17 ágúst, 2022

Baugsstaðir - einhverskonar botn 1911-1944

Systkinin Guðlaug Jóhannsdóttir (1882-1965) og 
Stefán Jóhann Stefánsson (1885-1968)
Ætli þetta sé nú ekki að verða gott, bara. Hér ætla ég að ljúka samantektinni á beinagrindinni að sögu Baugsstaðaættarinnar. 

---------------------

Aðeins meira um Elínu á þeim tíma sem hún var vetrarstúlka hjá Sigurði Thoroddsen og Maríu Kristínu, konu hans.

Í minningargrein um Elínu, sem Kristín Anna Kress skrifaði kemur fram að Elín hafi verið 8 vetur á Thoroddsen heimilinu, en á sumrin  hafi hún unnið við Baugsstaðarjómabúið.  Þá kvaðst Elín Ingólfsdóttir hafa heyrt, að Elín hefði í einhver sumur starfað í Viðey, en þar hafi þá verið einhver búskapur.

 1912-1913

Hvað um það, áfram hélt lífið á Baugsstöðum og árið 1912 fæddist þeim Kristínu og Siggeir sonurinn Ásmundur.  Elín birtist í sóknarmannatali sem lausakona, en hefur þá líklega verið eitthvað tímabundið á þeim tíma sem presturinn skráði fólkið á bænum.  Hún var einnig lausakona árið 1913.

Fæðing Ásmundar skráð, árið 1926

 1914

Kristín og Siggeir bættu í barnahópinn þegar eina dóttir þeirra fæddist, Sigurlaug kom í heiminn þann 6. febrúar.

Á þessu ári lagði Viktoría Guðmundsdóttir land undir fót og er sögð hafa farið til Vestmannaeyja.  
Annað sem þetta ár fól í sér í vesturbænum var, að Sigurður Þorkell Sigurðsson, sem áður er nefndur sem tökubarn, var orðinn 17 ára og hvarf á braut, líklegast til foreldra sinna í Reykjavík. Hann hafði verið á Baugsstöðum frá árinu 1903.

Fæðing Sigurlaugar skráð.

Það kom annað barn í staðinn, Kristín María Sæmundsdóttir, 8 ára, skráð sem hreppsómagi. Systir hennar Laufey, 6 ára, var skráð með sama hætti í Gerðum þetta ár. Þær voru dætur Guðlaugar Jóhannsdóttur og Sæmundar Þórðarsonar, sem fluttu til Reykjavíkur árið 1903. Þar virðast þau hafa skilið (sem aðrir en ég vita sennilega meira um). Ekki fæ ég betur séð en Guðlaug hafi verið hjú í Gaulverjabæ árið 1916 -197, en ég elti hana ekki uppi frekar.
Loks má geta þess, að veturinn 1914-15 var á Baugsstöðum vetrarstúlkan Kristrún Guðjónsdóttir (20) og nýfæddur sonur hennar, Erlingur Dagsson. Lýstur faðir hans var Dagur Brynjólfsson, sem var sonur Brynjólfs Jónssonar á Minna-Núpi, sem var bróðir Guðmundar bónda, sem þarna hefur talið það skyldu sína að koma bróðursyni sínum til aðstoðar. Kristrún hvarf á braut með vorinu. Dagur var faðir Dags (Dadda), Ingibjargar (Imbu Dags) og Bjarna, sem við könnumst mörg við.

Ýmislegt í gangi og varasamt að reyna að elta það allt uppi, þó það gæti verið áhugavert.

 1915

Var allt með nokkuð kyrrum kjörum og fólkið það sama og árið áður.

 1916

Hér virðist langamma, Elín, hafa tekið sér ársleyfi frá lífinu á Baugsstöðum, en hún var aftur komin árið eftir.

 1917

Það er rétt að taka saman hvaða fólk gisti vesturbæinn á Baugsstöðum, samkvæmt sóknarmannatali á þessu ári:

Guðmundur Jónsson, bóndi, 68 ára.
Guðný Ásmundsdóttir, kona hans, 64 ára.
Páll Guðmundsson, sonur þeirra, vinnumaður, 30 ára.
Siggeir Guðmundsson, sonur þeirra, vinnumaður, 38 ára.
Kristín Jóhannsdóttir, kona hans, 34 ára.
Guðmundur Siggeir Siggeirsson, sonur þeirra, 11 ára.
Jóhann Siggeirsson, sonur þeirra, 8 ára.
Ásmundur Siggeirsson, sonur þeirra, 5 ára.
Sigurlaug Siggeirsdóttir, dóttir þeirra, 3ja ára.
Elín Jóhannsdóttir, vinnukona, systir húsfreyju, vinnukona, 30 ára.
Elín Magnúsdóttir, móðir Elínar og Kristínar, vinnukona, 61 árs.
Kristín María Sæmundsdóttir, á sveit, 11 ára.

 Svona var þá samsetning heimilisfólksins í árslok 1917. Þarna virðist ekki hafa annað legið fyrir, en að Siggeir og Kristín tækju við búinu á Baugsstöðum eftir foreldra hans. Í minningarorðum um Siggeir, sem ég læt fylgja hér neðar, segir meðal annars:  Siggeir var enginn augnabliksmaður, hann alheimti ekki daglaunin að kveldi. Hann var atkvæða verkmaður, vandvirkur og mikilvirkur, enda var hann óefað mestur jarðabótamaður í Stokkseyrarhrepp síðustu 10-15 árin. Hann hafði mikinn áhuga fyrir öllum framförum verklegum og andlegum, var andlega vel gefinn hafði sérlega góðar námsgáfur, hann var örlyndur og meirlyndur.

Það sem gerðist á árinu 1918 átti heldur betur eftir að umturna lífi fólksins í vesturbænum.

 1918

Guðmundur 

Það var ekki nema rúmur mánuður liðinn af árinu, þegar Guðmundur bóndi féll frá á 69. aldursári. Banamein hans var sagt vera heilablóðfall.  Þar með var komið að Siggeir að taka við keflinu. Fimmta barn þeirra, sonurinn Sigurður, fæddist 10. mars.

Þann 1. desember lést Siggeir eftir slys. Frásagnir í blöðum eru svipaðar: Siggeir Guðmundsson, bóndi Baugsstöðum við Stokkseyri fanst örendur í fjörunni fyrir framan bæinn. Hafði farið að reka saman fje, en dottið í grjótinu og fengið banahögg eða orðið snögglega ilt og ekki komist úr stað. Þetta var nokkru fyrir jólin.

 

Siggeir

Ég læt hér fylgja minningargrein sem „kunnugur“ skrifaði í Tímann:

Æfiminning

þeirra feðganna Guðmundar Jónssonar bónda á Baugstöðum og Siggeirs sonar hans.

Guðmundur var fæddur á Minna-Núpi 24. október 1849, sonur Jóns Brynjólfssonar og Margrétar dóttur Jóns Einarssonar hreppstjóra á Baugstöðum og seinni konu hans Sesselju Ámundadóttur frá Eystra-Geldingarholti í Gnúpverjahreppi. Var Ámundi þjóðhagasmiður, listfengur og skurðhagur vel. Eitt af verkum eftir hann er altaristafla í Gaulverjabæjarkirkju, smíðuð 1775. Ættartölur verða ekki raktar hér, það hefir verið gert í æfiminningum Brynjólfs frá Minna-Núpi, bróður hans. Var Guðm. heitinn hjá foreldrum sínum þar til hann var 25 ára, þá fór hann til Reykjavíkur og Iærði járnsmíði hjá Jónasi Helgasyni. 1878 fór hann að Haga í Gnúpverjahreppi og giftist sama ár Guðnýju, dóttur Ámunda [Ásmundar] Benediktssonar frá StóruvöIIum í Bárðardal.

Veturinn 1882 losnuðu hálfir Baugstaðirnir úr ábúð. Átti móðir hans nokkuð af þeim helming og vildi láta hann taka jörðina, og mun þar mestu hafa valdið trygð hennar við æskustöðvarnar, þvi jörðin var rýr ágangsjörð. Honum féll ekki jörðin en vildi þó fara að ráðum móður sinnar, hún hafði fram að því lagt honum beztu ráðin og gefíð honum bezta veganestið, gott andlegt uppeldi.

Minna-Núpssystkyn máltu segja eins og Ben. Gröndal: »Mín kendi móðir mitt að geyma hjarta trútt þótt heimur brygðist«.

Harða vorið 1882 flutti Guðmundur að Baugstöðum. Bú hans var mjög lítið. Jörðin var niðurnídd, ekki steinn yfir steini. Hann varð að velta í rústir og byggja á ný. Reisti hann Iítinn bæ Iaglegan, girti túnið og varði það mikið fyrir ágangi. Guðmundur var í rauninni ekki búhneigður en hafði þó mikla ánægju af öllu jarðræktarstarfi og mikla tilfinning fyrir fegurð náttúrunnar. Guðmundur stundaði smíðar eftir því sem tíminn leyfir einyrkjanum. Hann var vel skurðhagur þótt hann legði það ekki fyrir sig. Hann lagði hönd á margt og gerði alt vel. — Listgefnina mátti oft sjá. Rétt fyrir aldamótin 1900 smíðaði Guðm. líkingu af gömlu torfkirkjunni á Stóra-Núpi, var það fyrir milligöngu Brynjólfs bróður hans, en gerð fyrir forngripasafnið. Þótti líkingin góð og var hann beðinn að gera aðra og urðu þær að lokum þrjár. Það þótti Guðm. ilt, að fyrsta og lakast gerða líkingin er hér á forngripasafninu, en hinar seldar til útlanda, sú síðasta á Parísarsýninguna.

Guðmundur var greindur vel, glaðlyndur, gestrisinn og ræðinn við gesti sína enda fjölfróður, — hann hafði aldrei að umtalsefni framkomu náungans, lét sig annara mál litlu skifta, var laus við öfund, leitaði aldrei eftir uppgripagróða, en lagði áherzlu á að ávaxta vel sitt pund, hann skifti sér lítið af sveitamálum en fylgdist vel með um landsmál.

Guðmundur bjó allan sinn búskap á Baugstöðum. Þau hjón eignuðust 6 börn, dóu 4 þeirra ung en 2 synir náðu fullorðins aldri, Siggeir, dáinn 1. des. 1918 og Páll sem enn er á Baugstöðum.

Guðmundur dó af heilablóðfalli 6. febrúar 1918. Það er ekki ósennilegt að Guðmundur hafi verið á skakkri hillu í lífinu, og svo mun honum hafa fundist sjálfum. En um það er ekki að fást, því það hafa svo margir orðið að þola. Og hvað sem um það er, þá virðist Guðmundur hafa leyst hlutverk sitt vel af hendi. Er því nú lokið og hann kominn yfir landamærin, en minning hann lifir í þakklátum hugum eftirlifandi samferðamanna.

------------------------------

Siggeir, sonur Guðmundar var fæddur í Haga 10. júní 1879, og var hjá foreldrum sinum alla tíð. Svo virðist oft sem minna liggi eftir unga menn en raun er á. Veldur því hve um munar smiðshöggið. Siggeir á söguna stutta en eftirtektarverða. Hann ólst upp hjá foreldrum sínum. Strax þegar kraftar leyfðu tók hann að bæta jörðina og húsakynnin. Sást það snemma að Siggeir var ósérhlífinn, vildi altaf vera þar sem mest á reyndi og hættan var mest. Var þetta ekki fyrir fordildar sakir heldur af eðlishvöt. Meðan Siggeir var enn innan við tvítugt, var afli mjög tekinn að þverra fyrir Loftsstaðasandi, en hann hafði verið aðal lífsviðurværi bænda þar um slóðir, landbúnaðurinn hinsvegar lítill og bágborinn. Voru horfurnar því óglæsilegar, og vildi Guðmundur þá, sem sá hvað að fór, að þeir flyttu til Reykjavíkur. Lagðist Siggeir á móti því, kvað Ieitt að yfirgefa gamalt ættaróðal, og þótt það væri rýrt og erfitt, þá mundi þó mega bæta það, ekki hlýddi að allir flýðu erfiðleikana, einhver yrði að vera þar sem erfitt væri, væri það enginn vandi að gera gott úr góðu. Á þessi hugsunarháttur erindi til ungu kynslóðarinnar, því bann ber vott um stöðuglyndi sem á virðist bresta, og trú á sigri yfir erfiðleikunum. Enda lét Siggeir ekki lenda við orðin tóm, hann fórnaði sér fyrir hugsjón sína og er kominn langt með að fullkomna framkvæmd hennar er hann fellur frá. Siggeir var enginn augnabliksmaður, hann alheimti ekki daglaunin að kveldi. Hann var atkvæða verkmaður, vandvirkur og mikilvirkur, enda var hann óefað mestur jarðabótamaður í Stokkseyrarhrepp síðustu 10-15 árin. Hann hafði mikinn áhuga fyrir öllum framförum verklegum og andlegum, var andlega vel gefinn hafði sérlega góðar námsgáfur, hann var örlyndur og meirlyndur. Trúhneigður þó ekki bæri á því á yfirborðinu.

Siggeir giftist 10. nóv. 1905, Kristínu dóttir Jóhanns Hannessonar frá Tungu og lifir hún mann sinn ásamt 5 börnum. Ekki vildi Siggeir þó taka við búi föður sins að því leyti að vera talinn fyrir, hann vildi láta föður sinn hafa sómann af verkum sínum, taldi sig altaf vinnumann, sýndi með því hvað hann var laus við metnaðargirnd og sérplægni. Hann var góður eiginmaður og umhyggjusamur faðir, lét hann sér ant um að öllu sem hann hafði yfir að ráða liði vel, bæði mönnum og skepnum. Hans er sárt saknað af vinum og vandamönnum og þeir munu altaf minnast hans með þakklæti fyrir samvinnuna og stóru og vel unnu verkin í þarfir þeirra og ókomna tímans. Siggeir dó 1. desember 1918, var að reka fé frá sjó, hefir að líkindum dottið og dáið af byltunni.

Kunnugur.  (Tíminn 6. febrúar 1919)

Ég læt hér einning fylgja minningarljóð um Siggeir, sem birtist í Heimilisblaðinu 1. júní, 1919

Siggeir Guðmundsson frá Baugstöðum.
F. 10. júni 1879. — D. 1. des. 1918.

Ber oss tíminn breiðu spjólin,
beiskra harma kveður lag.
Andláts fregna hörðu hótin
heyrast nærri sérhvern dag.
Margra fá er meina bótin,
myrkva slær á andans hag.

 Þannig var úr þessum ranni
þarfri burt kipt stoð og vörn.
Eiginmanninn syrgir svanninn,
sáran föður gráta börn.
Segir þjóð: „Hví mætum manni
er mörkuð stund svo ósanngjörn?“

 Hryggð ber vina hljóður skarinn,
honum verða' á bak að sjá.
Hlekkur þeirra’ úr festi´ er farinn,
fast sem treysta mátti á.
Heimilisins heitur arinn
hefir fallið nið’r í dá.

Hví er burtu hrifin öndin,
hugsjón dýrri sem að ann?
Hví er stirðnuð hrausta höndin,
háleitt starf er þráði’ og vann?
Hví eru ástar brostin böndin,
bönd, sem naut og festi hann?

 Skilið fær vor skammsýn eigi
skynsemin in huldu ráð,
Drottins skapadóma’ og vegi;
duldri speki það er háð.
Og þótt hjartað bölið beygi,
bregzt ei mildi hans og náð.

Lifðu æðra sæmdur seimi,
sælla heima guða ranns.
Beinin þótt að gröfin geymi,
gleymist eigi nafn þess manns,
sem með dáðum hér í heimi
heiðurs vann sér dýrstan kranz.

Vinur.

 1919

Páll og Elín 1962

Þegar presturinn skráði fólkið í vesturbænum í október þetta ár, var Páll Guðmundsson, 31 árs orðinn bóndi og Kristín Jóhannsdóttir „búandi ekkja“, með börnin sín fimm. Elín Jóhannsdóttir var vinnukona og móðir hennar einnig.  Þarna var einnig Guðný Ásmundsdóttir, ekkja og Kristín María, sem enn var skráð „á sveit“.

Á jóladag gengu þau Páll og Elín í hjónaband, í vesturbænum.

 1920

Guðný Ásmundsdóttir lést þann 18. maí, 66 ára að aldri og þann 7. október fæddist Páli og Elínu fyrsta barnið, dóttir sem fékk nafn ömmu sinnar. Guðný Pálsdóttir var komin til sögunnar.

 


1921

Það var einskonar logn í vesturbænum á þessu ári.

 1922

Guðný og Elín Ásta

Þann 12. apríl eignuðust Páll og Elín dótturina Elínu Ástu.

 1923

Kristín Jóhannsdóttir fór frá Baugsstöðum með þrjú barna sinna, þau Jóhann (13), Sigurlaugu (8) og Sigurð (4). Að sögn Elínar Ingólfsdóttir gerðist hún ráðskona hjá Sigurði Magnússyni, smið, móðurbróður sínum, í Reykjavík. Hún mun hafa verið hjá honum þar til hún giftist Ísleifi Einarssyni (1874-1960), árið 1925.  Þau fluttu að Læk í Ölfusi árið 1927.

Á Baugsstöðum dvöldu þeir áfram, bræðurnir Guðmundur Siggeir (16) og Ásmundur (10). Guðmundur var á Baugsstöðum til 1932 og Ásmundur til 1944 eða 1945.

Vigfús Ásmundsson (63), móðurbróðir Páls kom aftur á Baugsstaði og var þar vinnumaður til 1932, þá orðinn 72 ára.

 1924

Jóhann og Sigurlaug Siggeirsbörn komu á Baugsstaði á þessu ári, en Jóhann var farinn aftur innan árs, en Sigurlaug var áfram til 1927.

 


1925

Þriðja barn Páls og Elínar, Siggeir, fæddist þann 6. júlí.

 1926 - 1927


Í stað Jóhanns Siggeirssonar, var bróðir hans Sigurður (8) kominn á bæinn en dvaldi þar ekki nema ár eða svo.   Þau Sigurlaug fluttu þá með móður sinni og stjúpa að Læk í Ölfusi árið eftir.

 1928

Sigurður Pálsson

Þann 30. maí fæddist fjórða barn Elínar og Páls, sonurinn Sigurður. (Siggi var fram eftir aldri skráður sem Sigríður í sóknarmannatölum, af ókunnum ástæðum).

 1929 – 1932

Á þessum árum gerðist það helst, að Hólmfríður Bjarnadóttir (Fríða í Hólum) kom á bæinn 1931 og var þar til 1936.

 1933

Elín Magnúsdóttir með dóttursoninn
Siggeir (held ég)
Þann 6. apríl, lést Elín Ásta Pálsdóttir, rétt að verða 11 ára. Banamein hennar var skarlatssótt.

 1934-1945

Hér drep ég á það helsta sem gerðist í vesturbænum á Baugsstöðum þessi ár, samkvæmt prestþjónustubókum.

Sigurlaug Siggeirsdóttir kom til dvalar ásamt nýfæddri dóttur sinni, Sigríði Ísafold Ísleifsdóttur, sem fæddist í júní 1935. Þær mæðgur voru á Baugsstöðum að minnsta kosti til ársins 1945, þegar þessari samantekt minni lýkur.


Ættmóðirin, Elín Magnúsdóttir, sem sannarlega mátti muna tímana tvenna, lést í hárri elli þann 11. apríl, árið 1944 og náði því ekki að upplifa lýðveldið Ísland.  Mér finnst við hæfi að ljúka þessu verki, með dauða hennar.

Hver veit nema ég „fabúleri“ eitthvað um þessa sögu Baugsstaðaættarinnar í næstu framtíð – ef ég þori.

---------------------------------------------

Í tilefni af því að öld var liðin frá fæðingur móður minnar, Guðnýjar Pálsdóttir, í október 2020, tók ég saman ýmislegt um ævi hennar í nokkrum færslum.  Fyrsta færslan.

FRAMHALD

16 ágúst, 2022

Baugsstaðir - 1892-1910 botninn nálgast.

Hér getur fólk af þessari ætt
mátað sig inn, eftir því sem við á.
Þá er komið að smantekt um ári 1892 til 1910. Þetta er talsvert viðameira en ég hafði reiknað með þegar ég, í sakleysi mínu, ætlaði að fá einhverja mynd af þeim jarðvegi sem ég er sprottinn úr í móðurætt.  Við þessa yfirferð vakna margar spurningar, en ég verð að sætta mig við að svör við þeim fást sennilega aldrei.

En, áfram með smjörið.

1892

Það má kannski segja að þetta ár hafi farið í að jafna sig á áföllum síðasta árs. Áfram voru Þau Stefán Jóhann og Guðlaug Jóhannsbörn á Hólum.
Stefán hjá Sigurði Einarssyni (69) og Kristínu Maríu Hansdóttur (65), en Sigurður og Guðmundur á Baugsstöðum voru systkinabörn.
Guðlaug var hjá Hannesi Magnússyni (33), móðurbróður sínum og Þórdísi Grímsdóttur (24). 

Kristín var á Tóftum hjá Einari Sigurðarsyni (36) og Ingunni Sigurðardóttur (28).

Á Baugsstöðum voru þau Elín í austurbænum og Páll í vesturbænum, 5 ára og væntanlega farin að leika sér saman á hlaðinu. Siggeir, 13 ára farinn að taka virkan þátt í bústörfunum.

Hannes Einarsson í Tungu, faðir Jóhanns lést þann 6. október úr brjóstveiki.   

 1893

Nú var farið að líða að kynslóðaskiptum á Baugsstöðum. Þau hófust með því  Magnús Hannesson í austurbænum, 75 ára, lést í júlí úr taksótt, og við tók sonur hans Magnús, 32 ára að aldri. Bústýra hjá honum og síðar eiginkona, var Þórunn Guðbrandsdóttir (24). Þau voru skráð, ásamt Hólmfríði Bjarnadóttur (16) vinnukonu (Fríðu í Hólum), sem önnur fjölskyldan í austurbænum.
Í hinni fjölskyldunni í austurbænum voru bróðir Magnúsar, Jón Magnússon (35) bóndi og ráðskona hans, Helga Þorvaldsdóttir (33). Þriðji bróðirinn. Sigurður Magnússon (24), smiður, var skráður hjá þeim.  
Þessir bræður voru, svona til að halda því til haga, bræður Elínar Magnúsdóttur (39), langömmu minnar, sem nú var allt í einu orðin hluti fjölskyldunnar í vesturbænum, ásamt Elínu dóttur sinni. Hún bar þar titilinn "húskona". Um ástæður þess að þær fluttu sig þarna milli bæja hef ég engar upplýsingar, en þarna voru afi og amma, 6 ára að aldri, orðin hluti af sömu fjölskyldunni, ef svo má segja.
Að gamní mínu set ég hér skilgreiningu vísindavefsins á hugtakinu húskona/húskarl:

Hjú, vinnufólk, griðfólk, karlmenn líka kallaðir húskarlar. Þetta fólk bjó inni á heimilum bænda og hafði oftast vinnuskyldu hjá þeim allt árið. Fyrir það fékk fólk húsnæði (lítið meira en rúm til að sofa í), fæði og líklega oftast vinnulaun, að minnsta kosti karlmenn.

 Að öðru leyti bjuggu þessi í vesturbænum: Guðmundur Jónsson, bóndi (44), Guðný Ásmundsdóttir kona hans (41), Siggeir (14) og Páll (6) synir þeirra. Elín Erlindsdóttir húskona (35) og Jón Ásmundsson (36) vinnumaður.

 1894

Ekkert bar til  tíðinda á Baugsstöðum þetta árið, utan að  Elín Erlindsdóttir, húskona, fór burt.
Stefán Jóhann og Guðlaug voru áfram á Hólum, en Kristín (11) fór í Kampholt í Hraungerðishreppi.

 1895

Magnús bóndi í austurbænum og Þórunn bústýra, eignuðust dótturina Margréti í júní. Að öðru leyti hélt fólkið á Baugsstöðum áfram með daglegt líf. 
Kristín Jóhannsdóttir (12) fór frá Kampholti að Sóleyjarbakka í Hrunamannahreppi. Þar var hún síðan til 1898. Staða Stefáns Jóhanns og Guðlaugar á Hólum var óbreytt.

 1896

Þetta ár fól ekki í sér neitt það sem ástæða hefur verið að skrá í kirkjubækur.

 1897

Í vesturbænum urðu tíðindi, þegar Elín Magnúsdóttir eignaðist dótturina Viktoríu þann 22. febrúar. Hún lýsti Guðmund Brynjólfsson föður að stúlkunni.  Guðmundur var, árið áður, 29 ára gamall, til heimilis hjá foreldrum sínum á Sóleyjarbakka í Hrunamannahreppi, en þar var einmitt einnig dóttir Elínar,  Kristín Jóhannsdóttir, þá 12 ára.  Auðvitað hef ég engar heimildir um það, að hve miklu leyti Elín fylgdist með, eða heimsótti börn sín, sem hún hafði ekki hjá sér, en mér finnst líklegt að hún hafi heimsótt þau og jafnvel dvalið eitthvað á viðkomandi bæjum. Svona hluti geymir hin óskráða saga.

 Það vekur athygli mína að nafn stúlkunnar er þarna skráð "Wictoría" og og væri fróðlegt að vita hvort þessi stafsetning hafi verið frá móðurinni komin.


Í austurbænum bar það til tíðinda, að Sigurði Magnússyni og Ólöfu Þorkelsdóttur fæddist sonurinn Sigurður Þorkell. Hann þekktum við sem síðar sem Þorkel sem var kvæntur Bjarneyju á Ránargötu 9A í Reykjavík. Hann var seinna, í nokkur ár í vesturbænum á Baugsstöðum, eftir að foreldrar hans fluttu til Reykjavíkur, 

Jón Magnússon og Helga Þorvaldsdóttir í austurbænum eignuðust soninn Magnús, í september, en hann dó hálfum mánuði síðar úr krampa.

 1898

Á þessu ári voru 8 sálir skráðar í vesturbænum og þar varð engin breyting. Í austurbænum  fæddist Guðlaugur Magnús Sigurðsson í október, en hann dó 7 vikna gamall.
Vigfús Ásmundsson (39) bróðir Guðnýjar kom í vesturbæinn frá Stóra Hrauni.
Kristín Jóhannsdóttir (16) fór frá Sóleyjarbakka að Högnastöðum í Hrunamannahreppi

 1899

Hér urðu nokkur þáttaskil þegar Magnús Magnússon, bóndi í austurbænum lést um miðjan september úr „innvortis meini“. Hann var 36 ára og nýtekinn við búinu.

Til Jóns Magnússonar (41) snikkara og Helgu Þorvaldsdóttur (38) voru komnir tveir tökudrengir, þeir Jón Kristjánsson (10) og Ólafur Gunnarsson (3). Helga var föðursystir Ólafs, en móðir hans lést við fæðingu hans.

Í vesturbænum var ekki heldur tíðindalaust, en Guðlaug Jóhannsdóttir (17) kom frá Hólum.

Þarna voru þau Páll og Elín orðin 12 ára og Siggeir tvítugur. Jón Ásmundsson (37) var enn vinnumaður ásamt bróður sínum Vigfúsi (40).
Kristín Jóhannsdóttir flutti frá Högnastöðum, eftir ársvist, í Roðgúl á Stokkseyri.

 1900

Þá er það aldamótaárið.   Sigurður  og Ólöf í austurbænum eignuðust  soninn Guðmund, í maí, en hann dó hálfs mánaðar gamall úr naflakviðsliti.  Þau fluttu til Reykjavíkur 1902.

Þó svo áfram hafi verið fjölskyldutengsl milli bæjanna á Baugsstöðum, meðan Jón Magnússon lifði, en hann lést 1921, hyggst ég hér eftir einbeita mér að vesturbænum, ekki síst til að flækja ekki málin um of.
Við vitum það mörg, að Ólafur Gunnarsson, fóstursonur Jóns og Helgu, tók þar við búi eftir fóstra sinn og varð að Óla í austurbænum.
Vigfús Ásmundsson fór að Framnesi á Skeiðum og Jón bóðir hans fór einnig burtu.

Í sóknarmannatali þetta ár voru þessir einstaklingar skráðir í vesturbænum:
Guðmundur Jónsson (52) bóndi
Guðný Ásmundsdóttir (47) kona hans
Siggeir Guðmundsson (21) sonur þeirra
Páll Guðmundsson (13) sonur þeirra
Elín Magnúsdóttir (43) húskona
Elín Jóhannsdóttir (13) dóttir hennar
Viktoría Guðmundsdóttir (3) dóttir hennar
Guðlaug Jóhannsdóttir (18) dóttir hennar.

Tuttugasta öldin hefst.

Svo held ég inn í tuttugustu öldina og væntanlega verður fólk og viðburðir æ þekktari í elsta hópnum sem þetta les.

1901

Guðlaug Jóhannsdóttir (19) fór aftur að Hólum sem vinnukona, en þar hafði Sæmundur Þórðarson tekið við búi af Sigurði Einarssyni, sem lést 1899. Þau Guðlaug og Sæmundur gengu í hjónaband, eignuðust son og fluttu síðan til Reykjavíkur 1903. Þau urðu einnig foreldrar Kristínar Maríu (Stínu Maríu) meðal annarra barna. Stefán Jóhann (18) fór með þeim til Reykjavíkur.
Þá eru tvö barna þeirra Elínar Magnúsdóttur og Jóhanns Hannessonar úr sögu þessari að mestu og með þeim voru ættmenni horfin á braut frá Hólum.

Kristín Jóhannsdóttir (18) flutti frá Roðgúl á Stokkseyri í Skipholt í Hrunamannahreppi. þar var hún þar til hún kom að Baugsstöðum árið 1904.

1902

Siggeir Guðmundsson varð þarna 23 ára og kominn á giftingaraldur.  Hann hefur án efa verið búinn að taka eftir Kristínu Jóhannnsdóttur, ekki síst á meðan hún var í Roðgúl. Nú var hún hinsvegar í Skipholti og hver veit hvernig þetta þróaðist allt saman. Kannski eitthvert ykkar sem þetta lesa. 

Þá má reikna með að 15 ára unglingarnir á Baugsstöðum, þau Elín og Páll, hafi verið farin að velta ýmsu fyrir sér.

1903

Það varð til tíðinda, að Sigurður Þorkell Sigurðsson (6) var kominn á bæinn sem tökubarn.  Sannarlega veit ég ekki ástæður þess, en foreldrarnir fluttu til Reykjavíkur árið áður. Vel kann að vera að föðursystir hans, Elín Magnúsdóttir, hafi tekið hann að sér, ekki síst til að fá leikfélaga handa Viktoríu, en þau voru jafnaldrar.

1904

Þar kom að því að Kristín Jóhannsdóttir (21) kom aftur á Baugsstaði, en frá því faðir hennar lést, var hún búin að vera á Tóftum, Kampholti, Sóleyjarbakka, Högnastöðum, Roðgúl og Skipholti, en hún kom einmitt frá Skipholti.  Þarna var hún skráð sem vinnukona. Þarna var Siggeir orðinn 25 ára.

Kristín og Siggeir

 1905

Hjónaband þeirra Kristínar og Siggeirs, sem var innsiglað þann 10. nóvember 1905, hefur líklega ekki komið neitt á óvart og haft talsvert lengri aðdraganda en það tæpa ár sem Kristín hafði verið á Baugstöðum. Þetta var annar tveggja stórra viðburða í vesturbænum þennan veturinn.

 1906

Rúmum fjórum mánuðum (þann 24. mars) eftir að þau gengu í hjónaband, eignuðust þau Siggeir og Kristín fyrsta barn sitt, Guðmund Siggeir.

1907 - 1908

Allt óbreytt í vesturbænum, en örugglega ýmiskonar gerjun í gangi, ef að líkum lætur.

1909

Þann 12. ágúst kom Jóhann Siggeirsson í heiminn. Hann var skírður í Stokkseyrarkirkju.

1910

Það kom að þvi að Elín Jóhannsdóttir, 23 ára, hleypti heimdraganum og færi aðeins út í heim. Hún gerðist „vetrarstúlka“ hjá hjónunum Sigurði Thoroddsen og Maríu Kristínu Thoroddsen á Fríkirkjuvegi 3 í höfuðborginni. Þetta þýðir samkvæmt mínum skilningi, að hún hafi verið í borginni á veturna, en komið í sumarstörfin á Baugsstöðum. Sigurður var á þessum tíma menntaskólakennari og verkfræðingur.
Elín virðist hafa verið vetrarstúlka í borginni til vorsins 1917 og góð vinátta hélst með henni og Thoroddsen fjölskyldunni ævina á enda, og vináttan erfðist, að minnsta kosti í kvenlegg. Þannig var María Louisa, barnabarn Sigurðar og Kristínar "sumarstúlka" í Heratúni nokkur ár.

Kannski keypti amma jólagjafirnar þarna.

Fátt er vitað af Elínu í borginni í þessi ár, en það verður að reikna með að sveitamennskan hafi aðeins rjátlast af henni. Ætli Páll hafi haft áhyggjur?  Voru þau yfirleitt nokkuð að pæla í einhverri framtíð saman? 

Áður en ég fer lengra út í einhverjar spurningar sem engin svör eru fáanleg við, ætla að ég láta staðar numið í bili. Svo held ég áfram þar sem frá er horfið hér og fer að feta slóðir þar sem þekking í þessum hópi fer hratt vaxandi, en ég hef allta kirkjubækurnar til að styðjast við. Ekki ljúga þær - eða?


FRAMHALD

13 ágúst, 2022

Baugsstaðir - þingeyskt blóð

f.v. Ásmundur Benidiktsson, Guðmundur Jónsson og
Páll Guðmundsson. Því miður hef ég ekki fundið myndir
af konum, sem þarna koma við sögu og skipta miklu máli.

Mest orkan hingað til, í þessari yfirferð um sögu Baugsstaðaættarinnar - aðallega eins og hún birtist í kirkjubókum, hefur verið með áherslu á forfeður ömmu, Elínar Jóhannsdóttur.  
Nú ætla ég hinsvegar að skoða leiðina sem forfeðurnir fóru til að mynda afa á Baugsstöðum, Pál Guðmundsson.

Það vill svo til, að ég er áður búinn að skrifa nokkuð um þetta viðfangsefni, annarsvegar í tilefni af því, að ég tók á móti frænda mínum frá Kanada fyrir fimm árum. Hann heitir Jón Ásmundsson (John Asmundson). Þau skrif má  finna hér: Jón frændi  Þarna er að finna allmikið um Ásmund Benidiktsson og Sigurlaugu Jónsdóttur sem fluttu í Haga í Gnúpverjahreppi frá Stóruvöllum í Bárðardal. Hinsvegar sá ég ástæðu til að fjalla um þetta fólk þegar ég kom að Fjalli á Skeiðum fyrr í sumar og fór þá að afla mér upplýsinga um tengsl ættmennanna við þann bæ. Þá umfjöllun má finna hér: Tengslin við Fjall á Skeiðum


Foreldrar Páls afa voru þau Guðný Ásmundsdóttir  (1853-1920)  og Guðmundur Jónsson (1849-1918). 
Þar sem ég er búinn að gera Þingeyingunum nokkuð góð skil að ég held, með skrifunum sem ég vísa til hér að ofan, mun ég einbeita mér að langafa, Guðmundi Jónssyni og hans sögu, þar til þau Guðný voru komin sem hjón á Baugsstaði. 
Einhver ykkar muna kannski það sem fram kom í þessum þætti. Þar kemur það fram, í sem stystu máli, að árið 1788 keypti Einar Jónsson (1719-1796) hálfa Baugsstaði. Við þessum helmingi tók síðan sonur hans, Jón Einarsson (1765-1824). Jón var kvæntur Sesselju Ámundadóttur (1778-1866).  Þau eignuðust  dótturina Margréti (1804-1897). Margrét giftist Jóni Brynjólfssyni (1803-1873) á Minnanúpi í Gnúpverjahreppi og þau eignuðust síðan, meðal margra annarra barna, Guðmund Jónsson (1849-1918). Einmitt, þar var kominn langafi minn og einnig skýringin á því að fólk ofan úr Gnúpverjahreppi settist að í vesturbænum á Baugsstöðum.

Tengsla Guðmundar Jónssonar við Baugsstaði, verður fyrst vart í kirkjubókum Gaulverjabæjarsóknar árið 1861, en þá er hann, 13 ára gamall, talinn til heimilis í vesturbænum, hjá ekkju sem þar bjó Guðrúnu Guðmundsdóttur (45) og Jóni Einarssyni (39) fyrirvinnu. Þau kom ekki frekar við sögu þessa, Guðmundur var vikadrengur og síðan hjú til 17 ára aldurs, þarna í vesturbænum í 5 ár. Það vekur athygli mína, að hann er einnig talinn til heimilis hjá foreldrum sínum á Minnanúpi á þessum tíma, sem helgast væntanlega af því, að prestarnir skráðu þessar upplýsingar á mismunandi tímum. 


Víkjum sögu í Gnúpverjahreppinn aftur.  Það var fremur rólegt yfir heimilinu á Minnanúpi og í mörg ár gerði fólk þar ekki annað en bæta við sig árum í samræmi við það hvernig tíminn leið.
Árið 1870 Þegar Guðmundur var 22 ára og enn í foreldrahúsum, fluttu þau Ásmundur Benidiktsson (43) og Sigurlaug Jónsdóttir (41) norðan úr Bárðardal  með 7 börn sín. Meðal þeirra var Guðný Ásmundsdóttir, þá 18 ára.  (Elsta barn þeirra, Benedkt Ásmundsson, var ekki skráður með fjölskyldunni þarna).
Það má ljóst vera að þarna voru þau Guðmundur og Guðný á þeim aldri þegar fólk er farið að skoða umhverfið í leit að maka, Nema hvað.  Verðum við ekki að gera ráð fyrir því, að þau hafa fljótlega vitað hvort af öðru, en kirkjubækurnar eru fremur fáorðar um samdráttinn - nefna hann ekki einu orði. 
Guðmundur, þá orðinn 28 ára, birtist loks sem vinnumaður í Haga, þar sem Guðný var enn hemasæta (25). Hann er svo þarna í Haga næsta ár og tilhugalífið sjálfsagt að komast á annað stig, enda birtist færsla í sóknarmannatalinu árið 1879, þar sem Guðný og Guðmundur eru skráð sem hjón, meira að segja "geðug hjón". Hann var þrítugur en hún var 26 ára. 

Húsvitjun í Stóra-Núpssókn nóv,-des, 1880
 
 
Árið eftir (1880), er Guðmundur húsmaður í Haga, Guðný er kona hans, og fæddur sonurinn Siggeir, þann 10. júní. Allt eftir bókinni, sem sagt. Árið eftir, 14. mars, eignuðust  hjónin annan son sem hlaut nafnið Ásmundur. Hann var skírður þann 14. mars, 1881. Hann virðist hafa dáið á fyrsta ári, en þess er ekki getið í prestþjónustubók.



Flutt að Baugsstöðum
Svo var það árið 1882 sem Guðmundur (33) og Guðný (29) fluttu í vesturbæinn Baugsstöðum ásamt syninum Siggeir (3).

Svona eignaðist Guðmundur Jónsson vesturbæinn á Baugsstöðum:

Guðni Jónsson segir svona frá því hvernig vesturbærinn á Baugsstöðum erfðist milli kynslóða í ritinu Bústaðir og búendur í Stokkseyrarhreppi:

Helming Einars Jónssonar erfði einkasonur hans, Jón hreppsstjóri Einarsson á Baugsstöðum, en eftir hann ekkja hans Sesselja Ámundadóttir, og seinni maður hennar Þorkell bóndi Helgason, að nokkru, en að sumum hluta Einar bóndi í Hólum, sonur Jóns hreppsstjóra Einarssonar. Hluta Einars í Hólum erfði Bjarni, sonur hans, en hluta Sesselju og Þorkels erfði dóttir hennar, Margrét Jónsdóttir á Minna-Núpi.
Báða þessa parta eignaðist sonur Margrétar, Guðmundur bóndi Jónsson á Baugsstöðum með erfð og með kaupi.  Árið 1910 eru þáverandi Baugsstaðabændur Guðmundur Jónsson og Jón Magnússon eigendur jarðarinnar, En núverandi bændur þar [1952], Páll Guðmundsson og Ólafur Gunnarsson, uppeldissonur Jóns Magnússonar, eiga nú jörðina, sinn helminginn hvor. Baugsstaðir hafa þannig að mestu leyti haldist í eigu sömu ætta, síðan þeir urðu aftur bændaeign fyrir meira en 160 árum."

 

Næst verð ég aftur á Baugsstöðum og held áfram þar sem frá var horfið.


12 ágúst, 2022

Baugsstaðir - leit að botni 1888-1891

Sigurður Pálsson (f. 1928)
Hve gamall skyldi hann vera þarna?

 Ég ákvað nú að byrja þessu sinni á að greina frá því sem ég hef komist að um Eyfakot á Eyrarbakka, þar sem langafi minn Jóhann Hannesson og langamma, Elín Magnúsdóttir, bjuggu í nokkur ár. Þar fæddist amma mín. 
Það getur vel verið að þið vitið langflest hvað Eyfakot á Eyrarbakka var eða er. Ég vissi nú bara ekkert, heyrði bara alltaf talað um að amma hafi fæðst í Eyfakoti á Eyrarbakka. Það hafa sennilega verið taldar nægilegar upplýsingar, eða þá að ég spurði bara aldrei.
Þessi staður virðist hafa verið mikill örlagastaður fyrir langömmu og langafa, því þangað komu þau með tvö elstu börnin, Stefán og Guðlaugu, þar eignuðust þau fimm börn til viðbótar og þrjú þessara 7 barna dóu og eitt fór sem tökubarn í austurbæinn á Baugsstöðum.
Mér fannst ég þurfa að vita aðeins meira um þetta Eyfakot.
Jú, ég hafði séð meinta mynd af Eyfakoti. Eftir að ég hafði skoðað sóknarmannatal, fannst mér ótrúlegt að þær 11 fjölskyldur sem þar voru taldar, gætu allar komist fyrir húsinu á myndinni. Ég fór því aðeins á stúfana. Spurði Eyrbekking sem var nágranni minn hér, sem vissi ekkert um Eyfakot, en öll ummerki um það eru horfin. Hún benti mér á að tala við Ingu Láru Baldvinsdóttur, sagnfræðing, sem ætti að vita allt um Eyrarbakka, sem ég gerði og kom ekki að tómum kofanum. 
Eyfakot var hverfi, þyrping lítilla torfhúsa líklegast, þar sem ekkert húsanna þar hefur varðveist. Þarna bjuggu aðallega tómthúsmenn [sjómaður eða daglaunamaður í verstöð eða kauptúni sem hefur ekki afnot af jörð, þurrabúðarmaður].
Ég hafði líka sambandi við Óðin K. Andersen sem skrifar blogg um Eyrarbakka - sögu og atburði, hér: http://eyrbekkingur.blogspot.com/.../eyrarbakka-annall.html
Hann sagði mér, að í þessum hverfum hafi þetta oftast verið svona:
Algengast var að karlmenn stunduðu sjómennsku á vertíðum og vegavinnu að sumri eða dútluðu við búskap. En eldri menn aðalega hjá versluninni yfir sumarannir. Haustin eftir sláturtíð var lítið um að vera, einhverjir höfðu verkamannavinnu t.d. við grjóthleðslur o.þh. og byggingavinnu hér og í nærsveitum.

Þarna hafði ég komist að því hvað þetta Eyfakot var og held svo áfram með að pæla í gegnum sögu Baugastaðaættarinnar, eins og hún birtist í kirkjubókum og víðar.  Eini mögulegi heimildamaðurinn sem er á lífi er móðurbróðir minn Sigurður Pálsson og smávegis hef ég eftir honum. 

Árið 1887 fæddust þau amma mín, Elín Jóhannsdóttir í Eyfakoti á Eyrarbakka og Páll Guðmundsson í vesturbænum á Baugsstöðum. Það sem ég hef tekið saman hingað til er mikið til um forfeður ömmu, en en hyggst einnig grafast fyrir um hvað leiddi til þess að afi kom þarna í heiminn. Fyrst ætla ég þó að greina frá örlagasögu þeirra sem stóðu að ömmu og held því áfram það sem frá var horfið síðast.


1888

Staðan í austurbænum á Baugsstöðum var óbreytt stærstan hluta þessa árs, allavega í sóknarmannatalinu.  Þar bjó Magnús Hannesson og varð sjötugur á árinu, ásamt konu sinni Guðlaugu Jónsdóttur, 63 ára  og 4 sonum, þeim Jóni (32), Hannesi (31), Magnúsi (19) og Sigurði (17). Auk þess var hjá þeim tökubarnið Guðlaug Jóhannsdóttir 6 ára (dóttir Elínar og Jóhanns) og vinnukonan Þóra Einarsdóttir (44).  Sem sagt, það voru 9 sálir í austurbænum.
Síðla árs varð hinsvegar mikil breyting á, þegar fimm manna fjölskylda flutti í bæinn frá Eyfakoti á Eyrarbakka. Þarna voru þau komin, Elín Magnúsdóttir, 34 ára og Jóhann Hannesson, 35 ára, ásamt börnum sínum þrem, Kristínu, 5 ára, Stefáni Jóhanni 3ja ára og Elínu eins árs.  Eins og fólk ætti að vita, þá var Elín Magnúsdóttir dóttir hjónanna í austurbænum.  

Með þessu voru sálirnar í austurbænum við árslok orðnar hvorki meira né minna en 13.

Allt var með ró og spekt í vesturbænum. Þar var Guðmundur Jónsson bóndinn, 39 ára að aldri, ásamt konu sinni Guðnýju Ásmundsdóttur, 35 ára, sonunum tveim Siggeir 9 ára og Páli eins árs. 
Jón Ásmundsson (32) var vinnumaður á bænum og Guðrún Sigurðardóttir (18) vinnukona, Jón Bjarnason (53) var húsmaður og Guðrún Guðmundsdóttir (72) húskona.  

Alls voru því 8 sálir í vesturbænum í árslok og alls bjuggu þá 21 á Baugsstöðum .

Ekki hef ég forsendur til að kveða upp úr um ástæður þess að Elín og Jóhann fluttu frá Eyfakoti í austurbæinn á Baugsstöðum, en vissulega hvarflar að mér að aðstæður þeirra á Eyrarbakka hafi verið orðnar illþolanlegar. Siggi (Sigurður Pálsson) sagði mér, eftir föður sínum (Páli afa) að áfengið hafi farið illa með Jóhann. Sömuleiðis (sem ætti að vera hægt að staðfesta þó ég sé ekki á leiðinni þangað) að Elín hafi verið eigandi Byggðarhorns þegar þau fluttu á Eyrarbakka, en að þegar þau síðan yfirgáfu Eyfakot, hafi ekki verið til matur handa börnunum. Allavega var fjölskyldan þarna komin í skjól og meira öryggi.  

1889

Í austurbænum voru 12 einstaklingar, en vinnukonan var farin. Prestþjónustubókin greinir frá því að Hannes Magnússon hafi eignast son, Magnús, með Þórdísi Grímsdóttur og að þau væru ógift par á Baugsstöðum. Þórdís og Hannes fluttu að Hólum 1891 og bjuggu þar. Amma Þórdísar og amma Hannesar voru systur. Þá er það sagt.

Í vesturbænum eignuðust þau Guðmundur og Guðný dóttur, Margréti, þann 3. október, en hún dó þann 20. desember og er ekki getið í sóknarmannatali og ekki í Íslendingabók.

1890

Aldurinn færðist yfir hjónin í austurbænum, þau Magnús Hannesson (72) og Guðlaugu Jónsdóttur (65). Meðal ævilengd Íslendinga um aldamótin 1900 var nú ekki nema 47 ár. (frettabladid.is/skodun/lengri-og-betri-aevir/). Þann 30. nóvember lést Guðlaug.

Að öðru leyti var líf fólksins á Baugsstöðum tíðindalítið í opinberum gögnum.

1891

Þetta má segja að þetta hafi verið talsvert mikið örlagaár í sögu Baugsstaðaættarinnar.  Í sóknarmannatali þetta ár er íbúum á Baugsstaðabæjunum skipað niður að 4 býli.

Á 1. býli var bóndinn enn Magnús Hannesson (73), synir hans tveir, Magnús (30) og Sigurður (22), Sigríður Sigurðardóttir (30) hjú og Hólmfríður G. Bjarnadóttir (15) á sveit.  Hólmfríður fór síðar að Hólum og við sem heyrðum á tal foreldra okkar áður fyrr munum eftir henni sem Fríðu í Hólum.

Á 2. býli, sem þá tilheyrði einnig austurbænum voru þau Jón Magnússon (35) húsmaður og Helga Þorvaldsdóttir (31) ráðskona, verðandi eiginkona Jóns.

Á 3. býli, sem einnig tilheyrði austurbænum, var í lok þessa árs, skráð ekkjan Elín Magnúsdóttir (37), ásamt dóttur sinni Elínu Jóhannsdóttur (4).

Á 4. býli, sem var vesturbærinn voru sem fyrr Guðmundur Jónsson, 42, bóndi, Guðný Ásmundsdóttir (38) kona hans, Siggeir (12) og Páll (4) synir þeirra, Jón Ásmundsson (35) bróður húsfreyju, vinnumaður og Elín Erlendsdóttir (31) hjú.

Eins og ljós má vera, voru þarna orðnar breytingar á austurbænum frá síðasta ári.  
Hannes Magnússon (34), sonur Magnúsar bónda, var orðinn húsmaður á Hólum og bjó þar á 2. býli með konu inni Þórdísi Grímsdóttur, syninum Magnúsi (1) og Guðlaugu Jóhannsdóttur (9) systurdóttur hans, dóttur Elínar og Jóhanns Hannessonar.  Sex ára sonur þeirra Elínar og Jóhanns, Stefán Jóhann var kominn að Hólum líka, skráður á 1. býli hjá þeim Sigurði Einarssyni (68) og Kristínu M. Hansdóttur (64) konu hans.

Þriðja barn þeirra Elínar og Jóhanns, Kristín (8) var komin sem tökubarn að Tóptum (Tóftum) til þeirra Einars Sigurðssonar (35) bónda og Ingunnar Sigurðardóttur (27). Þau voru þá nýflutt þangað frá Hólum, með son á fyrsta ári, Sigurð Kristin (0).  Sigurður varð síðar faðir Ingunnar Óskar (Ingu á Efra-Hvoli) og Einars, sem við Hveratúnsfólk, allavega, þekktum vel í samhenginu "Einar og Imma".

Já, hér eitt nafn ónefnt af þeim sem hefðu átt að vera á Baugsstöðum síðari hluta þessa árs.   

Í Lögbergi, frá 29. júlí þetta ár segir svo:
Slysfarir. — „Mánudaginn 22. þ. m. var Jóhann Hannesson tómthúsm. frá Bergsstöðum [Baugsstöðum] í kaupstaðarerindum út á Eyrarbakka; mun hafa orðið þaðan nokkuð síðbúinn, en töluvert óveður var; kom hann ekki heim um kveldið, en um morguninn fannst hann örendur skammt frá heimili sínu. Er helzt til getið að hann hafi dottið af baki og steinn hafi orðið undir honum, þar eð vottað hafði fyrir blett eða meiðslaáverka á höfði fyrir ofan gagnauga, en hestur hans var með reiðtygjum eigi alllangt frá. Jóhann sál. var einn af sonum Hannesar bónda í Tungu, Einarssonar frá Kaldaðarnesi. Hann lætur eptir sig ekkju heilsuveika og fjögur börn í ómegð. Formaður var hann talinn góður, en efnalítill. Hann mun hafa verið nær fertugsaldri“

Jóhann Hannesson var 37 ára þegar hann lést. Í kirkjubókum er hann sagður hafa orðið bráðkvaddur og hann hafi verið jarðaður á Stokkseyri.


Þegar ég ræddi dauða Jóhanns aðeins við Sigga (Sigurð Pálsson) hafði hann það eftir föður sínum, sem  væntanlega heyrði það í umhverfi sínu í uppvextinum, að Jóhann hafi dottið af baki þar sem hann var á leiðinni að Leiðólfsstöðum umrædda nótt. Ég er nokkuð viss um,  að hann hafi talað um þennan bæ. Hestur hans hafi síðan verið kominn að Baugsstöðum um morguninn og að við leit hafi Jóhann fundist, ekki langt frá Leiðólfsstöðum. 

Svo eru auðvitað aðrar skýringar, eins og gengur.  Þannig birtir Skúli Sæland, sagnfræðingur og systursonur minn, eftirfarandi í bloggi sínu í febrúar, 2010. en þar er um að ræða frásögn í ritinu Íslenzkir sagnaþættir og þjóðsögur II, sem Guðni Jónsson skrásetti og sem kom út 1941:

Um þær mundir [~1870] bjó í Eyfakoti á Eyrarbakka Jóhann Hannesson frá Tungu, Einarssonar spítalahaldara í Kaldaðarnesi, atorkumaður og formaður góður. Kona hans var Elín Magnúsdóttir bónda á Baugsstöðum, Hannessonar á Baugsstöðum, Árnasonar, efnileg og dugleg kona. Það varð nú úr, að þau Jóhann og Elín fluttust að Baugsstöðum og fóru að búa þar. Vildu þau þá fá bæ Guðrúnar [Guðmundsdóttur] rifinn og byggja nýjan á sama stað. En það vildi Guðrún ekki heyra nefnt og aftók það með öllu. Því var þó ekki sinnt, og var bærinn rifinn móti vilja Guðrúnar, og urðu þau Jón [Björnsson] og hún að hrekjast frá Baugsstöðum. En daginn sem Guðrún fór þaðan, stumraði hún út að tóftinni, vappaði kringum hana, laut yfir rústina og tuldraði eitthvað yfir henni. Heyrði enginn, hvað hún sagði, en hitt vissu menn, að henni var ærið þungt í skapi. Byggði Jóhann þarna nýjan bæ. eins og ráð var fyrir gert, en þau Guðrún og Jón fluttust í verbúð eina úti í Stokkseyrarhverfi.

Skömmu eftir að þau Jóhann og Elín fóru að búa í nýja bænum á Baugsstöðum, brá svo við, að Elín, sem aldrei hafði kennt sér neins meins, varð undarlega veik, aðallega á sinninu. Lá hún rúmföst í tvö ár, þannig að hún mátti ekki á heilli sér taka, en var þó aldrei líkamlega þjáð. Á öðru ári, sem þau bjuggu á Baugsstöðum, bar svo við um Jónsmessuleytið um vorið, að Jóhann fór ríðandi út á Eyrarbakka. Kom hann ekki heim um kvöldið fyrir háttatíma, en engum datt þó í hug að undrast um hann. En morguninn eftir stóð hestur hans með reiðtygjum á hlaðinu. Var þá farið að leita Jóhanns. Fannst hann rétt fyrir vestan túngarðinn á Baugsstöðum, örendur og mikið skaddaður að kunnugra sögn, en lítið orð var borið í það út í frá. [Jóhann varð úti 22. júní 1891.] Var margt um atburð þennan talað. En af Elínu er það að segja, að hún tók að hjarna við upp úr þessu og varð aftur heil heilsu.

    
Þá ræddi Siggi það, að það hafi veri algengt að þegar karlar, sem voru að koma frá Eyrarbakka, og lentu í einhverjum óhöppum á leiðinni, hefðu ítrekað kvartað yfir ásókn drauga og kenndu þeim um  hvernig fór. Draugar voru hinsvegar aldrei til trafala á leiðinni út á Eyrarbakka, að sögn Sigga.

Ekki meira um það.  Atburðir þessa árs höfðu varanleg áhrif á þau sem eftir lifðu.

-----------------------

Framhald þessarar miklu sögu kemur vonandi innan tíðar, en næst hyggst ég taka fyrir forsögu þess, að Páll Guðmundsson, afi minn, fæddist á Baugsstöðum árið 1887.


FRAMHALD

11 ágúst, 2022

Hörður Vignir Sigurðsson - minning

Hörður V. Sigurðsson
Mynd frá Asparlundi
Þegar við þurftum að fara upp í Holt lá leiðin eftir veginum sem nú kallast Skúlagata, út á þjóðveg og svo bara yfir mýrina sem tók við. Þar varð á vegi okkar vatnsauga eða dý og ef maður leit ofan í það þá sást ekki til botns þó vatnið væri alveg tært. Við pössuðum okkur alltaf að loka munninum og helst halda líka fyrir nefið, svo brunnklukkurnar gætu ekki flogið upp í okkur, með ófyrirsjáanlegum afleiðingum. Svo héldum við áfram upp í Holt, þar sem Magnús afi og pabbi voru með lítið fjárhús og þarna var líka útiræktun, kartöflukofi og aflögð aðstaða til að reykja kjöt.

Ég var 10 ára þegar Hörður og Ingibjörg fluttu í Laugarás, með tvo spekingslega syni, þá Atla Vilhelm og Bjarna. Dóttirin, Kristín, fæddist síðan ári eftir að þau komu í Gamla bæinn.
Þarna var Hveratúnsfjölskyldan nýflutt í nýja íbúðarhúsið og gamli bærinn beið einhvers hlutverks. Það hlutverk fékk hann þarna og ungu hjónin bjuggu á hlaðinu hjá okkur þar til þau höfðu byggt sér gróðurhús og íbúðarhús á landinu þar sem dýið með brunnklukkunum hafði áður verið. Landið hafði þá verið ræst fram og þar reis síðan, meðfram þjóðveginum, risastórt gróðurhús.

Sökum þess að ég var hvorki kominn til vits né ára, að neinu ráði á þessum tíma, man ég svo sem harla lítið eftir þessu nýja fólki í gamla bænum, utan það, að Ingibjörg átti það til að bjóða okkur inn til að þiggja eitthvert góðgæti.

Eldri spekingurinn var til í að spjalla við pabba, sem spurði hann út í hitt og þetta, eins og gengur. Sá stutti átti oftast auðvelt með að svara, en þegar að því kom að hann átti ekki svar, sagði hann: „Mamma mín segir að ég megi ekki tala við ókunnugt fólk“. Gamli maðurinn þreyttist ekki á að segja frá þessum samskiptum.


Hörður var rétt að verða þrítugur og Ingibjörg nokkrum árum yngri, þegar þau komu í Laugarás. Þá voru þar fyrir Skúli og Guðný í Hveratúni, Jón Vídalín og Jóna á Sólveigarstöðum, Helgi og Gauja í Helgahúsi, Jóna og Guðmundur á Lindarbrekku, Fríður og Hjalti í Laugargerði (bjuggu þá í Lauftúni) og Sigmar og Sigga í Sigmarshúsi. Laugarás var þétt samfélag á þessum árum og nýbúarnir Hörður og Ingibjörg féllu strax inn í það, enda þannig innréttuð bæði tvö. Þau tóku þátt í öllu og stuðluðu ötullega að því sem betur mátti fara. Ég hef oft séð þau fyrir mér sem tappann sem tekinn var úr, þannig að ungar garðyrkjufjölskyldur gætu streymt að. Það bættust átta nýjar garðyrkjustöðvar við í Laugarási næstu sex árin.

Garðyrkjubændurnir í Laugarási framleiddu aðallega tómata og gúrkur á þessum árum, en með Herði kvað við nýjan tón. Hann ræktaði alla tíð bara blóm. Krusa (eins og við kölluðum þessi blóm sem voru af ýmsum litum, stærðum og gerðum) og seinna einnig jólastjörnu. Svo held ég að hann hafi farið að einbeita sér meira að því að rækta græðlinga fyrir aðra blómaframleiðendur. Þó svo ég hafi einhverntíma á unglingsárum starfað um stund í Lyngási, man ég þetta ekki nákvæmlega.

Hörður tók auðvitað virkan þátt í félagsstörfum af ýmsu tagi í Laugarási, sat í stjórnum hagsmunafélagsins, hitaveitunnar og vatnsveitufélagsins og alltaf þegar eitthvert samfélagsverkefni lá fyrir, voru hjónin bæði mætt fyrst manna. Þau skildu sannarlega mikilvægi samstöðunnar í samfélagi eins og Laugarási.

Hörður kom mér fyrir sjónir sem maður sem hafði allt á hreinu. Mér fannst hann oftast hafa afar skýrar og ákveðnar skoðanir á málum, allavega í orði kveðnu. Þannig var hann ávallt tilbúinn að skoða aðra fleti og ég man ekki önnur en hnökralaus samskipti við hann. Ég hafði oft gaman af því, þegar þau Ingibjörg voru bæði viðstödd og Hörður sagði eitthvað hafa verið með einhverjum hætti. „Hvaða bölvuð vitleysa“ gall þá stundum í henni, áður en hún leiðrétti það sem eiginmaðurinn hafði sagt. Hörður hafði sérstakan hlátur, sem var yfirleitt grunnt á og hann reykti pípu í þá daga. Hann var sjálfstæðismaður, allavega að nafninu til, sem kannski má segja að hafi verið ljóður á persónu hans, en hann virkaði aldrei á mig sem slíkur. ég hef það á tilfinningunni, að félagshyggjan hafi staðið honum nær.

Skúli Magnússon í Hveratúni og 
Hörður V. Sigurðsson í Lyngási.
Það er nú svo, að oft er vísað til hjóna sem eins og hins sama. Mér finnst, þar sem ég er að reyna að setja saman einhverjar minningar mínar um Hörð, að þar sé Ingibjörg alltaf líka. Þau voru ólík og það var líklega einmitt styrkur þeirra.

Við byggðum okkur hús í Holtinu, við hliðina á Lyngási og fengum að njóta nærveru þessara ágætu nágranna. Þannig fannst þeim ekkert sjálfsagðara en að við fengjum að leggja vatnsslöngu og rafmagnskapal yfir á byggingarsvæðið og um greiðslu fyrir það þýddi ekki að að ræða. Allt var bara sjálfsagt.

Ekki síst eru það börnin okkar, sem eiga ljúfar minningar um Hörð og Ingibjörgu, sem voru þeim nánast eins og þriðja parið af ömmu og afa. Á grunnskólaárum barnanna lá stysta leiðin í skólabílinn, sem tók börnin upp í við búðina, í gegnum lóðina hjá þeim. Þessi leið var aldrei kölluð annað en Ingibjargarleið. Eftir að þau hurfu á braut og börnin uxu úr grasi, greri smám saman yfir Ingibjargarleið, en minningin um hjónin í Lyngási er ávallt vakandi.

Hörður og Ingibjörg voru Laugarásbúar eins og þeir gerðust bestir og mig grunar, að það hafi ekki verið þeim auðveld ákvörðun að selja Lyngás, en líklega var hún skynsamleg. Starf garðyrkjubóndans er harla strembið og tekur á skrokkinn. Það er betra að láta staðar numið í tíma og fá góð ár til að njóta lífsins í öðru samhengi. 

Það eru liðin ansi mörg ár frá því ég stóð við dýið, með lokaðan munninn og horfði ofan í djúpið. Ekki sá ég fyrir mér þá, hvernig þetta færi nú allt saman. Það fór eins og það fór, ég ég tel mig heppinn að hafa fengið að vaxa upp og búa í nágrenni við Hörð og Ingibjörgu. Fyrir það erum við Kvisthyltingar þakklát.

Hörður lést á Heilbrigðisstofnun Suðurlands þann 29. júlí og útför hans er gerð frá Hveragerðiskirkju í dag.

Páll og Dröfn frá Kvistholti.

Mynd frá Jakob Narfa Hjaltasyni

Litlir kallar og litlar kellingar

Heilsugæslustöðin í Laugarási á vígsludegi 1997 (mynd: Jónas Yngvi Ásgrímsson) Ég hefði óskað þess, að fyrstu dagar nýs árs yrðu ánægjulegri...