Ég sá líf mitt ekki þjóta hjá.

"This is your captain speaking. I'm afraid I haven't got very good news for you." Framhald ávarps flugstjórans í flugi OU419 frá Frankfurt til Dubrovnik í Króatíu þann 25. október hef ég á íslensku: "Í gærkvöld tókst okkur að lenda á flugvellinum í 25 hnúta vindi, en í kvöld er vindhraðinn 30 hnútar úr norðri. Við vonum að þetta fari allt vel."
Þegar þarna var komið var leiðin um það bil hálfnuð og við nýbúin að sporðrenna samloku sem flugþjónarnir höfðu fært okkur. Ferðin fram til þessa hafið gengið afar vel.
"30 hnútar. Það er nú varla umtalsvert - 15 metrar á sekúndu." Það var talnaspekingurinn í hópi samferðamannanna sem var fljótur að slá alvarleika yfirlýsingar flugstjórans út af borðinu. Hann vissi hinsvegar ekki, að í Dubrovnik er ein flugbraut með stefnuna um það bil austsuðaustur/vestnorðvestur og að skammt norðan þessarar flugbrautar er fjallgarður.

Það er af fD að segja, að hún var að halla sér þegar flugstjórinn greindi frá stöðu mála og ég var nú ekkert sérstaklega að upplýsa hana í smáatriðum þegar hún losaði blundinn. Það voru hinsvegar nokkur ónot í mér því ég hafði ekki ástæðu til að efast um að þegar flugstjóri segist ekki hafa góðar fréttir þá meini hann það. Flugstjórar mega ekki valda óþarfa ótta hjá farþegum með kæruleysislegri kaldhæðni.

Til að gera nánari grein fyrir flugvellinum í Dubrovnik hef ég sett hér inn yfirlitsmynd af honum lesendum til glöggvunar. Flugbrautin er sú lengsta í Króatíu, 3300 metrar, en aðeins ein. Í um það bil tveggja kílómetra fjarlægð NNA af vellinum rís nokkuð voldugur fjallgarður. Vindáttin var, þegar það sem greinir hér að neðan átti sér stað, norðlæg 30 hnútar eða 15 m/sek. Það þarf ekki fræðimenn til að ímynda sér að aðstæður á vellinum myndu vera nokkuð óstöðugar. Slíkar veðuraðstæður kallar fD "hringrok", en einnig er vísað til þeirra sem sviptivinda.

"Við erum nú að hefja aðflug að flugvellinum og ég bið farþega að festa sætisbeltin," sagði flugstjórinn og það var það síðasta sem heyrðist frá honum í ferðinni. Við fundum hvernig véln lækkaði flugið smám saman og til að byrja með var þar allt með eðlilegum hætti: lítilsháttar hreyfing til hliðanna og upp og niður. Í stað þess að þessi hreyfing minnkaði þegar komið er undir skýjahæð, fór hún vaxandi eftir því sem neðar dró. Öll ljós í vélinni voru slökkt þegar hér var komið.

Ekki ætla ég að greina nákvæmlega hvað fram fór í sætinu við hliðina á mér, en læt nægja að greina frá því, að sessunautnum varð því órórra sem nær dró jörðu.

Ljósin á flugvellinum birtust smám saman og í stað þess að vera kyrr á sínum stað voru þau á stöðugri hreyfingu upp og niður og til hliðanna. Ég stóð mig að því að vera farinn að halda mér nokkuð fast í sætisarmana, en lét ekki eftir mér að láta á neinu bera að öðru leyti: starði út um gluggana, fylgdist með hreyfingum Airbus 319 vélarinnar, sem fylgdu engu mynstri. Það má segja að ástand mitt hafi verið svipað og Grettis í þessum ljóðlínum Matthíasar Jochumssonar: 

Hann hlustar, hann bíður, hann bærist ei,

heldur í feldinn, horfir í eldinn

og hrærist ei.

Það birtir, það syrtir

því máninn veður og marvaðann treður

um skýja sæinn.

Hver ber utan bæinn?

Það sem myndi gerast næst, gæti allt eins verið það síðasta sem gerðist, án þess að ég gæti rönd við reist með nokkrum hætti. Ekki voga ég mér að neita því, að þarna flaug sá möguleiki um huga minn, að úr þessari flugferð ætti ég mögulega ekki afturkvæmt.

Ljósin á jörðinni fóru smám saman að nálgast það að vera í láréttri sjónlínu, sem þýddi að vélin nálgaðist jörðu æ meir. Stundum lyftist hún skyndilega, svo maginn sökk niður, stundum pompaði hún niður svo maginn fór upp í háls og þess á milli þeyttist hún til hliðanna með tilheyrandi afleiðingum.
Jörðin og vélin voru við það að kyssast og eitt augnablik virtist sem kyrrð væri að færast yfir, en þá sviptist vélin skyndilega til hægri, ljósin úti vinstra megin hurfu alveg sjónum og þar með virtist ljóst að þessu væri bara að ljúka. Í sama mund og slíkar hugsanir bærðu á sér, var gefið inn með sama afli og tíðkast í flugtaki, og haldið til himins á ný.

"Hann er hættur við að lenda" var sagt með orðum víða um vélina, þó öllum gæti verið það ljóst, án þess að orð kæmu til. Það var síðar haft eftir farþega sem sat hægra megin í vélinni, að ef henni hefði verið lent við þær aðstæður sem þarna voru, hefði hægri vængurinn orðið fyrsti hluti vélarinnar til að snerta flugbrautina.

"Hann ætlar örugglega að reyna að lenda á annarri braut", sögðu þeir sem vissu ekki að það var ekki önnur braut. "Ætli hann ætli að lenda á öðrum flugvelli? Hvaða flugvöllur skyldi það vera? Hvenær ætli við verðum þá komin á hótelið?"  Margar spurningar fóru um huga farþeganna. Þeim var að hluta svarað innan nokkurra mínútna, þegar sami ferillinn hófst aftur: vélin lækkaði flugið og stefndi til jarðar.  Neðar, mjakaðist hún, neðar og neðar. Aftur dansaði hún og aftur dönsuðu ljósin fyrir utan. Aftur mátti lesa áhyggjur, nokkurn ótta, skelfingu og jafnvel hrylling úr augum farþeganna, sem þurftu að ganga í gegnum samskonar aðflug aftur. Hreyfingar vélarinnar voru jafn ófyrirsjáanlegar og fyrr; allt gat gerst. Það var ekki fyrr en augnabliki áður en lendingarhjólin snertu malbikið á flugbrautinna og kyrrð komst á vélina.
Sennilega hefur þessi atburðarrás litið svona út utanfrá:

"Hún er lent! Hún er lent!" var sett í orð um alla vél, þó öllum mætti ljóst vera, að Airbus 319 vél Croatia Airlines var lent, heilu og höldnu á einu flugbrautinni á flugvellinum í Dubrovnik í 30 hnúta hliðarvindi.
Það var klappað og fagnað um alla vél, en hendur  héldu áfram að skjálfa fram eftir kvöldi. Heitingar voru uppi um að aldrei framar skyldi stigið upp í flugvél. Heim skyldi farið með lest og skipi.

Fimm dögum síðar var flogið frá Dubrovnik til Zagreb og þaðan til Amsterdam áður en lokaleggurinn til Íslands var floginn.
.......................................................
Myndirnar sem fylgja úr ferðinni tengjast ekki reynslunni í flugvélinni, eins og nærri má geta, enda var ég ekki með hugan við ljósmyndun meðan á henni stóð. Þær eru hinsvegar lítið sýnishorn frá dvölinni í Dubrovnik þar sem við sóttum ESHA-ráðstefnuna svokallaða í nokkra daga.  Það kann að vera að ég greini frá einhverju öðru sem þar gerðist og sérstakt má teljast, áður en langt um líður.

Dubrovnik er falleg borg og aðbúnaður var þar með miklum ágætum.

Doktoraþorpið í skóginum

Það rann upp fyrir okkur Kvisthyltingum í tengslum doktorsvörn Þorvaldar fyrir nokkrum dögum að Laugarás hefur líklega hlutfallslega alið af sér óvenju marga doktora. Okkur telst til að frá aldamótum hafi 6 Laugarásbörn fetað þennan veg. Lengi má örugglega velta því fyrir sér hvað það er sem veldur.

Árið 1997 Lauk Helga Gunnlaugsdóttir frá Brekkugerði doktorsprófi frá háskólanum í Lundi

Árið 2002 lauk Eiríkur Sæland frá Sólveigarstöðum doktorsprófi frá Ríkisháskólanum í Utrecht í Hollandi.

Árið 2005 lauk Tómas Grétar Gunnarsson frá Asparlundi doktorsprófi frá Háskólanum í East Anglia á Bretlandi.

Árið 2010 lauk Guðbjört Gylfadóttir frá Launrétt 2 doktorsprófi frá Floridaháskóla í Bandaríkjunum.

Árið 2013 lauk Atli V Harðarson frá Lyngási doktorsprófi frá Háskóla Íslands.

Árið 2014 lauk Þorvaldur Skúli Pálsson frá Kvistholti doktorsprófi frá Háskólanum í Álaborg

















Mér finnst þetta harla merkilegt ekki síst fyrir þær sakir að ég átti þátt í uppfræðslu fjögurra af þessum sex einhverntíma á námsferli þeirra (hvort sem það breytti nú einhverju)og fjórir doktoranna luku stúdentsprófi frá Menntaskólanum að Laugarvatni. Þá er það athyglisvert, að fjórir af 6 doktorunum ólust upp á garðyrkjubýlum.
Ef ég færi að reyna að grennslast fyrir um þann fjölda Laugarásbarna sem hafa lokið meistaraprófi, svo ekki sé nú talað um fyrsta hákólaprófi yrði listinn talsvert lengri.

Er þessi menntunarsækni Laugarásbúa ein af megin ástæðum fyrir því hve  hægt gengur að fjölga íbúunum? Það má spyrja.

.....
Nú verð ég bara að vona að ég hafi ekki gleymt neinum - ef svo er þá treysti ég því að ég verði látinn vita.

Verkir í lendum og mjaðmargrind.

Ekki var ég nú alveg viss um hvað var framundan þar sem ég sat í stofu D2-106 í Álaborgarháskóla föstudaginn 2. október síðastliðinn. Sannarlega vissi ég að næstelsti sonurinn, Þorvaldur Skúli, myndi þarna verja doktorsverkefni sitt og í framhaldinu líklegast fá doktorsnafnbót. Umrætt verkefni ber yfirskriftina "Lumbopelvic pain - sensory and motor aspects".  Ekki ætla ég mér nú að fara að lýsa innihaldi eða tilgangi verkefnisins, en í sem stærstum dráttum fjallar það um tiltekið verkjamódel sem var notað til að rannsaka hvort og hvernig sársauki í lendum og mjaðmagrind breytir niðurstöðum í tilteknum greiningarprófum.

Í stofu D2-106 var samankominn um 30 manna hópur til að fylgjast með vörninni, bæði fulltrúar fjölskyldnanna sem standa að doktorsefninu og fyrrum og núverandi kollegar hans auk einhverra nema í þeim fræðum sem þarna er um að ræða.
Áður en athöfnin hófst setti yngsti Kvisthyltingurinn, sá sem hefur menntað sig í miðlun, upp samband við internetið, sem olli því auðvitað að áhugasamir gátu fylgst með öllu sem fram fór.

Svo hófst athöfnin með því að Thomas Graven-Nielsen, prófessor, sem hélt utan um athöfnina, bauð fólk velkomið og greindi frá því sem þarna myndi fara fram. Hann kynnti til sögunnar andmælendur eða matsnefnd, þau Dr. Lieven Danneels frá háskólanum í Ghent í Belgíu og Dr. Britt Stuge frá Háskólasjúkrahúsinu í Osló og formann hópsins Parisa Gazerani, dósent, frá Álaborgarháskóla.
Þessu næst hófst 45 mín. fyrirlestur Þorvaldar, sem var skreyttur með viðeigandi glærum.

Að loknu stuttu hléi tóku andmælendur til máls, fyrst Dr. Britt Stuge. Hún fór yfir ýmsa þætti í verkefninu með gagnrýnum hætti og kallaði eftir svörum og útskýringum, en þetta fór þannig fram að hún talaði úr sæti sínu en Þorvaldur stóð berskjaldaður og þurfti að bregðast við athugasemdum og spurningum.

"Hér stend ég og get ekki annað"

Meðan á þessum þætti stóð vaknaði alloft með móðurinni, sem þarna var auðvitað stödd, þörf á að láta hendur skipta gagnvart andmælandanum, en til þess kom ekki.  Þegar Dr Britt hafði lokið sér af, tók Dr Lieven Danneels við og kallaði sömuleiðis eftir skýringum á ýmsu og gagnrýndi sumt. Þessi hluti athafnarinnar tók upp undir 2 klukkustundir og tók nokkuð á.

Formaður nefndarinnar tilkynnir
niðurstöðu nefndarinnar.
Fv. Parisa Gazerani, Dr. Britt Stuge,
 Dr. Lieven Danneels

Andmælendur drógu sig síðan í hlé til að ráða ráðum sínum, en öðrum viðstöddum var boðið til móttöku í tilteknu herbergi annarsstaðar í húsinu, sem reyndist ekki auðfundið, en fannst auðvitað að lokum. Þar hafði verið komið fyrir léttum veitingum og hópurinn sem þarna var stóð í kringum borðið og beið eftir að niðurstaðan yrði kunngjörð. Eftir um 20 mínútur gengu andmælendur í salinn og formaðurinn tilkynnti að Þorvaldur hefði fullnægt kröfum og væri þar með orðinn doktor.

Þessu næst setti Professor Thomas  þennan undarlega hatt á höfuð Þorvaldar (setti hann ekki rétt á, nema það sé svona sem Danir setja svona hatta á fólk) og íklæddi hann svarta skikkju. Hann flutti síðan ávarp, en hann var leiðbeinandi Þorvaldar í doktorsverkefninu.
Þá gerðu gestirnir veitingum góð skil áður en heim var haldið.

Þarna var hápunktur langs ferils sem hófst í raun með meistaranámi í Perth í Ástralíu og síðar í Osló.
Það sem ekki síst gerði Þorvaldi kleift að vinna að þessu verkefni var ríkulegur styrkur sem hann fékk árið 2012 frá frændum okkar Dönum, en hann kallast EliteForsk rejsestipendium. Þorvaldur hlaut þennan styrk fyrstur Íslendinga og fyrstur sjúkraþjálfara í Danmörku.

Ég þarf væntanlega ekkert að fjölyrða um það, en við foreldrarnir og fjölskyldan öll erum afar stolt af okkar manni og einnig stoð hans og styttu í gegnum þetta, henni Ástu Huldu.

Hörður (að verða) 80

Á morgun, þann 22. september, fagnar Hörður Vignir Sigurðsson áttræðisafmæli. Hann er einn þeirra sem hafa verið samferðamenn Laugarásbúa af minni kynslóð nánast alla ævi. Ég mun hafa verið 10 ára þegar fjölskyldan flutti í Gamla bæinn í Hveratúni, Hörður, þrítugur og Ingibjörg tuttugu og fjögurra ára, með synina Atla, fjögurra ára og Bjarna, tveggja ára.
Ári eftir að þau fluttu bættist Kristín síðan við hópinn. Hörður og Ingibjörg eða Ingibjörg og Hörður finnst mér hafa markað upphaf þeirrar miklu fólksfjölgunar sem varð í Laugarási á síðari hluta sjöunda áratugarins.

Í Gamla bænum bjuggu þau í um það bil 3 ár en fluttu þá í húsið sem þau höfðu komið sér upp í Lyngási, norðan Laugargerðis, vestan Skálholtsvegar, í og undir Kirkjuholti.
Landið sem Lyngás stendur á er 1,4ha. Gróðurhúsið sem þau Lyngáshjón byrjuðu með svo fljótt sem mögulegt var eftir flutninginn, var um 800m² (br.) , pökkunarskúrinn/aðstöðuhúsið var byggt 1965, og hitt gróðurhúsið sem byggt var, er rúmir 400² , en það reis 1974.

Skúrinn og gróðurhúsið
í Lyngási 1970

Mér finnst ræktunin í Lyngási hafi alltaf verið blóm og þá aðallega krysi og jólastjarna, löngum bæði þannig að þessar tegundir voru seldar sem græðlingar til framhaldsræktunar og einnig í endanlegri mynd. Ég var á einhverjum tíma sumarstarfsmaður hjá þeim og veit því örlítið um þetta.

Það sem sést af íbúðarhúsinu
í Lyngási, 2014

Eins og lífið gengur nú fyrir sig þá kom að því að aldur þeirra hjóna kallaði á breytingar og fyrir 12 árum fluttu þau í Hveragerði, þar sem þau búa enn.
Lyngás er hér enn og gegnir nú talsvert ólíku hlutverki. Fyrsta gróðurhúsið þeirra er orðið að minningu, hitt gegnir óræðu hlutverki, og pökkunarskúrnum hefur verið breytt í einhverskonar vistarverur.


1984 fluttum við Kvisthyltingar í næsta nágrenni við Lyngás. Börnin okkar fengu ekki síst að njóta þessa nágrennis, en á það bar aldrei skugga.

Eftir að þessi ágætu hjón fluttu í Hveragerði hafa samskiptin dregist saman, enda er Hveragerði þannig í sveit sem að maður er annaðhort að "drífa sig í bæinn" eða að "drífa sig heim". Það var þessvegna kærkomið að fá að komast í myndasafnið hjá Ingibjörgu og hafa þar með beinlínis skothelda ástæðu til að kíkja í heimsókn til þeirra á þessu ári.

Lyngásfjölskyldan 1969

Ekki sáttur

Ég er maður sem fylgist með stefnum og straumum, enda löngu búinn að átta mig á því að þeir sem gleyma sér smá stund í tíma sem löngu er liðinn (eða ekki svo löngu) eru óðar orðnir á eftir að flestu leyti, ekki aðeins tæknilega heldur einnig í hugsun, málbeitingu og flestu því öðru sem því fylgir að lifa og starfa í nútímanum. Lengi gæti ég nú fjallað um þetta eins og margt annað, en það bíður eftirlaunaáranna. Nú er það hraðinn sem gildir; snaptsjattshraðinn.

Fyrir skömmu átti ég leið um Egilsstaði og Hallormsstað ásamt fleira fólki. Þar sem það fólk kemur við sögu hér síðar þá er bara best að geta þeirra: Hveratúnsbændurnir Sigurlaug og Magnús, tenórinn Egill Árni og píanóleikarinn Hrönn. Þarna vorum við á ferð í ágætum bíl Einbúablárhjónanna Sæbjörns (Mannsa) og Arndísar (Dínu) og þar sem veðrið var með slíkum eindæmum að annað eins höfðum við ekki upplifað sunnanlands misserum saman, varð úr að við renndum í Atlavík.
Sá staður, við þessar aðstæður, var eiginlega draumkenndur, ekki aðeins fyrir fegurðar sakir og veðurs, heldur einnig vegna blámóðu loftsins og drapplits Lagarfljótsins.

Við svona aðstæður er fyrsta hugsun nútímamannsins að taka af sér sjálfsmynd til dreifingar, svo aðrir geti notið hennar með honum. Þarna voru nútímamenn á ferð og viðþolslitlir drifu ferðalangarnir sig úr bifreiðinni og niður á vatnsbakkann og hófu að taka sjálfsmyndir. Og þeir tóku sjálfsmyndir, og þeir tóku sjálfsmyndir og síðan tók við tími sem fór í að séra þessum myndum, öðrum til ánægju.

Um þessa mynd er lítillega fjallað í textanum.

Ég er auðvitað nútímamaður og sem slíkur var ekki um annað að ræða hjá mér en að taka sjálfsmynd(ir), sem ég  gerði auðvitað, þó svo þetta sé einn þeirra þátta í fari nútímamannsins sem ég hef enn einna minnsta skilninginn á.

Ég, ólíkt sumum hinna, séraði myndunum ekki og hafði það svo sem ekki einusinni í hyggju, taldi myndefnið ekki vera þess eðlis að það ætti erindi í almenna dreifingu.
Það var, sem sagt, sérað og síðan fóru sérarnir að keppast um hver fengi flest lækin, svona rétt eins og gengur og gerist.  Og ekki meira af því, utan eftir á að hyggja þá velti ég fyrir mér, hvort það var náttúrufegurðin eða sjálfsmyndirnar, sérin og lækin, sem héldu athygli ferðamannanna mest.

Það var haldið heim á leið og daginn eftir varð mér litið í símann minn (já, ég á snjallsíma með myndavél). Þá blasti þar við mér einstaklega vel heppnuð sjálfsmynd og þar með varð ekki aftur snúið.
Ég séraði sjálfsmyndinni með þessum hætti:

Það var eins og við manninn mælt, miðillinn logaði fram eftir kvöldi og næsta dag, bæði af lækum og kommentum. Annað eins hef ég ekki reynt á þessum vettvangi og neita því auðvitað ekki, þó svo sjálfsmyndinni hafi verið sérað í hálfkæringi, að viðbrögðin kitluðu og eftir þau er ég líklega orðinn meiri nútímamaður. Uppskeran varð 113 læk og 16 komment. Kommentin voru sum þess eðlis að ég roðnaði með sjálfum mér og lyftist allur að innan, en hvorki lét né læt á neinu bera hið ytra.

Sagan er hinsvegar ekki öll.

Skömmu eftir þetta átti Hveratúnsbóndinn afmæli. Hann er reyndar bróðir minn, fyrir þá sem ekki vita. Eins og vera bar streymdu inn að prófílinn hans hlýjar afmæliskveðjur. Allt í lagi með það.

Sjálfsmynd Hveratúnsbóndans, sem vikið er að í textanum.

Eins og vera ber þakkaði maðurinn svo fyrir allar kveðjurnar daginn eftir og lét þar fylgja með sjálfsmynd sem hafði verið tekin við áðurnefnt tilvik í Atlavík. Þessi sjálfsmynd komst auðvitað ekki í hálfkvisti við mína fínu mynd, Bæði var, að uppbygging myndarinnar fullnægði ekki stöðlum góðrar sjálfsmyndar og myndefnið skorti einfaldlega hinn rétta tón.
En viti menn.
Lækin og kommentin streymdu að og nú er þarna að finna 119 læk og 17 komment!

Ég hef velt talsvert fyrir mér ástæðum þessa sigurs bróður míns, en ekki fundið neina haldbæra, utan þá að þarna bættust við nokkrir sem höfðu gleymt að óska honum til hamingju með afmælið og reyndu þarna að bæta úr, eftir því sem kostur var, með þessum hætti.

-------------------------------------------------

Varnagli: Ég vona að lesendur átti sig á raunverulegum tilgangi mínum með þessum skrifum. Áður en þeir túlka þennan tilgang  með neikvæðum hætti, þætti mér vænt um að fá að heyra frá þeim.

Fóstbræður stíga af sviðinu

Sigurður Bjöndal og Skúli Magnússon
(gæti verið tekin skömmu eftir 1930)

Í dag er Sigurður Blöndal á Hallormsstað borinn til moldar. Hann fæddist 3. nóvember 1924 og lést á nítugasta aldursári, þann 26. ágúst, s.l.
Sigurður var skógtæknifræðingur að mennt og var skógarvörður á Hallormsstað og síðar skógræktarstjóri ríkisins.

Pabbi kallaði hann fóstbróður sinn.

Um svipað leyti og Sigurður fæddist kom pabbi í fóstur í Mjóanes til Sigrúnar og Benedikts, foreldra Sigurðar, sem þá voru nýflutt frá Eiðum. Þá var hann um það bil sex ára gamall. Hann ólst síðan upp hjá fjölskyldunni þar til hann hélt suður á bóginn í lok árs 1939.

Uppeldi þeirra fóstbræðra varð til þess að báðir gerðu gróður jarðar að ævistarfi hvor með sínum hætti.

Ég læt hér fylgja gamlar myndir af þeim félögum, fjölskyldunni á Hallormsstað og af Húsmæðraskólanum á Hallormsstað.

Eftir langar og farsælar ævir létust fóstbræðurnir með stuttu millibili nú í ágúst,.

Sigrún, Sigurður, Skúli og Benedikt.
(Ég giska á að þessi sé tekin 1936-8)

Húsmæðraskólinn á Hallormsstað.
(Þeir sem eru góðir í að þekkja árgerðir bíla gætu fundið út hvenær þessi
mynd var tekin).

Nýja hænan í kofanum (2)

Skírn 2014

Það sem fer hér á eftir getur seint talist neinn skemmtilestur, en þeir fá hrós sem klára. :) 
-------
Ég held að pæling mín í fyrri hluta þessa pistils hafi reynst nokkuð gagnsæ, en til upprifjunar þá hljóðaði hún upp á það að í einhverjum skilningi hefði ég verið hænsnahirðir stærstan hluta ævi minnar.  Fyrsta reynsla mín í því starfi var hænsnaumhirðan í Hveratúni í æsku, en síðan valdi ég mér nám og starfsvettvang sem leiddi mig að störfum í skólakerfinu, síðustu tæpu 30 árin í heimavistarframhaldsskóla á  Suðurlandi, nánar tiltekið á  Laugarvatni. Það er þaðan sem ég hef séð einna mesta samlíkingu við starf mitt í æsku.

Inngangur 

Án þess að ég viti það með einhverri vissu, þá tel ég að í dýraríkinu, og þá aðallega meðal dýra sem eru hópsækin, þurfi þau dýr sem koma ný inn í hópinn að undirgangast einhverjar raunir, eða að sanna sig, áður en þau geta talið sig til hópsins. Þá er það alþekkt að dýr sem skera sig frá öðrum í hópnum, víkja frá því sem hópurinn telur eðlilegt, eiga erfiðara uppdráttar en önnur.  Ég þykist hafa heyrt eða lesið um að þetta teljist vera hluti af svokölluðu náttúruvali; gallaðir einstaklingar hafa síðri möguleika á að flytja erfðaefni sitt áfram (við slíkar aðstæður verður þá eineltið til, eitthvert mesta böl sem manninum fylgir, en sem verður líklega aldrei aflagt).

Skírn 2011

Hvað varðar það fyrrnefnda þá hefur maðurinn þróað með sér gegnum árþúsundin einhverskonar vígsluathafnir til að staðfesta fullgildingu einstaklinga inn í tiltekna hópa. Það er sama hvert litið er, hvarvetna þurfa einstaklingar að sanna sig til að öðlast hlutdeild í hópum.
Þeir gera það  með því að taka próf af einhverju tagi: bílpróf, stúdentspróf, háskólapróf, pungapróf, sveinspróf, meistarapróf, og svo framvegis.
Þeir gera það með vígslum eða formlegum inntökuathöfnum: prestvígslu, fermingu, skírn, doktorsvörn, svo einhver dæmi sú nefnd.
Þarna er um að ræða formlegar og viðurkenndar aðferðir við að taka fólk inn í hópa, þó svo samlíkingin við hænurnar mínar sé sannarlega sjáanleg.
Hugmyndirnar á bak við allar inntökuathafnir eða próf snúast auðvitað um að viðkomandi þarf að sanna með einhverjum hætti að hann sé þess verður að verða hluti hópsins.

Prófum og inntökuathöfnum má svo í grófum dráttum skipta í tvennt: formlegum og viðurkenndum, annarsvegar og óformlegum og ekki almennt viðurkenndum, hinsvegar.
Ég ætla að fjalla lítillega um um þessar síðarnefndu athafnir hér á á eftir.

Skírn 2011

"Busavígslur"

Hvað er busi?
Vísindavefur Háskólans svarar því svo:

Orðið busi hefur verið notað í íslensku frá því á 19. öld. Þá var það haft um stráka í neðsta bekk mennta- eða latínuskóla en nú er það haft jafnt um stráka og stelpur. Það er líklegast myndað af lýsingarorðinu novus ‘nýr’. Þágufall fleirtölu er novis en busi er hugsanlega myndað af síðari lið orðmyndarinnar novibus sem er ranglega myndað þágufall fleirtölu.

Þetta hugtak, "busi" merkir með öðrum orðum nýnemi, sem hefur komist í viðkomandi skóla á grundvelli fyrri afreka í námi, en á eftir að undirgangast innvígslu í samfélag þeirra nemenda sem fyrir eru í skólanum.  Þar með verða síðan til "busavígslur", sem eru eiginlega eins nálægt þeim raunum sem nýjar hænur í hænsnakofa þurfa að undirgangast og hugsast getur. Hugmyndin er væntanlega sú, að til þess að vera tækir í nemendasamfélagið þurfi nýir nemendur að standast ýmsar þolraunir. Það er ekki fyrr en að þeim loknum sem þeir teljast hæfir til að taka vígslu. Vígslan inn í nemendafélagið í Menntaskólanum að Laugarvatni felst í því að nýnemar eru vatni ausnir í Laugarvatni. Til verksins er notuð gömul skólabjalla og skírarinn (hávaxinn piltur úr 4. bekk) fer með texta á latínu (þó svo latína sé ekki lengur kennd í skólanum).

Skírn 2014

Skírnin hefur ekki verið umdeild og að mínu mati er hún afar skemmtileg hefð. Aðdragandi skírnarinnar; það sem nemendur hafa bætt við gegnum árin, er það sem umdeilt er og það með réttu.
Ég ætla ekki að eyða tíma í að lýsa því hvernig þessi aðdragandi hefur farið fram, ég hef talið að þær athafnir hafi ekki sýnt eldri nemendur í mjög jákvæðu ljósi.  Sannarlega hafa þeir litið á þær "hefðir" sem um hefur verið að ræða sem skemmtun eða grín og þannig hefur það verið, þegar grannt er skoðað. Þessi skemmtun eða grín, var hinsvegar klædd í einstaklega neikvæðan búning, sem einkenndist af dýrslegum öskrum og ógnandi búningum (svartir plastpokar og sósulitur), sem gerði, að mínu mati ekkert annað en gera lítið úr eldri nemendum og þar með námi þeirra í skólanum: þeir sýndu mátt sinn og megin með því að vísa beint í dýrslegt eðli, en ekki þroska hins menntaða einstaklings. Með öðrum orðum fólust þessar athafnir í því að þeir sem eldri voru og þroskaðri gerðu lítið úr sjálfum sér í stað þess að sýna fram á andlega yfirburði sína.

Skírn 2014

Í allmörg ár hafa skólayfirvöldin ljóst og leynt freistað þess að fara þá leið að vinna með nemendum að því að breyta innihaldi þeirra "hefða" sem mótuðust í aðdraganda skírnarinnar í vatninu og því er ekki að neita að það tókst að talsverðum hluta. Gleðin og galsinn varð stöðugt ríkari þáttur í uppákomunum. Það sem erfiðast og nánast ómögulegt reyndist, var að fjarlægja umbúnaðinn og þar skipti litlu þó ýmis gagnmerk rök væru færð fram. "Hefðunum" mátti ekki breyta, í það minnsta ekki með góðu. Þar kom til aðallega tvennt, að því er ég tel: annarsvegar vildi engin stjórn verða stjórnin sem átti þátt í að afnema "hefðirnar" og hinsvegar voru fyrrverandi nemendur ákafir í því að viðhalda þessum og héldu þeim skoðunum mjög á lofti - þar til þeirra börn nálguðust framhaldsskólaaldur.

Hvernig urðu svo þessar "hefðir" "busavikunnar" til?  Jú, þær voru eftirlíkingar á svipuðu fyrirbæri í öðrum framhaldsskólum, þar sem hver apaði eftir öðrum, en ekki upphugsaðar og mótaðar innan skólans.
-------------

Skírn 2011

Á þessu hausti sýndi stjórn nemendafélagsins þann kjark, að vinna með skólastjórnendum að því að umbylta aðdraganda skírnarinnar. Í stað svartra ruslapoka og sósulitar komu litríkir skrípabúningar og fastir þættir sem verið hafa undanfarin ár voru hreinlega skornir af og aðrir jákvæðari settir inn.  Á þessu hausti var þetta fyrirkomulag prufukeyrt, og mun vonandi mótast sem jákvæður þáttur í skólalífinu.

Grundvallaratriðið í mótttöku nýnema in framhaldsskóla er að þeim finnist þeir velkomnir, en jafnframt að þeir fái tækifæri til að blandast eldri nemendum með skemmtilegum uppákomum.
------------
Svo er það nú annað mál, en samt tengt og sem lengi má ræða, en það er hvort við erum farin að vernda börn of mikið, of lengi.  Hvenær rennur upp sá tímapunktur að við teljum börnin okkar orðin fær um að takast á við allt óréttlætið og erfiðleikana sem fylgja því að vera fullorðin manneskja?
Ég get sagt óskaplega margt um það, en nenni því bara ekki núna.

Ég held áfram enn um sinn að vera nokkurskonar hænsnahirðir, en ég held að skjólstæðingarnir nú séu á réttri leið.