt úr þessu, því að rétt í því er hefja skyldi starfið, fylltist allt af strákum í kringum mig og þar með var draumurinn búinn. Síðan var talað og talað eins og gengur. Að lokum fengu þeir mig með sér á skíði. Deginum hef ég eytt að mestu við skíðagöngu. Þá á ég eftir að framkvæma það, er ég síst hefði viljað láta sitja á hakanum, en það er bréfið til hennar vinkonu minnar. Hvernig verður nú með það? Nú er ég þreyttur, bráðum syfjaður og hugurinn mestmegnis á skíðum úti á hjarni, stritandi við að verja slæman skíðamann falli.Í dag ætluðum við héðan frá Reykjum niður á Eyrarbakka til að sjá leikinn Mann og konu. Vegna atvika sem þér munu kunnug var leiknum frestað, sem og öðrum skemmtunum. Þetta tækifæri ætlaði ég að nota til að sjá framan í þig, þó ekki væri nú meira. Síðar koma dagar og ráð, hvað sem skeður.Það er annars mikið hvað þú getur enzt til að stunda þessar blessaðar sængurkonur. Starfið er auðvitað gott og göfugt, enda skyldi það síst lasta. En ömurlegt held ég það hljóti að vera. Þú gefur mér það nú raunar til kynna í bréfi þínu, að ekki sértu fullkomlega ánægð. Líklega ferðu engar grafgötur um hvernig hentast muni að hegða sér, er þú gerir skyldu þína við þjóðfélagið.
Guðný 15. mar. 1945 - á BaugsstöðumÞegar ég var að fara í fjósið til að mjólka, þá kom strákur úr hinum bænum og færði mér bréf frá þér. Það hafði komið með mjólkurbílnum. Ég ætla ekki að lýsa vímunni, sem ég hef verið í frá því ég fékk bréfið. Og nú, þó ég sé orðin þreytt og syfjuð, get ég ekki stillt mig um að "tala við þig".Nú er ég komin heim í "ríki mitt" og sit á "prívatinu mínu" og hef góða birtu frá raflampa á borðinu - og hlýju. Auk þess hef ég aldrei haft svona gott næði þegar ég hef skrifað þér.Það er svo yndislegt að vera komin heim, en nú þarf ég að fara upp að Ölfusá á laugardagsmorguninn og hjálpa síðustu húsmóður minni á Aðalbóli. Bóndinn þar á 20 ára bílstjóraafmæli og langar hann að bjóða heim körlum, og ég er beðin að hjálpa til við að taka á móti þeim.
Skúli 13. sept. 1945 - á S.-Reykjum
Stefán [Árnason] talaði við mig á mánudaginn og tjáði mér þau vandræði sín, að Sigríður hefði alveg neitað sér og spurði mig hvort líkur væru til að ég gæti eitthvað bætt hag hans og aukið kvennaliðið. Sagði ég honum þá að ef til vill myndir þú geta verið hjá honum í vetur, ef hann gæti þá sagt ákveðið um það fljótlega, hvort hann vildi þig eða ekki. Af eðlilegum viðskiptaástæðum gaf ég honum bendingu um að þér væri þetta ekki neitt sérstakt áhugamál. Hann spurði hvenær þú myndir geta komið, en það vissi ég ekki.. Líklegt þótti mér að heyannir og garðar myndu halda þér heima fram í næsta mánuð. Þú lætur mig vita hvað hugsanlegt væri að þú gætir komið fljótt, búinu á Baugsstöðum að meinalausu. Einnig, hversu lengi þú getur verið fram á vorið og hve mikið kaup þú vilt hafa.
Guðný 17. sept. 1945 - á BaugsstöðumPabbi, Silla og ég vorum ein á engjum í dag og slógum öll. Bræður mínir báðir slæmir í kringum sig. Siggi hefur lítið mátt reyna á sig síðan ég skrifaði síðast og hefur orðið að fara til læknis við og við.Svo var Geiri að kasta upp í alla nótt og hefur legið í dag. Við hirtum okkur upp í gær. Það er slæmt ástand að þurrkurinn skuli ekki ætla að verða lengri en þetta.Þá er að snúa sér að aðal efni bréfsins - ég var auðvitað ósköp ánægð þegar ég fekk þessar fréttir - er mun léttari á mér síðan. Það er víst ekkert því til fyrirstöðu að ég geti þetta. Og býst ég við að Silla verði heima. Mamma vill auðvitað helst ekki missa mig, en ekki get ég alltaf verið mömmubarn. Núna togar líka annað, syerkara afl í mig. Hún heldur að ég sé alveg farin ef ég fer, segist ekki reikna með því að ég verði heima næsta sumar, en ég reikna með því - og hughreysti hana.Já,þú vilt fá að vita hvenær ég geti komið - það held ég að geti ekki orðið fyrr en um miðjan október. En sé mjög áríðandi að ég komi fyrr þá gæti ég reynt það. Hvað vorinu viðvíkur, þá get ég ekkert ákveðið um það. Það fer eftir kringumstæðum. En ég lofa því að hlaupa ekki fyrirvaralaust í burtu. Ég er ekki bundin við neitt sérstakt hvað því viðvíkur. Þá er það kaupið. Ég styn og veit ekki hvað ég á að segja, 4-500 - Jóhanna hafði 500 í fyrra - auðvitað þarf ég pening eins og hún. Annars er ég ekkert hörð á því, það fylgja vistinni svo mörg hlunnindi, er það ekki satt? Þú ræður hvað þú segir við hann um það. Veist hvað má bjóða höfðingjanum.
Guðný - 28. jan. 1946í eftirskrift bréfsins segir hún:Ég ætla að lofa þér að heyra hérna auglýsingu úr Mogganum í morgun.Garðyrkjustöð í nágrenni Reykjavíkur óskar eftir garðyrkjumanni, eða mann sem gæti tekið að sér rekstur stöðvarinnar. Meðeign gæti komið til mála. Tilboð merkt "Framtíð" leggist inn á afgreiðslu blaðsins fyrir n.k. laugardagskvöld.Ég hugsaði til þín - annað var það nú ekki.
Guðný mín, er gengur þú til sængur,gott er, ef þín bíður draumsins vængurog lypt þér getur ofar öllum stjörnum.-En - ýmislegt fleira er nauðsynlegt jarðarbörnum.Þau klæðast þurfa og halda á sér hita.Hérna er náttkjóll. - Megi hann á það vita,að fáklædd bráðum farir þú að skartaí faðmi einhvers sveins, er kýs þitt hjarta.
TilGuðnýjar Pálsdótturfrá Baugsstöðum, orktvið burtför hennar14. maí, 1944.Til okkar komstu - aldrei því ég gleymi -er yfir grúfðu helský, þung og dökk,og illur grunur var sem vofa á sveimi. -Mín vitjar oft sú minning, hljóð og klökk.Og konan mín - í sínum hulda heimi -mun hugsa til þín og - með kærri þökk.Og þó þú hafir flúið Flóa engiðog fengið í staðinn kaldan malarstigog hafi kannski óorð af mér fengið,ég ætla samt - að Drottinn blessi þig,og þarna hafirðu heillaspor þín gengið,og himinninn muni borga fyrir mig.---"---Frá þeim, sem urðu að mæta hel og harmi,þú hefur trausta fylgd um lög og grund:Þökk og vinarhug, sem verndararmimun vefja þig á hverri reynslustund.Lát gróa allt hið besta í þínum barmi,og bernsku þína geym og fórnarlund.
Vináttan við Grétar Fells og síðari konu hans Svövu (1907-1995) hélst alla tíð og ég man heimsóknir þeirra í Hveratún.
Af bréfi sem Þuríður Fells skrifaði Guðnýju í apríl 1943, má ljóst vera, að það er kominn ungur maður í spilið, en þar segir:
... Og nú kem ég að "HONUM", sem ekki má nefna. Já, þú ert hamingjusöm, Guðný mín, að vera ástfangin. Þetta er einkennilega sætt eitur eða sæl vansæld, eða hvað á nú að kalla það - allt saman af því að mennirnir eru svo lagnir á það, að láta hið bezta og fegursta verða sér til kvalar. Því hvað er fegurra en að elska og vera hrifinn eða heillaður af annarri mannlegri sál - eða einhverju sem er þess vert, að það sé elskað, t.d. fagurt landslag, fagurt sönglag eða fagurt málverk? Gallinn er aðeins sá, þegar um mannlegar sálir er að ræða, að þá viljum við fara að nudda okkur utan í þær, - og þó fyrst og fremst utan í þetta ytra gerfi, sem þær birtast í - og úr því verður auðvitað oft - leiðinlegt "nudd". Nei, ég segi þér satt, Guðný mín, að ég er karlinum mínum sammála um það, að svo kölluð "óhamingjusöm ást" er ekki til, það er að segja ef ástin er sönn. Hvers vegna ætti þér að líða illa þótt þú vitir af einhverjum yndislegum - voðalega - agalega - sætum manni, jafnvel þótt þú getir ekki gert þér vonir um að smakka á honum eða borða hann upp til agna??? Karlinn minn segir - og hann veit nú stundum hvað hann syngur - að hægt sé að prófa ástargildi sitt og annarra með því að spyrja sjálfan sig:
ER ÞESS TILFINNING, SEM ÉG KALLA ÁST, FRIÐGÆF?
Það er að segja: Veitir hún mér frið?
Sé svo ekki, þá er ekki um sanna ást að ræða, heldur eitthvað annað - lílega girnd eða holdsfýsn - kjötkraft ........ En þetta fer nú að verða allt of hátíðlegt hjá mér og mér hefur aldrei látið það að vera hátíðleg, og því er bezt að snúa sér að einhverju öðru.
Árin sem Guðný var í þessari vist hjá Grétari og Þuríði, líklega frá því fljótlega eftir að hún kom frá Hallormsstað, glímdi Þuríður við mikla vanheilsu sem lyktaði með því, að hún lést haustið 1943. Guðný virðist síðan hafa haldið heimili fyrir Grétar til vors 1944.
Það sem hún tók sér fyrir hendur í þegar hún kom úr borginni, virðist hafa verið af sama meiði: að sinna þeim sem þurftu á hjálp að halda. Ég veit um, í það minnsta þrjá staði, þar sem hún kom til skjalanna þar sem um var að ræða fjölskyldur með nýfædd börn og var hún þá að aðstoða mæðurnar við heimilishaldið, sem gat verið þungt víða, enda barnafjöldinn oft talsvert meiri en nú tíðkast.
Guðný og Ingunn Ósk á Hallormsstað. |
Bræðraborg (Kirkjuvegur 8) |
Aðalból (Hrísholt 8) þarna var Bifreiðaeftirlitríkisins til húsa um tíma |
Þriðji staðurinn sem ég veit að hún kom við sögu í samsvarandi erindagjörðum, var Aðalból á Selfossi, en það var hjá fólki sem hún þekkti ekkert til.
Ég var dauf af því að nú er ég ennþá einusinni að hafa vistaskifti, og fer ég til fólks sem ég þekki ekkert. Hef ekki einusinni séð frúna. Það er hér við Ölfusá. Þar eru vandræði af því það vantar svo stúlku. Og ég er nokkurskonar líknarsystir. Í þessu tilfelli ól konan barn og kom það dáið. Hún hefur haft stúlku, sem verður að fara heim til sín vegna þess að þar eru veikindi. Barneignir eru mitt fag, þó ég þurfi ekki að fæða neitt af mér til þess að stunda þær. Ég fæ ekki að vera í friði. Það eru tveir staðir sem búið er að að biðja mig um aðstoð og þykir mér ekki meira en svo vænt um að fólk sé að fást við þessa framleiðslu.
(úr bréfi til Skúla, dags 18. febr. 1945)
Í bréfi sem hún sendir síðan Skúla í byrjun marz segir hún um dvölina á Aðalbóli:
Ég hef mikið að gera, en ég hef ekki nema gott af því - er orðin spikfeit. Hér eru fimm drengir 12-10-8-6 og 3ja ára gamlir og konan getur lítið ennþá. Hún er mjög myndarleg svo ég hef gott af því að vera með henni. Læri að minnsta kosti hvernig ég á að hegða mér ef ég eignast svona marga stráka!! Og það er ekki lítill kostur. Þeir eru mjög góðir við mig og hefur mér tekist vel að hæna þá að mér.*
Ég geri mér alveg grein fyrir því að Guðný kom víðar við en á þeim stöðum sem hér hafa verið nefndir, á þeim 5 árum sem liður frá því hún lauk dvöl sinni á Hallormsstað og þar til samband hennar og fóstursonarins á Hallormsstað fór að taka á sig verulega alvarlega mynd. Ég hyggst reyna að gera grein fyrir því eftir mætti - næst.
* Hjónin sem Guðný var þarna hjá voru að öllum líkindum, Guðrún Jónsdóttir frá Melshúsum á Eyrarbakka og Vigfús Guðmundsson. Elsti sonurinn var Eggert sem lærði bifvélavirkjun og var síðar slökkviliðsstjóri á Selfossi. Næstur var Guðni, seinast umsjónarmaður á Nesjavöllum í Grafningi. Svo kom Þór, hagfræðingur að mennt, síðar skólameistari Fjölbrautaskóla Suðurlands. Þá Jón, sem var skipstjóri hjá Eimskip. Yngstur sonanna var Örn, sem var mjólkurfræðingur. Guðrún lést 1950.
Margrét Júníusdóttir t.h. og Guðrún Andrésdóttir. Mynd frá því um 1960. |
[Laugardagur 7. okt.]Fyrst í morgun þegar ég opnaði augun, lá bréf á koffortinu mínu og í því var bók og kort frá skólasystrum mínum. Bókin var: Þitt ríki komi, eða 77 sálmar.Svo í dag var ég að fara að sækja vambir út í tunnu við ána og önnur stelpa var með mér. Mæti ég þá Blöndal [Benedikt Blöndal] og hann sagði mér að ég ætti 2 skeyti niðri á Hallormsstað og hvort ég vildi ekki stökkva eftir þeim núna. Ég þáði það og hljóp með allt gorið og strigasvuntuna niður eftir. Og ég varð alveg hissa á öllum þessum ósköpum.Svo núna í kvöld var drukkið kaffi og skreytt borðið með blómum og allskyns kökur með kaffinu. Og ég látin sitja við vinstri hönd frúarinnar [Sigrún P. Blöndal, skólastýra] og matreiðslukonan svo við hliðina á mér. Ég er hrædd um að ég hafi ekki á von á þessu. Og nú er ég komin upp í rúm og skrifa þetta á hnjánum og þá kom Rósa upp til mín með vasa með blómum frá Þórnýju.Mér líður vel hérna og ég vona að það standi sem lengst. Ég get ekki sagt að ég finni til leiðinda. Það hefur alltaf verið nóg að gera. Við höfum núna í heila viku verið að atast í slátri og verðum víst líka í næstu viku. Það er nú bara skemmtilegt.Ég hef nú ekki meiri vilja núna. Við förum á fætur kl. 7 á morgnana og oft seint að sofa og nú er ég orðin syfjuð. Ætla að hætta.[Sunnudagur 9. okt.]Það er komið kvöld og ég er óánægð með dagsverkið. Fyrst fengum við kakó kl 8 1/2 , svo strax þegar ég kom upp eftir fór ég undir sæng og svaf til að ganga 1. Svo hefur dagurinn farið alveg til einskis. Ekki kemur pósturinn ennþá og ég er orðin langeyg eftir honum, því núna hlýt ég að fá mikið af bréfum.Ég var að enda við að skrifa mömmu, það er þriðja bréfið sem ég skrifa henni. Mér finnst það nú lítið. Ég er ekki í myrkrinu við að skrifa. Það eru hér tvö ljós, annað er ég með hérna á borðinu hjá mér.Það er öðruvísi en heima, en samt held ég að ég vildi heldur vera komin heim og sitja við kerti eða lampa. En það er samt allt gott hérna hjá mér núna og ég er alltaf ánægð. En það versnar víst allt þega bóklegu tímarnir koma og fara að verða reglulegir tímar. En vonandi verður það nú ekki.[ Sunnudagur 16. okt.]Inga [ Ingunn Ósk Sigurðardóttir] er komin. Nú líður mér vel. Ég get ekki sagt þér neitt nýtt. Verð nú að slá botninn í bréfið því bíllinn er að fara. Ég bið hjartanlega að heilsa Gunnu [Guðrún Andrésdóttir] og líka Rjómabúinu.
(19. marz 1939)Ég er að koma af samkomu austan úr Skriðdal, en þangað hefði ég ekki átt að flækjast. Mig langar til að skrifa Sillu [Sigurlaug Siggeirsdóttir] þá ferðasögu. Ég ætla að skrifa þér um annað, þ.e. Frú Blöndal talaði við mig á laugardaginn og spurði hvort mér væri ekki sama þó hún skrifaði pabba og talaði um næsta vetur við hann. Eins sagði hún, að sig langaði til að ég yrði á þriggja vikna prjónanámskeiði hér í vor og vill spyrja ykkur hvort þið vilduð það ekki. Hún ætlar þá að fæða mig. En ef ég yrði á þessu námskeiði yrði ég ekki heima þegar Geiri [Siggeir Pálsson]yrði fermdur og komi ekki heim fyrr en í byrjun júní.En nú ætla ég að biðja ykkur um það, ef pabbi fær bréf frá frúnni og skrifa henni aftur, að hann segist í bréfinu ekki geta látið mig vera hérna svona lengi. En hún vill láta mig læra að prjóna til þess að ég yrði hérna næsta vetur, að ég gæti þá kennt prjón. En ég held ég láti ykkur alveg um það hvort ég verð heima eða hérna. "Ég vil heldur vera heima". Þið skuluð segja frúnni allt sem ykkur sýnist ef hún hefur skrifað ykkur.
Svo segir Guðný frá veikindum Frú Blöndal og heldur síðan áfram:
Mikið er hún góð við mig. En ég finn það að ég get ekki orðið eftir þegar Inga [Ingunn Ósk Sigurðardóttir] fer heim, þó ekki séu nema þrjár vikur. Ég vona að þið getið ráðið fram úr þessu. Ef þið álítið gott að ég verði hérna, þá verð ég. Ég veit að ég hef gott af því. Mér þykir verst hvað frúin treystir mér vel og leggur mikið uppúr mér - því ég á það ekki skilið, alls ekki.
Sigrún og Benedikt á Hallormsstað með syni sínum, Sigurði (standandi) of fóstursyni, Skúla Magnússyni. |
Segið Frú Blöndal ekki að ég vilji ekki vera hjá henni. Heldur að þið megið ekki missa mig, því ég vil vera hjá henni, en frekar hjá ykkur.
Guðný (fyrir framan til vinstri) með nokkrum skólasystrum á Hallormsstað, sem ég veit ekki nöfnin á. |
3. stíll Skáldsaga eftir migEinu sinni var maður, hann átti 3 dætur, sem hétur Helga, Sigga og Dóra. Helga var þeirra els og var hún þeirra duglegust og laglegust. En hún var alltaf höfð útundan hjá hinum systrunum.
Einu sinni átti að verða dans skemmtun í sveitinni sem Helga átti heima í. Og áttu nú yngri systurnar báðar að fá að fara, en Helga átti að vera heima, ein alla nóttina, en pabbi hennar og mamma fóru og báðar yngri systurnar líka.
Nú fara þau, en Helga er ein eftir. Hún tekur bók og fer að lesa og les uppundir klukkutíma. Svo verður hún syfjuð og fer að hátta sig og lét loga á kerti, því þetta var skömmu fyrir jól.
Síðan leggst hún útaf, en getur með engu móti sofnað, hvernig sem hún fer að. Þá heyrir hún að það er eitthvað þrusk fyrir utan gluggann. Hún verður hálf smeyk og þorir ekki að líta upp. Heyrist henni svo vera bankað, svo hátt og ónotalega á þilið að henni verður svo bilt við að hún þorir sig ekki að hreyfa. Og er þá kallað með hárri rödd: "Ljúk þú upp fyrir mér, eða ég bryt gluggann!" og brá henni nú enn meira en áður því hún gat ekki hreyft sig til þess að ljúka upp, hvað þá að hún gæti nokkuð, ef þessi maður kæmi inn um gluggann. Þá heyrist henni eins og einhver rödd hvíslaði að sér: "Rís þú upp og lúk þú upp fyrir honum, því það verður þér til góðs".
Þá sagði hún við sjálfa sig: "Ekki get ég það, því það þori ég ekki."
Þá sagði röddin: "Ekkert að óttast, ég er með þér."
Þá fór Helga að reyna að standa upp og átti hún þá hægt með það. Hún setti í sig kjark og klæddi sig, tók kertið og labbaði ú í bæjardyr. Þegar hún hafði opnað bæinn kom maður að dyrunum og ávarpaði hana á þessa leið: "Góða stúlka, gef þú mér bita, ég er svo svangur, hef ekki bragðað mat í 3 sólarhringa."
"Já", sagði Helga, "gjörðu svo vel og komdu inn."
Hann var nú ekki álitlegur, með hrafnsvart hár og allur grútskítugur og rifinn frá hvirfli til ilja og þar að auki berfættur.
Er hann hafði matast, fór Helga að spyrja hann hvað hann héti og sagðist hann ekki muna það, því það væri svo langt síðan hann var hjá mennskum mönnum. Svo sagði hann henni ævisögu sína, þegar hann hafi verið strákur hafi honum verið rænt burtu og honum hafi ekki tekist að flýja fyrr en þetta. Og ef hún geti bjargað sér úr höndum óvinanna þá geti hún fengið mikil auðæfi, því hann hafi átt svo ríka foreldra og ef honum tækist að finna þá, þá ætti hann henni líf sitt að launa.
Nú lánaði hún honum vatn og greiðu og hann þvoði sér og Helga varð alveg hlessa. Þarna var kominn laglegur unglingur í staðinn fyrir skítuga manninn.
Síðan kom fólkið, þegar kl. var 4 um nóttina og var nú allt til gert til þess að bjarga manninum.
Svo liðu tveir dagar og enginn kom til þess að leita að honum og hélt hann þá, að hann væri úr allri hættu.
Svo á 4. degi lögðu af stað, Helga og ókunni maðurinn til þess að komast heim til foreldra mannsins.
Á 3. degi komust þau alla leið og varð nú mikill fagnaðarfundur. Og skömmu síðar var haldin veisla mikil og voru þau þá gift, Helga og ókunni maðurinn. Svo tóku þau vð búinu og bjuggu saman við góð kjör til æviloka.Áttu börn og bururgrófu rætur og murur;smjörið rann,roðið brann,sagan upp á hvern mannsem hlýða kann.Brenni þeim í kolli baunsem ekki geldur mér sögulaunfyrr í dag en á morgun.Köttur út í mýri,setti upp á sér stýri,úti er ævintýri.Guðný Pálsdóttir 14 ára
Framhald af þessu Þar sem hin tápmiklu 12 stóðu fyrir utan flóttaherbergið, var óhjákvæmilegt að hugurinn beindist að verkefninu framundan...