Sérann, stungan og lögbrotið.

Það var einmitt þegar ég var að byrja að sannfærast um, að ég væri ekki til lengur, að allt tók að gerast. Ég ætla ekki að fjölyrða um þakklæti mitt og léttinn sem felst í því að uppgötva að maður er til; hluti af samfélaginu, virkur þátttakandi í göngunni milli fæðingar og dauða; eitthvað meira en algert núll. 

Ég enduruppgötvaði tilveru mína nú á síðustu dögum og er því upprisinn til hópsins telst vera menn með mönnum. 

Þetta byrjaði með því að við fD ákváðum að skipta um bíl, en eins og þeir sem mig þekkja, þá er ég ekkert sérstaklega fljótur til þegar framkvæmdir eru annars vegar.  

Allavega létum við verða af því að kíkja á bílsölu í bænum, svona til að sjá hvaða möguleikar voru í stöðunni. Ef einhver stefna var fyrir hendi þá snérist hún um að skella sér á einhvern "nýjan úr kassanum", sem við gætum kinnroðalaust ekið um vegi landisns næstu árin, en eins og við öll vitum þá mun þrengja æ meira að hreinum jarðefnaelsneytisknúðum bifreiðum, fyrr en nokkurn grunar.  Aðspurður um hve langan tíma það tæki að fá nýjan bíl, kvað sölumaðurinn það geta tekið allt að þrem mánuðum ef sérviska okkar í vali á hinu og þessu væri þess eðlis að slík bifreið væri ekki til á landinu. Ekki ætla ég að hafa um það mörg orð, svo sem, en við fengum að prófa einn, "konubíl" í merkingunn að kona hafði átt hann, ekinn örfáa kílómetra. Það skipti engum togum, að við ókum heim daginn eftir á "séranum", sem ég hef kosið að kalla gripinn.

Það næsta sem gerðist, eftir að ég hafði þurft að sitja undir nánast stanslausri gagnrýni fD á heilbrigðisyfirvöld hér á svæðinu, vikum saman, í svo miklum mæli, að ég var sjálfur farinn að trúa því að ég hefði dottið úr þjóðskrá, að í símann komu skilaboð um að ég skyldi mæta á tilteknum stað á tilteknum tíma þann 29. apríl til að fá í upphandlegginn Astra Zeneca bóluefni við Covid-19.

Þegar þarna var komið var nú farin að léttast á mér brúnin og ég byrjaður að vera til aftur. Ég var farinn að sjá aftur til sólar og lét vaða út í sólstofu eins og hinir öldungarnir hér í umhverfi mínu. Leyfði orkugefandi geislum sólar að baka mig, þó vissulega passaði ég mig á því, að sýna ekki allt (eða of mikið), því það hefði getað valdið umferðaröngþveiti hér fyrir framan.

Svo er að segja frá því tilviki þegar ég sannfærðist endanlega um tilveru mína að morgni þessa sólardags, en þá vorum við fD á leið úr stórverslun við Ölfusárbrú. Í baksýnisspegli sérans birtist þá lögreglubifreið, sem olli því að góð ráð urðu dýr. Það er nefnilega þannig, að til þess að komast heim til okkar úr ofangreindri átt, er um tvennt að ræða: annaðhvort að beygja yfir óbrotna línu, í veg fyrir umferðina sem á móti kemur (og brjóta þannig lög), eða aka langar leiðir, snúa þar við og koma að innkeyrslunni úr hinni áttinni. Með lögreglubifreiðina á hælunum, var tekin ákvörðun í skyndi, um að brjóta ekki lögin, heldur aka langar leiðir til að koma réttu megina að. Til þess að komast hjá mögulegum sektum tilgreini ég ekki hér, hvernig ég fer alla jafna heim til mín við þessar aðstæður. 

Þarna  var ég, tvísannfærður um að ég væri til sem virkur  einstaklingur í samfélaginu, ákveðinn í að kalla ekki fram þriðju staðfestinguna, umkringdur blikkandi ljósum lögreglunnar í Árnessýslu.

Það er ágæt tilfinning að vera til.

Eyðistaður, umlukinn miðaldamyrkri.

Skálholt 1948 (mynd Guðfinna Hannesdóttir)

"Það er eins og miðaldamyrkrið umlyki Skálholtsstað. Skálholt er að verða eyðistaður þar sem nokkrir trúaðir menn biðja til guðs." Svo kemst Guðni Ágústsson, fyrrverandi ráðherra og alþingismaður, að orði í Dagskránni þann 14. apríl, 2021. Þarna er Guðni að fjalla um myndarlega uppbygginguna í Haukadal og telur að rétt væri að Skálholti verði komið í umsjá Haukdælinga, öfugt við það sem áður var.

Það er fjarri mér að fara að fjargviðrast yfir þessum orðum stjórnmálamannsins, enda eru stór orð sú leið sem þeir hafa til að ná athygli og eru vanir því að á orðum þeirra sé ekki tekið sérlega mikið mark oft á tíðum.  Skoðun Guðna er vel þess virði að velta fyrir sér. 

Hefur ekki tekist að endurreisa Skálholt til þess vegs og virðingar sem staðurinn á skilið, svona í ljósi sögu þessa mikla staðar sem miðstöðvar trúar og valds um aldir? Sé það niðurstaðan að Skálholt sé "að verða eyðistaður, umlukinn miðaldamyrkri" hlýtur að þurfa að velta fyrir sér mögulegum ástæðum þess og komast að niðurstöðu um hvort það er kannski sá stallur sem Skálholt á að vera á.

Niðurlægingartími (þarf ekki endilega að lesa)

Eigendurnir

En fyrst aðeins um sögu Skálholt frá því jörðin komst í eigu Hannesar Finnssonar biskups árið 1785, þar til ríkið eignaðist jörðina árið 1935.

Þegar Hannes biskup lést árið 1796 tók ekkja hans, Valgerður Jónsdóttir (1771-1856), sem var 32 árum yngri en Hannes, jörðina í arf. Eftir lát hennar árið 1856 gekk jörðin til dóttur hennar og Hannesar, Þórunnar (1794-1886). Við lát hennar varð jörðin eign sona hennar Árna (1828-1907)  og Steingríms (1831-1913) Thorsteinssona. Árni var landfógeti og Steingrímur eitt þjóðskálda okkar.  Ég er reyndar ekki orðinn alveg viss um að Steingrímur hafi erft jörðina ásamt bróður sínum, en það mun koma í ljós. Hvað um það.

Eftir að Árni lést sat ekkja hans Sophie Christine Hannesdóttir Thorsteinsson (1839-1914) í óskiptu búi til dauðadags. 

Erfingjarnir voru þá afkomendur þeirra Árna landfógeta og Sophie, en þeir voru:

Hannes Thorsteinsson (1863-1931), Árni Thorsteinsson (1870-1962), tónskáld, Þórunn Ziemsen Thorsteinsson (1866-1943)  og börn Sigríðar Thorsteinsson (1872-1905) Árni Pálsson (1897-1970) og Kristín Pálsdóttir (1898-1940).

Þegar ríkið keypti jörðina voru eigendur hennar svo þessir:

1/3 hluti: Þórunn Árnadóttir Siemsen Thorsteinsson (1866-1943) dóttir Árna landfógeta.
1/3 hluti: Árni Thorsteinson (1870-1962) tónskáld, sonur Árna landfógeta.
1/6 hluti: Árni Pálsson (1897-1970), sonur Sigríðar Árnadóttur Thorsteinson.
1/6 hluti: Kristín Pálsdóttir (1898-1940), dóttir Sigríðar Árnadóttur Thorsteinson.

Valgerður biskupsekkja bjó í Skálholti til 1816, en eftir það bjuggu þar leiguliðar á tveim hálflendum, sem voru kallaðar vesturbær og austurbær. Ekki hefur mér tekist að finna út, endanlega hvor bærinn var hvað, en það skiptir nú ekki öllu máli í þessu samhengi. Hinsvegar tel ég að tíminn frá því biskupsstóllinn var fluttur "í bæinn" 1786, og þar til ný dómkirkja var vígð 1963, hafi verið mesti niðurlægingartími í sögu Skálholts. Kirkjan sinnti staðnum ekki og þar var ekki einusinni prestssetur. Á þessum tíma þjónuðu prestar á Ólafsvöllum eða Torfastöðum þessum  mikla stað. Hvernig mátti þetta vera? 

Ábúendurnir

Ég þykist vera búinn  að taka saman lista yfir leiguliðana í Skálholti á þessum tíma. Þarna var bæði fólk sem rak myndarbú og fólk sem miður gekk í baslinu. Þessi listi lítur svona út:  

Vesturbær

1816-1833 Jón Jónsson og Rannveig Jónsdóttir
1833-1860 Eiríkur Jónsson og Guðrún Bjarnadóttir
1860-1874 Erlendur Eyjólfsson og Margrét Ingimundardóttir
1874-1880 Þórður Halldórsson og Margrét Ingimundardóttir
1880-1883 Ingimundur Erlendsson og Guðfinna Erlendsdóttir
1883-1900 Grímur Eiríksson og Guðrún Eyjólfsdóttir
1900-1911 Skúli Árnason og Sigríður Sigurðardóttir
1911-1927 Skúli Árnason og Steinunn Sigurðardóttir (bústýra)
1927-1939 Jörundur Brynjólfsson og Þjóðbjörg Þórðardóttir (Skálholt verður eitt býli)

Austurbær

1816-1834 Jón Jónsson og Halla Magnúsdóttir
1834-1862 Ólafur Helgason og Ingiríður Einarsdóttir
1862-1870 Ingiríður Einarsdóttir og Helgi Ólafsson(sonur hennar)
1870-1877 Helgi Ólafsson og Valgerður Eyjólfsdóttir
1877-1897 Einar Kjartansson og Helga Hjörleifsdóttir
1897-1901 Guðmundur Erlendsson og Þórunn Stefánsdóttir
1901-1911 Jón Bergsson og Hallbera Jónsdóttir
1911-1916 Marel Halldórsson og Valgerður Vigfúsdóttir
1916-1919 Jón Gunnlaugsson og Jórunn Halldórsdóttir
1919-1922 Jón Gunnlaugsson
1922-1939 Jörundur Brynjólfsson og Þjóðbjörg Þórðardóttir
1939-1948 Jörundur Brynjólfsson og Guðrún Helga Dalmannsdóttir
1948-1950 Eyþór Einarsson og Guðfinna Dagmar Hannesdóttir (bústýra)
1950-1993 Björn Guðmundur Erlendsson og Ingunn María Eiríksdóttir

Nú má ég.

Á vígsludegi hinnar glæsilegu dómkirkju, þann 21. júlí, 1963, afhenti kirkjumálaráðherra, dr. Bjarni Benediktsson, þjóðkirkjunni Skálholt til varðveislu og eflingar kristninni í landinu. 

Við getum staldrað við og velt fyrir okkur hvort það hafi verið rétt. 

Hvernig átti þessi staður að verða til eflingar kristninni í landinu? 

Hvernig hefur til tekist? 

Hefur kirkjunni tekist að efla kristnina í landinu, með húsinu og jörðinni sem henni voru færð í hendur á vígsludeginum? 

Er hægt að halda því fram að kirkjan hafi staðið sig í stykkinu, sem eigandi og ábyrgðaraðili staðarins? 

Það er ekki nóg að byggja hús. Fleira verður að koma til.

Þar sem ég er ekki stjórnmálamaður, treysti ég mér ekki til að slá hér um mig með stóryrðum um málefni Skálholtsstaðar, en mér finnst að framundan megi greina bjartari tíma á staðnum. 

Þrennskonar Skálholt.

Kirkjustaðurinn

Það fer ekki á milli mála, að í Skálholti er ein þriggja dómkirkna á Íslandi. Hin íslenska þjóðkirkja á að tryggja það að frá staðnum berist boðskapurinn sem hún stendur fyrir. Henni ber, í samræmi við hlutverk sitt, að efla staðinn sem kirkjustað, ekki bara gagnvart þeim fáu sálum sem í nágrenninu búa, heldur meðal þjóðarinnar allrar. Ekki lítil ábyrgð það. 

Skálholtshátíð er haldin á hverju sumri en ég fæ ekki séð að þar fyrir utan sé mikið um stórar kirkjulegar athafnir í Skálholtsdómkirkju. Ekki fæ ég heldur séð að söfnuðurinn sem kirkjuna sækir heim á öðrum dögum ársins sé ýkja stór. Það er aðallega vegna sérstakra viðburða að fólk fyllir stundum kirkjuna. Fólk safnast þar inn til að kveðja ástvini, vini eða sveitunga. Fólk sækir tónleika talsvert og fólk leggur leið sína í kirkjuna til að njóta menningar og þess andblæs sögunnar sem þar er að finna.

Sögustaðurinn

Það er okkur flestum ljóst, að Skálholt er einn merkasti sögustaður landsins. Ég ætla ekki að fjölyrða um allar þær ástæður sem má telja fram þeirri fullyrðingu til staðfestingar. Biskupssetur um aldir, vettvangur stórra atburða og skólasetur.

Menningarstaðurinn

Dómkirkjan sjálf er listaverk sem Hörður Bjarnason skapaði og altarismynd Nínu Tryggvadóttur og gluggar Gerðar Helgadóttur eru einstök trúarleg verk. Gjafir frændþjóða okkur  setja svip á bygginguna að innan og utan. Uppi í turni er mikið bókasafn sem bíður þess að komast í aðgengilegra húsnæði. Tónlistin fær að blómstra.

Get ég?

Hér er ég sennilega kominn að viðkvæmasta hlutanum í þessum pistli fyrsta sumardegi þessa árs. Er þjóðkirkjan, í þeirri stöðu sem hún er í samfélaginu, fær um að bera ábyrgð á Skálholtsstað og sýna honum þá virðingu sem honum ber? Aðrir eru sjálfsagt betur færir til að svara þeirri spurningu, en fyrir mig get ég sagt, að það stjórnkerfi sem staðurinn hefur búið við frá því þjóðkirkjan fékk hann í hendur, hefur ekki virkað honum í hag. Þar kemur tvennt til:

- Það hefur ekki ríkt einhugur um hvert á að stefna með staðinn. 

Það eru þeir sem vilja að hann þjóni fyrst og fremst hagsunum kirkjunnar, eða trúarinnar. 

Það eru þeir sem vilja líta á hann fyrst og fremst sem sögustað og efla hann á þeim grunni.

Það eru þeir sem sjá hann aðallega fyrir sem stað þar sem menning og listir fá að blómstra. 

Það má segja, eins og þetta hefur blasað við mér, í það minnsta, að milli þessara mismunandi áhersluþátta hafi verið, eða séu, átök sem hafa leitt til þess að fátt hefur þokast í átt til viðhalds á staðnum eða eflingar hans. Þá má jafnvel ganga svo langt að hann hafi stöðugt verið að missa þann sess sem honum var ætlaður með byggingu dómkirkjunnar.

- Þjóðkirkjan er ekki sú stofnun lengur sem hún eitt sinn var og iðkun kristinnar trúar er á undanhaldi, með þeim afleiðingum að fólk er síður tilbúið að láta fé af hendi rakna til viðhalds og uppbyggingar á stöðum eins og Skálholti, þar sem þjóðkirkjan er við stjórnvölinn.

Megum við núna?

Nú hafa verið gerðar þær breytingar á því kerfi sem vonandi tekst að verða til þess að halda áfram verkinu sem upp var lagt með gjöfinni 1963. 

Ég vona, að nú sé búið að gera þær breytingar á stjórnun mála í Skálholti, að það takist að vinna sig í áttina að þeim einhug um framtíð staðarins, sem verður að nást. Hann er alveg nógu stór til að rúma áherslur á þá þrjá þætti sem ég nefni hér fyrir ofan.

Ljósblettir

Kristján Björnsson, vígslubiskup fjallaði um málefni Skálholts í Litla Bergþór í desember síðastliðnum. hann nefnir þar ýmislegt sem gert hefur verið nú siðustu ár, það sem unnið að núna og það sem framundan er. 

Það helsta sem lokið er má segja að séu þau stóru verkefni sem voru endurgerð listglugga Gerðar Helgadóttur og altarismyndar Nínu Tryggvadóttur. Þá er búið a hreinsa upp minjasvæðið og lagfæra undirganginn sem liggur úr kirkjunni út í minjasæðið

Nú er unnið að því að móta Þorláksleið, sem mun liggja frá Þorlákssæti og allt að Þorlákshver, sem er tæplega 5 km spotti, þar sem sagan drýpur af hverju strái.

Framundan eru miklar framkvæmdir við kirkjuhúsið. Þakið verður endurgert, svo og gluggar í turnhúsi, húsið málað að utan og innan, kirkjutröppurnar fá yfirhalningu og fyrirhugað er að endurhanna alla lýsingu í kirkjunni.

Væntanleg er ný klukka í stað þeirra sem féll og brotnaði.

Biskupshúsið, sem nú kallast Gestastofa eða Gestahús hefur verið endurhannað til að mæta nýju hlutverki, sem móttökustaður fyrir ferðamenn, bókasafn og prentsögusetur.

Fyrir utan Þorláksleið, er framundan mikil skógrækt í samvinnu Skógræktarfélags Íslands og Kolviðar, svo hefur verið settur kraftur í að selja veiði í Brúará og Hvítá.

Þeta er svona listi yfir hitt og þetta sem segja má um stöðu staðarins núna. Vísast mætti nefna ýmislegt fleira.

---------------------

Ég hef að undanförnu verið að öðlast meiri trú á að það takist að gera Skálholt að þeim stað í hugum fólks að það afgreiði hann ekki sem eyðistað í miðaldamyrkri, þar sem nokkrir trúaðir menn biðja til Guðs. Hann á meira skilið.

Gleðilegt sumar og þakkir mínar til ykkar, sem hafið látið það eftir ykkur að renna yfir pistla mína á þessum vettvangi.

Nýr mánuður, nýtt vor

Villingarnir undirbúa atriði sitt,
fyrir nokkrum dögum

Ítalir tóku upp á því þegar kórónuveirufaraldurinn stóð sem hæst hjá þeim á vordögum á síðasta ári, að létta hver öðrum lundina með því að safnast út á svalir og syngja, hver fyrir annan. Ýmsir listamenn tróðu upp færðu fram allt það besta sem þeir höfðu að bjóða. Þessi siður breiddist síðan jafnvel til Íslands og naut talsverðrar hylli, þegar verst lét. 

Nú er aftur komið vor og páskahátíð handan við hornið, en enn setur kórónuveiran okkur skorður og þau okkar sem ekki viljum veltast á gosstöðvarnar, er ekki um annað að ræða, en beita hugmyndafluginu til að reyna að leyfa vorinu að umfaðma okkur. 

Þar sem við fD getum með engu móti hugsað okkur að láta ekki gott af okkur leiða, þegar og þar sem brýnust er þörfin, höfum við ákveðið að  létta lund Selfyssinga eftir megni. 

Þar sem við búum við aðstæður, sem fáir eiga kost á að njóta, ætlum við að efna til lítillar, en mikilvægrar vorhátíðar í útistofunni okkar klukkan 16.00 í dag, en þá verður gustlokunin dregin frá og borin verða fram, fyrir nágranna, gesti og gangandi, fjölbreytt atriði, sem við höfum verið að undirbúa nú á fyrsta ársjórðungi.

Fyrir utan það að tveir félagar úr Skálholtskórnum, tenór og sópran, munu flytja nokkra dúetta og einsöngsatriði (það eru nú að koma páskar), höfum við fengið til liðs við okkur nokkrar stórkanónur og þar má t.d. nefna þessar:

Hljómsveitirnar Mána og Skítamóral, sem munu flytja saman og sitt í hvoru lagi órafmagnaða (unplugged) dagskrá, með öllum þekktustu smellum sínum gegnum tíðina. Þessar hljómsveitir hafa lofað okkur að flytja, í það minnsta eitt frumsamið lag hvor. 

Þarna mun einnig koma fram pönkhljómsveit (gjörningahópur) sem var afar þekkt á sínum tíma, fyrir einstaklega frjóa nálgun að pönkinu, en þetta er hvorki meira né minna, en undan sveitin Villingarnir. Þessir félagar eru engum öðrum hljómsveitum líkir og munu án efa snerta strengi í hjörtum okkar, gömlu pönkaranna.

Til að slá síðasta tóninn, höfum við undirstungið bæjarstjórnina í Árborg og Vegagerð ríkisins, með að senda fulltrúa sína til að tilkynna opinberlega, formlega, um sameiginlega ákvörðun sína, sem tengist nýrri gangbraut yfir Austurveginn.

Eins og fyrr segir hefst þessi hátíð kl. 16.00 með setningarathöfn. Þá mun hvert atriðið taka við af öðru, allt til kl. 17.00, þegar gustlokunin verður dregin fyrir aftur og kófið heldur áfram, eins og áður, nema bara miklu skemmtilegra. 

Það þarf ekki að taka það fram, en sóttvörnum verður fylgt til hins ítrasta og hefur hvert smáatriði verið borið undir sóttvarnaryfirvöld, jafnvel þó margir þeirra sem fram koma séu þegar búnir að fá, í það minnsta fyrri skammtinn af Astra Seneca eða Pfizer Biontech.

Ákveðið hefur verið að Austurvegi verði lokað þann tíma sem þessi uppákoma stendur yfir, og umferð verður beint um Suðurhóla á meðan.

Njótum þessa fyrsta dags apríl mánaðar með frábærri skemmtun - kíkjum svo á þetta gos einhverntíma síðar.

Uppfært 1. apríl, kl. 16.30:

Ef svo ólíklega skyldi vilja til að einhver hafi talið sannleikskorn í textanum hér fyrir ofan, þá skal þess getið að hann var settur saman í tilefni dagsins.

Hún Jóra

Jórunn hét stúlka ein; hún var bóndadóttir einhvers staðar úr Sandvíkurhrepp í Flóanum; ung var hún og efnileg, en heldur þótti hún skapstór. Hún var matselja hjá föður sínum. Einhvern dag bar svo við, að hestaat var haldið skammt frá bæ Jórunnar; átti faðir hennar annan hestinn, er etja skyldi, og hafði Jórunn miklar mætur á honum. Hún var viðstödd hestaatið og fleiri konur; en er atið byrjaði, sá hún, að hestur föður hennar fór heldur halloka fyrir. Varð Jórunn svo æf við það og tryllt, að hún óð að hinum hestinum og reif undan honum lærið; hljóp hún þegar með það, svo ekki festi hönd á henni, upp að Ölfusá hjá Laxfossi, þreif þar upp bjarg eitt mikið úr hömrunum við ána og kastaði því nálega út á miðja á; síðan hljóp hún yfir á stillum þessum og mælti um leið:

"Mátulegt er meyjarstig;
mál mun vera að gifta sig."

Heitir þar síðan Tröllkonuhlaup, aðrir segja Jóruhlaup. Þar hélt hún upp Ölfus, austan undir Ingólfsfjalli, og upp í Grafning, uns hún kom að hamragili því, sem liggur vestur úr Grafningi, skammt frá Nesjum; eftir því fór hún og linnti ekki á, fyrr en hún kom upp í Hengil. Þar tók hún sér bólfestu, og er þar síðan kallaður Jóruhellir, og varð versta tröll og grandaði bæði mönnum og málleysingjum.

Þetta er fyrri hluti þjóðsögunnar um Jóru, en eðli máls samkvæmt er ég á kafi í því þessi missirin, að kynna mér nánasta umhverfi mitt og á sannarlega margt ólært. 

Þegar kemur að þjóðsögum vantar yfirleitt talsvert upp á að þær megi færa upp á raunverulegar aðstæður og maður bara sættir sig við það, enda eru þessar sögur þjóðsögur, eða ævintýri, sem lúta allt öðrum lögmálum en það sem maður gæti sætt sig við með góðu móti í daglegum veruleika - þær eru frekar trumpískar, ef svo má að orði komast.

En aftur að sögunni um Jóru.

Margar spurningar vakna eðlilega við lestur þessarar sögu og hér læt ég gossa þær helstu sem mér koma í hug núna:

- Hvar er þessi Laxfoss, sem nefndur er í sögunni? Er hann kannski Selfoss?

- Hvar hefði Jóra getað fundið "bjarg eitt mikið" hérna sunnan ár, hvað þá hamra, á öllu þessu sléttlendi?

-"kastaði því nálega út í miðja á" - Jóruklettur er miklu nær norðurbakkanum, en hann kann að hafa flust til í jarðskjálftum síðan þetta var.

- Segjum sem svo, að Jóra hafi getað stokkið af bakkanum sunnan megin og út í Jóruklett. Hvernig í ósköpunum datt henni síðan í hug að stökkva alla leið út í Hlaupklett, sem er í það minnsta  fimmföld sú vegalengd sem hún hafði stokkið yfir á Jóruklett? Hversvegna stökk hún bara ekki yfir á árbakkann?

Þannig er, að í framhaldi af færslu sem ég kom fyrir á Fb fyrir nokkrum dögum, þar velti ég fyrir mér nafninu á klettum sem ég hafði þá nýlega gengið á. Þarna var mér tjáð að þessir klettar kölluðust Hlaupklettur. Í framhaldi af því fékk ég síðan upplýsingar um, að nafnið væri til komið vegna þess að Jóra hefði stokkið á hann af Jórukletti, með lærið af hrossinu. Þetta seinna stökk Jóru virðist mér vera harla órökrétt.

- Hversvegna stökk Jóra bara ekki yfir Ölfusá þar sem brú var sett síðar? Þar yfir er nú ekki langur spotti, miðað við þau tröllastökk sem hún valdi til að komast yfir ána.

---------

Ætli ég láti ekki staðar numið hér, í þeirri von að þetta verði ekki til þess að sagan um Jóru missi gildi sitt í hugum fólksins sem þetta les.

Skálholt: Spánska veikin

Skúli Árnason og Sigurður Skúlason

Skúli Árnason var héraðslæknir í Grímsneshéraði frá því það var stofnað árið 1900 og til  ársloka 1921. 

Ég er að braska við að taka saman sögu hans í uppsveitunum, sem hluta af sögu læknishéraðsins. 

Eins og hver maður getur ímyndað sér, vonandi, var starf  héraðslæknis á svæðinu hreint ekkert áhlaupaverk og raunar merkilegt að Skúli skyldi hafa enst jafn lengi og raun bar vitni.

Haustið 1918 gengu tvenns konar hörmungar yfir þjóðina, Kötlugosið sem hófst 12. október og Spánska veikin er talin hafa borist til landsins þann 19. október.  

Í bókinni “Faðir minn, læknirinn”, sem var gefin út 1974, skrifaði sonur Skúla, Sigurður, um föður sinn. Sigurður var fæddur 1903 og því 15 ára haustið 1918. Meðal þess sem Sigurður lýsir í greininni er hvernig Kötlugosið og Spánska veikin komu við Skálhyltinga og ekki síst föður hans, Skúla lækni. Mér finnst við hæfi að setja þessa frásögn hér, í tilefni reynslu okkar undafarið ár og sem við erum enn að kljást við. 

Frásögn Sigurðar:

Haustið 1918 gekk í garð. Það var óvenju milt, og menn áttu sér einskis ills von. Við Skálhyltingar vorum að vinna að jarðabótum í veðurblíðunni.

Dag einn birtist ferlegur skýstrókur í suðaustri. Fyrst héldum við að þetta væri óveðursský, en brátt sáu allir, að svo var eigi. Um kvöldið, þegar dimma tók, fóru að sjást eldglæringar í skýstróknum. Þóttust menn þá sjá, að hér væri um eldgos að ræða. Það var sunnar en Hekla, sem blasir við úr austri frá Skálholti. Faðir minn sagði, að nú myndi Katla vera farin að gjósa. það reyndist rétt. Snjór hafði fallið á jörð hjá okkur, skömmu áður en gosið hófst. Hann varð svartur af öskufalli daginn eftir. Ekkert tjón varð af gosinu hjá okkur, en óviðkunnanlegt myrkur fylgdi öskufallinu. Það reyndist einskonar fyrirboði annars verra. Á næsta leiti var mögnuð farsótt, sem barst frá útlöndum til Reykkjavíkur og þaðan austur um sveitir. Hún hlaut nafnið Spánska veikin og reyndist brátt svo mannskæð, að minnti á drepsóttir fyrri alda.

Auðvitað barst veikin brátt til okkar, enda læknissetur berskjaldað fyrir þvílíkum plágum. Systir mín veiktist fyrst, en varð ekki þungt haldin og komst á fætur eftir tæpa viku. Næst veiktist ég og varð ekki veikari en svo, að ég gat lesið Íslendingasögurnar mér til skemmtunar í bólinu. Uppgötvaði ég þá, hvílík heilsubót þær eru í vægum veikindum. Egilssögu las ég tvisvar og suma kafla úr henni margoft. Hafði ég orð á því við föður minn, að sagan hlyti að vera eftir Snorra Sturluson, því að þannig hefði enginn skrifað nema sá, sem skrifaði söguna af för Þórs til Útgarða-Loka. Faðir minn varð fár við og bað mig að reyna ekki að gizka á, hverjir væru höfundar Íslendingasagna. Þar hefðu verið að verki andleg stórmenni, sem hefðu verið gædd aðalsmerki sannra manna: að vera ekki að trana sér fram, heldur láta verk sín tala. Mér urðu orð hans ógleymanleg og því er þetta atvik tilfært hér, að það lýsir Skúla lækni vel.

Ég reis brátt albata úr rekkju og var um leið hrifinn úr töfraveröld fornbókmenntanna, en við blasti nöturleg alvara lífsins. Skúli læknir hafði verið í sífelldum sjúkravitjunum síðustu sólarhringana vegna sóttarinnar. Hann var sýnilega að verða örmagna af þreytu og veiktist nú hastarlega af pestinni, sem magnazt hafði, eftir því sem á leið. Hann varð brátt sárþjáður og sagði, að annað lungað í sér myndi hafa rifnað, svo að blætt hefði. Þetta reyndist rétt til getið, eins og síðar verður vikið að. Átti hann nú mjög örðugt um andardrátt. hann bað mig að afgreiða öll lyf fyrir sig, og gerði ég það. Reyndist mér það stautsamt. Menn frá sýktum heimilum stóðu nálega í biðröð hjá okkur á hverjum degi. Fyrst þurfti ég að fá hjá þeim sjúkdómslýsingar, fara síðan að sóttarsæng læknisins og spyrja hann, hvað gera skyldi, en afgreiða því næst meðulin eftir bestu getu. Að vísu voru sjúkdómslýsingarnar nokkuð samhljóða, en fleiri þörfnuðust þó lækninga en þeir, sem sýkzt höfðu af Spönsku veikinni. Gamalt fólk virtist einna ónæmast fyrir þessari farsótt. Elzta fólkið í Skálholti veiktizt a.m.k. ekki.

Dag einn kom til okkar roskin kona og kvartaði um langvinna magaveiki. Þann dag var Skúli læknir svo veikur, að við hugðum honum vart líf. Ég tók því það ráð að blanda lyf handa konunni af eigin rammleik, en auðvitað sem líkast því er ég hafði séð lækninn setja saman við svipuðum kvilla. Með það fór konan. Þegar við hittumst ári seinna, sagði hún mér, klökk af hrifningu, að lyfið hefði læknað sig af aldarfjórðungs innanslæmsku! Að svo mæltu þrýsti blessuð gamla konan kossi á kinn mér og innsiglaði með því þakklæti sitt. Þetta hefði ef til vill getað orðið örlagakoss, því að á þeirri stundu lá við, að mér fyndist ég ætti að reyna að verða læknir. Ég var þá nýorðinn gagnfræðingur og þóttist því heldur en ekki karl í krapinu. En faðir minn tók þá af skarið og sagði með miklum alvöruþunga: “Ef þí vilt verða dreplúinn og heilsulaus á 15 árum, skaltu lesa læknisfræði og verða héraðslæknir úti á landi.” - Málið var útrætt, og dyrnar að læknavísindunum lokuðust mér fyrir fullt og allt, sem einu gilti.

Spánska veikin magnaðist jafnt og þétt og varð að skæðri drepsótt. Í Reykjavík skapaðist hálfgert neyðarástnd, og voru lík þar stundum greftruð í fjöldagröfum.

Þegar við vorum að komast í öngþveiti, barst okkur kærkomin hjálp. Læknastúdent úr Háskóla Íslands var sendur austur að Skálholti okkur til bjargar. Hann hét Kjartan Ólafsson. Stóðst það á endum, að nauðsynlegustu lyf okkar voru á þrotum, er hann kom með nýjar birgðir. Skömmu síðar fór föður mínum að batna og var þá sem fargi létti af öllum.

Faðir minn varð ekki heill heilsu fyrr en sumarið eftir Spönsku veikina. Var hann m.a. ákaflega mæðinn og kenndi oft verkjar fyrir brjósti. Samt sinnti hann læknisstörfum, eins og ekkert hefði í skorizt. Dag einn á slætti var verið að reiða heima hey af Skálholtstúni. Var það bundið í bagga, eins og þá tíðkaðist. Skúli var nærstaddur, er baggi hrökk upp af klakki. Gleymdi hann þá, að hann þoldi ekki snögg viðbrögð, þreif baggann og snaraði honum til klakks. Við þessa áreynslu fékk hann ákafa hóstakviðu, og gengu upp úr honum dökkar blóðlifrar. Eftir það létti honum mjög. Kvaðst hann nú loksins hafa fengið fullan bata, en þetta blóð hefði setið þarna síðan í veikinni síðastliðinn vetur. Upp frá þessu var hann heilsugóður.

Ég hélt nú, að það yrði ekkert stórmál að taka saman sögu læknishéraðs í uppsveitum Árnessýslu, en það hefur reynst vera heldur meira verk en ág hugði. Það hlýtur að vera út af COVID.

Á dauða mínum ...

Það er þannig, að ég á mág, sem á það til að fara eigin leiðir. Hann er að byrja að feta sig inn á áttræðisaldurinn og maður skyldi ætla, að á þeim aldri væri fólk nú alla jafna bara tiltölulega sátt við heilsueflandi leikfimi af einhverju tagi - styrkja líkamann með því að hreyfa hann eins og er við hæfi og jafnvel ganga svo langt að svitna lítilsháttar. 

Ekki veit ég hvort það er vegna þess að einhverntíma stundaði mágur mín íþróttir af nokkrum krafti, eða þá að hann er svo mikill hestamaður í sér (og slíkir láta sér ekki allt fyrir brjósti brenna) en um leið og Þórólfur leyfði, skráði hann sig á námskeið í Crossfit, svokölluðu. Þá íþróttagrein hef ég nú bara tengt við fólk eins Annie Mist, sem maður hefur heyrt af undanfarin ár, í heimsmeistarakeppnum. Myndir af slíkum keppnum hafa algerlega sannfært mig um, að aldrei, aldrei muni ég koma þar nærri. Ég hef verið fullkomlega sannfærður um að það sem þar er um að ræða, sé hvorki hollt líkama né sál, það þurfi að vera hálfgeggjaður til að leggja það fyrir sig.

Jæja, mágurinn skráði sig í námskeið í Crossfit, og ekki nóg  með það: eftir þrjá tíma var hann orðinn uppveðraður og mjög áhugasamur um að draga mig með sér, sem ég taldi til að byrja með af og frá, þó sannarlega teldi ég að regluleg hreyfing undir stjórn einhverrar fagmanneskju, myndi gera mér gott. Slík hreyfing hefur legið niðri, sem þáttur í sóttvörnum, og fyrir utan heilsubótargöngur, hefur sófinn verið athvarf mitt meira en góðu hófi gegnir.

Ég er nú þannig innréttaður, að ég velti fyrir mér kostum og göllum. Það gerði ég einnig gagnvart þessari Crossfithugmynd. Hugsunin hvarf ekki úr huga mér í gær, daginn fyrir fyrsta mögulega tímann. Ég var meira að segja farinn að finna til líkamlegra verkja við tilhugsunina; verkja sem ég hefði getað túlkað sem skilaboð heilans til vöðvanna, um að betur yrði heima setið en af stað farið. Niðurstaðan um að láta slag standa, helgaðist kannski af því að talasvert eldri einstaklingur hafði komist frá þrem tímum af þessu púli og á honum var enginn bilbugur.

Ég ákvað, sem sagt, að skella mér í Crossfit, níu heila klukkutíma, næstu þrjár vikur.

Við mættum því galvaskir í morgun, fyrir allar aldir, mágur minn og ég. Grímur fyrir andlitinu meðan gengið var inn í, sennilega 250 fermetra salinn. Veggir og gólf máluð svört og endalaust úrval af líkamsræktartækjum hvert sem litið var. Samtals vorum við þarna þrír stútungskarlar mættir til að "taka áðí".

Þjálfarinn var ung kona, Crossfitmeistari.

Ekki ætla ég að fjölyrða um æfingarnar sem þarna fóru fram, að öðru leyti en því að greina  frá því að þær voru erfiðar. Alloft fann ég fyrir því að vöðvarnir brugðust ekki við skipunum heilans, sem minnti mig á fyrri reynslu af aðstæðum þar sem vöðvaafls var þörf, en sem reyndist þá ekki vera fyrir hendi.

Heim komst ég, nokkuð lerkaður, en ánægður með sjálfan mig, að mestu leyti. 

Ætli ég reyni ekki að halda þetta út, annað væri lélegt, ekki síst með talsvert eldri máginn til samanburðar.

Mjakast, enda kominn bóndadagur

Ég tengi þann tíma ársins, sem nú er að verða hálfnaður, við hrein leiðindi. Þetta er hreint úr sagt leiðinlegsti tími hvers árs - hefur alltaf verið það og verður líklega áfram, að óbreyttu. Þar hafið þið það. Það er myrkur og sólin mjakast alltof hægt ofar á festinguna, daginn lengir alltof hægt, ófærð, hálka, stormar, iðulaus stórhríð, skítkalt - fátt, sem sagt, sem er til þess fallið að létta á drunganum. Ekki bætir það nú úr skák, um þessar mundir, að kófið kýlir okkur niður og flest bendir til að enn þurfum við að bíða mánuðum saman eftir sprautum með bóluefni. Ó, vei, ó, vei!

 Janúar og febrúar, eru aldeilis ekki uppáhalds mánuðir mínur, ó, nei.

Ég held að ég beri nú samt í mér genin sem við flest, sem þetta land byggjum, skörtum, og sem hafa gert okkur kleift að lifa af þessa myrkustu mánuði ársins, í aldir. Þessi fínu gen valda því að  við finnum alltaf eitthvað til að gleðja okkur og hjálpa til  við að lýsa upp þennan myrka tíma.  Ég ætla hér að nefna nokkur atriði, sem hafa orðið þess valdandi að hinir myrku mánuðir eru bara glettilega vel til þess fallnir að létta lund, þrátt fyrir að maður geti átt erfitt með að koma auga á það.

1. Handboltamánuðurinn. 

Sem betur fer hefur okkur tekist flest ár, að eiga handknattleikslið sem fulltrúa okkar í Evrópu- eða heimsmeistarakeppnum, nanast á hverju ári. Þessi janúar er engin undantekning, þó vissulega gæti gengið betur - reyndar ekki útséð um að svo verði. Sérstaklega er ánægjulegt, að þarna eru margir ungir gaurar, sem eiga eftir að gleðja okkur í mörg ár.

2. Trumpleysi. 

Mér finnst eins og við séum að stíga út úr einhverjum dimmasta tíma í sögu mannkyns. Það er eins og sprengja hafi verið gerð óvirk á síðustu stundu, þegar skrípimennið vestan hafs varð að láta í minni pokann, fyrir heldur skárri náunga, sem maður þekkir svo sem hreint ekkert til og veit ekki hvort lifir árið eða hvort breytir nokkru, eða gerir eitthvað jákvætt. Samt er tilkoma hans eins og ferskur og hlýr vorblær sem er byrjaður að bræða jökulkaldan lygahramm ofan af okkur, með loforði um að brátt sjáum við til sólar. Eftir situr samt efi um að brotthvarf trúðsins breyti nokkru, þegar upp verður staðið.

3. Nýtt nágrenni. 

Það er ekki sjálfgefið, að þegar maður tekur svo afdrifaríkt skref, sem við fD höfum gert, að flytja úr sveitinni í fjölbýlishús á Selfossi, að það fari sérlega vel. Það hefur farið vel til þessa og það er ekki síst tvennu að þakka: 1) íbúðin fer afar vel með okkur - hentar þörfum okkar hreint ágætlega og 2) nágrannar okkar eru nánast undantekningarlaust, hið ágætasta fólk - flest meira að segja hreint indælt. 

Við eigum enn eftir að upplifa drauminn um að sitja undir hitalampa í útistofunni, þegar úti geysar iðulaus stórhrið með tilheyrandi samgöngutruflunum, en það er enn von.

4. Tiltölulegt þakklæti. 

Það má margt segja um þessa þjóð, en það má hún eiga, að í þessum kófstæðum (kófaðstæðum) er hún sennilega að verða búin að læra það, að það er best, þegar upp er staðið, að hlýða sóttvarnayfirvöldum, því fram til þessa hafa þau metið stöðu og horfur rétt. Ég held að sé óhætt að þakka okkur sem þjóð, fyrir að okkur virðist hafa tekist, eftir nokkrar atlögur, að skilja hvað þarf til, til þessi að kveða niður þennan vágest sem hefur herjað á okkur í nánast heilt ár. Ég, í það minnsta, rölti inn í vorið í þeirri trú, að samhliða því muni kófið smám saman hverfa og sólin ná í gegn á ný.

5. Morgungöngur

Það er þægileg tilfinning, að hefja hvern dag, árla, með því að ganga tæpa fimm kílómetra með selfysskum, vel miðaldra körlum. Þetta er dálítið sérstakt fyrirbæri, þessar göngur, sem lýkur yfirleitt með  einskonar Mullersæfingum undir stjórn þess elsta, sem er 87 ára. Ég get alltaf vonað að þannig verði ástandið á mér eftir tuttugu ár. 

Eftir morgungönguna þarf maður ekkert að spá í hvort eða hvenær maður ætti að koma sér út að viðra sig þann daginn.   Gallinn er aðallega sá, að á þessum tíma hef ég átt það til að sofa þessar morgungöngur af mér, ansi oft, en það stendur vonandi til bóta.

6. Flest er þá þrennt er.

Um áramótin fluttu systir og mágur frá Laugarási, sem þýðir að nú erum Hveratúnsfólk að verða komin í stöðu til að gera okkur gildandi hér í höfuðstaðnum. Það fer ekki á milli mála, að Laugarás verður alltaf okkar staður, en við getum fagnað því að hafa tekist að gera þær breytingar sem gera þurfti. 

Ég á nú eftir að sjá bræður okkar tvo, sem enn gista Laugarás, hverfa þaðan á næstunni, en auðvitað veit maður aldrei. Þetta eru hálfgerðir unglingar enn.

----------------------------------

Þannig er það. Niðurstaða mín er sú, að þessir leiðindamánuðir tveir, eru bara ágætir, svona þegar maður fer að rýna betur í þá. Þeir eru tími upphafs að svo mörgu leyti, og tími vonar um að framundan sé vor. 

Nú er Þorrinn genginn í garð og við selfysskt Hveratúnsfólk, mun taka á honum eins og við hæfi er og það verður eitthvað..

----------------------------------

Myndirnar tók ég í Kvistholti á fyrstu mánuðum síðasta árs.  Ekki get ég neitað því að ég sakna þessara fiðruðu vina minna, en myndirnar á ég og get rifjað upp nágrennið við þá.

Fordæmalaus áramót.

Þau tímamót urðu um þessi áramót, að ekki var keypt ein einasta sprengja af neinu tagi hér á bæ og auðvitað er óhjákvæmilegt að ég velti því fyrir mér hvað olli. 

Loksins þegar ég bý við hliðina á tveim til þrem flugeldasölustöðum, kviknaði engin þörf fyrir "fíriverk".  Ég veit núna hversvegna þetta var og ástæðurnar eru nokkrar:

1. Það er vesen að koma sér á stað sem er hentugur til að kveikja í bombunum.

2. Leikurinn er tapaður fyrirfram. Hér má ein Guðrún Ósvífursdóttir eða einn Gísli Súrsson sín ekki mikils. Það var eitthvað annað í Laugarási, þegar það var að einhverju að keppa í þessum efnum.

 

3. Staðurinn sem ég bý á, er ekki beinlínis skotvænlegur, þó hér fyrir framan hjá mér, sé heill þyrlupallur. Hér býr fólk sem nýtur þess að horfa á skothríðina, frekar en skjóta sjálft. Þroskamerki?

4. Hér veit maður að ein og ein bomba breytir engu til eða frá. 

Maður er á stöðugum hlaupum - ná í  sprengjukassa, bera eld að kveiknum, hlaupa frá til að sjá sprengjuna sína skjóta sprengikúlum upp í himinhvolfið, í nokkrar sekúndur, athuga hvort einhver tók eftir glæsilegri sýningunni, ná svo í næsta kassa og endurtaka leikinn. Á meðan missir maður auðvitað af öllu hinu, sem er miklu glæsilegra og ókeypis þar að auki.

Þessi nýja reynsla (tiltölulega nýja) að eyða áramótum í svona þéttbýli, er alveg sæmileg. Þau reiðinnar býsn af púðri sem lýsti upp umhverfið meðan nýtt ár gekk í garð, féllu mér bara nokkuð vel, um stund. Svo fannst mér fljótlega, að nóg væri að gert, en það var bara enginn að velta fyrir sér mínum skoðunum að þessu leyti.

Ég verð hinsvegar að segja, að Selfyssingar eru ekki að vitleysast við að sprengja í tíma og ótíma. Við höfum nánast ekkert orðið vör við misnotkun að neinu ráði. Þetta byrjaði af krafti um 23.30 og svo var farið að draga úr því klukkutíma síðar. Einn og einn virðist þó hafa sofið af sér áramótin og vaknað svo klukkan tvö, með fullt hús af fíriverki, sem þurfti að kveikja í. Hann mátti það.

Hér sjáum við fyrir okkur stöðuna þessa um áramót framtíðar:

Setjast í útistofuna, með kveikt á hitaranum, í hlýjum fatnaðir, með heitan drykk í glasi og njóta sjónarspilsins sem nágrannarnir eru svo elskulegir að kalla fram fyrir okkur. Ekki slæm framtíðarsýn, svo sem.

Næst á dagskrá er að að ganga til móts við nýtt ár, sem miklar vonir eru bundnar við - mögulega of miklar.  Ég kýs að fara milliveg í væntingunum - vona hið besta, með það bak við eyrað, að eitthvað annað kann að verða uppi á teningnum.

Í tilefni áramótasprengs.

Svona heldur nú lífið áfram, með þeirri kaflaskiptingu sem skapar umgjörð flestra mannvera í þann tíma sem þeim er úthlutað. Ég sagði við gamla vinkonu í símann í morgun, að nú væri ég kominn í sama kafla og hún, eini munurinn væri sá, að minn kafli er að byrja og hún er komin nokkrum blaðsíðum lengra. 

Merkilegt fyrirbæri þessi lífsbók okkar. Margir fá bara þunna bók með fáum köflum, en æ fleiri fá þykka og efnismikla bók. Það er víst ekkert réttlæti í því hvernig þessu er úthlutað.

Ég er bara harla þakklátur fyrir að hafa náð þessum kafla ævinnar og hlakka bara dálítið til að sjá hvað næstu blaðsíður færa mér.

Ekki meira um þessa bók.

Við fD höfum nú búið okkur heimili hér á Selfossi í 7 mánuði. Þegar við byrjuðum að búa voru heimkynnin ýmsar blokkaríbúðir, eða kjallarar hér og þar um höfuðborgarsvæðið á áttunda ártugnum. Svo fluttum við í sveitina. Þar bjuggum við í eintómum einbýlishúsum, allt þar til við komum okkur aftur fyrir í blokk. Komin aftur til upphafsins og freistum þess að sinna áhugamálunum af kostgæfni. Mitt verkefni snýr að því að safna saman heimildum um sögu Laugaráss. Það þokast áfram, en ég á enn eftir að ná almennilegum tökum á því að aga sjálfan mig. Eftir starfsævi þar sem bjalla tilkynnti mér með reglulegu millibili hvenær ég átti að fara á fætur eða standa mína pligt frammi fyrir fróðleiksþyrstu ungviði, er einhvern veginn svo afslappandi að ráða tíma sínum bara algerlega sjálfur. Það verður síðam til þess, að einhver púki á öxlinni hvíslar því stöðugt að mér, að ég hafi nægan tíma. Ekkert sérstaklega ráðagóður, þessi púki og ég mun nýta komandi ár til að pakka honum inn og koma fyrir í læstu geymsluhólfi í fataherberginu. 

Vonandi hef ég nægan tíma til að ljúka því sem ég hef sett markið á og gleðst jafnframt yfir því að hafa orðið mér úti  um áhugamál á eftirlaunaaldrinum, sem getur haldið mér tiltölulega ferskum (eða þannig) í einhvern slatta af árum til viðbótar. 

Árið 2020 hefur nú verið meira árið, en ég kvarta ekki. Ekkert okkar Kvisthyltinga hefur orðið fyrir barðinu á veiruskrattanum, utan þess auðvitað, að á okkur hafa verið settar ýmsar óþægilegar eða óskemmtilegar hömlur, svona rétt eins og aðrir hafa þurft að kljást við.  

Þetta ár megum við ekki afgreiða sem einhverja óþægilega minningu og halda síðan bara áfram eins og þetta gekk fyrir sig árið 2007 eða 2019. Við eigum að hafa lært ýmislegt nýtt, eins og til dæmis það, að lífið er ekki bara núna. Það er til eitthvað sem heitir saga. Hana nýtum við til að læra af. Svo er líka til framtíð, sem er algerlega í okkar höndum. Framtíð, sem vísindamenn segja okkur að sé ótrygg. Framtíð, sem er í okkar höndum, en ekki bara ykkar. 

Ekki neita ég því, að það er nokkur beygur í mér gagnvart komandi ári. Ég fæ það á tilfinninguna að stór hluti þessarar þjóðar og vel stætt fólk um allan heim, séu komin í spreng. Mér finnst að margir bíði þess að geta slett ærlega úr klaufunum á kostnað okkar allra, jafnskjótt og bólusetningin gegn veirunni er afstaðin.  

Auðvitað vona ég að við höfum dregið lærdóm af þessu ári. Vona að framundan séu rólegri tímar með minni neyslu og meiri skilningi á því, að við berum öll ábyrgð, ekki bara þið hin. 

Þá leyfi ég mér að þakka ykkur, sem hafið rennt í gegnum þessa pistla mína á árinu 2020, fyrir samfylgdina og óska ykkur þess að fá að takast á við árið 2021 af yfirvegun þess sem veit betur, eftir stórviðrið sem þá verður gengið yfir. 

Fordæmalaus jólakveðja á öfgaári

Ég ætla ekkert að bæta verulega í öll þau orð sem sögð hafa verið, eða munu verða sögð um árið sem kveður bráðum. Þetta er merkilegt ár, ekki bara fyrir heimsbyggðina heldur og ekki síður fyrir Kvisthyltinga. 

Það verð ég að segja, að þetta er líklega skrítnasta ár sem ég hef fengið að upplifa. Við deilum öll allskyns reynslu af veiruskrattanum og líf okkar hefur litast af því. Ég get ekki látið hjá líða að geta þess, að mér hefur liðið harla vel í þessu ástandi, enda ekki mikið félagsmálatröll og get alveg lifað góðu lífi án þess að þurfa alltaf "að fara eitthvert eða gera eitthvað". Þetta er sennilega vegna þess að ég er sjálfum mér nægur og líður best í samfélagi við sjálfan mig. Ég er að  vissu leyti bara einkar skemmtilegur í sjálfum mér og sjálfum mér. 

Nóg þá um þetta veiruár.

Kvistholt kvatt

Brottför okkar úr Kvistholti á árinu tók heilmikið á, enda hefur sá góði staður verið heimili okkar frá haustinu 1984. Við byggðum það frá grunni, þar lágu spor okkar og þar höfum við sinnt mörgu verkinu. Að mörgu leyti má segja, að þessum flutningi sé ekki lokið enn og það eru meira að segja uppi þær raddir, í umhverfi mínu, að við séum svona bara eins og í fríi í lúxus hótelíbúð. Það er nú þannig með frí, að þeim lýkur alltaf - einhverntíma. 

Niðurstaða mín í gegnum þetta flutningastand er sú, að skynsemin hafi fengið að ráða; að það séu ákveðin forréttindi fólgin í því að fá að flytja á eigin forsendum, meðan við búum enn yfir nægilegum krafti til að sjá um þetta allt saman sjálf.

Selfossi heilsað

Jú sannarlega erum við flutt og kunnum vel við okkur í þægindunum sem okkur eru búin hérna við Austurveginn á Selfossi, við þjóðveg númer 1, hvorki meira né minna.

Flutningarnir gengu vel, enda höfðum við haft nægan tíma til undirbúnings. 

Svo hófst aðlögun okkar að nýjum heimkynnum og umhverfi, en af ástæðum sem ekki þarf að rekja, hefur hún ekki verið alveg jafn hröð og verið hefði við eðlilegar aðstæður.

Ég held að mér sé óhætt að segja, að Selfyssingar hafi tekið okkur almennt vel og hér í kringum okkur er ágætasta fólk, sem hefur að miklu leyti sætt sig við okkur eins og við erum: nýkomin í logninu og skóginum, með sérkenni okkar og tiktúrur. 

Því verður ekki neitað, að umbreytingin sem felst í því að flytja úr einbýlishúsi, sem stendur á hektara lands, í talsvert minni híbýli í fjölbýlishúsi, er sko alveg áskorun, en það snýst allt um hugarfar.

Íbúðin okkar er afar þægileg og hefur reynst duga okkur til þess sem þörf er á. 

Börnin og allt það

Við njótum þess að hafa hjá okkur tvö yngri börnin nú um jólin. Þeir tveir eldri sinna fjölskyldum sínum af kostgæfni, annar býr í höfuðborginni en hinn í Álaborg. 

Við fD erum heppin með börn, tengdabörn og barnabörn, svo það sé nú sagt.

-----------------

Ég ætlaði að láta þennan pistil vera nokkurskonar jólakveðju okkar Kvisthyltinga (við verðum víst seint eitthvað annað í hjartanu) en svo gripum við tækifærið, með videósnillinginn, örverpið okkar við höndina 

og í dag var skotin stuttmynd, sem verður hin formlega kveðja frá okkur til ættingja og vina, til sjávar og sveita, landa og heimsálfa. Hún verður birt áður en jólin ganga í garð og verður eitthvað.

Ég leyfi mér nú samt að óska lesendum þessara pistla minna og fjölskyldum þeirra, gleði og friðar á jólum og um áramót, meira svona innri gleði og innri friðar, frekar en taumlauss gjálífis og núvitundarskarkala.

Megi nýtt ár færa okkur bóluefni í vöðva, jafnvel tvisvar og í framhaldinu, upprisu til venjulegs lífs.

Að skellihlæja eða hágrenja

Ég hef aldrei verið mikið fyrir upphrópanir eða hástemmd slagorð. Upphrópanir, vegna þess að þær skortir íhugun og yfirvegun, Slagorð vegna þess að þau finnst mér vera innantóm. Ég er ekki tilbúinn að hrópa á torgum, eða drepa fyrir málstað.
Ég er hinsvegar tilbúinn að hlusta, stundum og jafnvel ljá málstað lið, ef hann fellur að lífsskoðunum mínum.
Það hefur einusinni eða tvisvar gerst, að ég hef sett einhvern hring með slagorði í kringum höfuðið á mér á facebook. Það var vegna þess að um var að ræða hvatningu til dáða eða skilning á málstað.

Þessa dagana keppist fólk við að setja hring um höfuð sín á facbook, þar sem það lýsir sér sem "örlitlum grenjandi minnihluta". Allt í lagi með það svo sem. Öll vitum við að þetta er tilkomið vegna ræðu á Alþingi og vegna frumvarps um þjóðgarð á hálendi Íslands. Sannarlega er hér stórt mál á ferðinni og eðlilegt að vandað sé til verka. Það verður hinsvegar ekki gert með upphrópunum og slagorðum. Það kemur fjölmargt til skoðunar og ýmsir hagsmunir líta dagsins ljós. 

Þó svo ég setji þetta hér inn, í kjölfar þess að fjöldi fólks lýsir sig grenjuskjóður þessa dagana, ætla ég mér ekki að fara að eyða tíma mínum frekar í karp um þetta. Karp, segi ég, vegna þess að málefnaleg umræða á erfitt uppdráttar í svo tilfinningahlöðnu máli. Verst finnst mér vera, þegar fólk setur á sig grenjugrímuna án þess að vera búið að renna yfir þetta frumvarp. Ég skil betur þá sem eru búnir að kynna sér málið ofan í kjölinn og eru samt ekki sáttir.

Jú, ég er búinn að renna yfir frumvarpið og líklega vegna þess að ég á engra beinna hagsmuna að gæta, utan þess að vera íbúi í þessu landi, tilheyra þessari þjóð, þá varð ekkert það á vegi mínum sem ég þurfti að staldra sérstaklega við.  Þá er spurningin: Tilheyri ég þá "risastóra skellihlæjandi meirihlutanum"? Ég reikna með að margir muni líta svo á. Það væri þá um að ræða harla svart/hvíta hugsun, en hún á heldur betur upp á pallborðið þessi árin og þar hefur fólk verið duglegt að læra að forsetanefnunni vestanhafs.

Ég tilheyri sjaldan meirihlutum í þessu samfélagi. Hef oftast tilheyrt minnihlutum og lært að sætta mig við það, þó mér finnist hábölvað oft á tíðum og upplifa grátlega heimsku samferðamannanna. Varla er ég sá heimski og allir hinir spekingar. Því trúi ég nú ekki. Ég nenni hinsvegar ekki að fara að grenja vegna þessa, hvað þá hágrenja. 

Það er hægt að fella tár af ýmsu tilefni. Það eru sorgartár, gleðitár, reiðitár og frekjutár, svo einhverjar tegundir tára séu nefndar.  Algengasta merkingin sem ég legg í orðið "grenja" er, að fella tár vegna frekju. Ekki veit ég hvort Steingrímur beitti þessu afdrifaríka orðavali í þeirri merkingu og læt það liggja því milli hluta.

Þau sem hafa áhuga á að kynna sér frumvarp til laga um hálendisþjóðgarð, 

þá er það hér.