Baugsstaðir - einhverskonar botn 1911-1944

Systkinin Guðlaug Jóhannsdóttir (1882-1965) og 
Stefán Jóhann Stefánsson (1885-1968)

Ætli þetta sé nú ekki að verða gott, bara. Hér ætla ég að ljúka samantektinni á beinagrindinni að sögu Baugsstaðaættarinnar. 

---------------------

Aðeins meira um Elínu á þeim tíma sem hún var vetrarstúlka hjá Sigurði Thoroddsen og Maríu Kristínu, konu hans.

Í minningargrein um Elínu, sem Kristín Anna Kress skrifaði kemur fram að Elín hafi verið 8 vetur á Thoroddsen heimilinu, en á sumrin  hafi hún unnið við Baugsstaðarjómabúið.  Þá kvaðst Elín Ingólfsdóttir hafa heyrt, að Elín hefði í einhver sumur starfað í Viðey, en þar hafi þá verið einhver búskapur.

 1912-1913

Hvað um það, áfram hélt lífið á Baugsstöðum og árið 1912 fæddist þeim Kristínu og Siggeir sonurinn Ásmundur.  Elín birtist í sóknarmannatali sem lausakona, en hefur þá líklega verið eitthvað tímabundið á þeim tíma sem presturinn skráði fólkið á bænum.  Hún var einnig lausakona árið 1913.

Fæðing Ásmundar skráð, árið 1926

 1914

Kristín og Siggeir bættu í barnahópinn þegar eina dóttir þeirra fæddist, Sigurlaug kom í heiminn þann 6. febrúar.

Á þessu ári lagði Viktoría Guðmundsdóttir land undir fót og er sögð hafa farið til Vestmannaeyja.  
Annað sem þetta ár fól í sér í vesturbænum var, að Sigurður Þorkell Sigurðsson, sem áður er nefndur sem tökubarn, var orðinn 17 ára og hvarf á braut, líklegast til foreldra sinna í Reykjavík. Hann hafði verið á Baugsstöðum frá árinu 1903.

Fæðing Sigurlaugar skráð.

Það kom annað barn í staðinn, Kristín María Sæmundsdóttir, 8 ára, skráð sem hreppsómagi. Systir hennar Laufey, 6 ára, var skráð með sama hætti í Gerðum þetta ár. Þær voru dætur Guðlaugar Jóhannsdóttur og Sæmundar Þórðarsonar, sem fluttu til Reykjavíkur árið 1903. Þar virðast þau hafa skilið (sem aðrir en ég vita sennilega meira um). Ekki fæ ég betur séð en Guðlaug hafi verið hjú í Gaulverjabæ árið 1916 -197, en ég elti hana ekki uppi frekar.
Loks má geta þess, að veturinn 1914-15 var á Baugsstöðum vetrarstúlkan Kristrún Guðjónsdóttir (20) og nýfæddur sonur hennar, Erlingur Dagsson. Lýstur faðir hans var Dagur Brynjólfsson, sem var sonur Brynjólfs Jónssonar á Minna-Núpi, sem var bróðir Guðmundar bónda, sem þarna hefur talið það skyldu sína að koma bróðursyni sínum til aðstoðar. Kristrún hvarf á braut með vorinu. Dagur var faðir Dags (Dadda), Ingibjargar (Imbu Dags) og Bjarna, sem við könnumst mörg við.

Ýmislegt í gangi og varasamt að reyna að elta það allt uppi, þó það gæti verið áhugavert.

 1915

Var allt með nokkuð kyrrum kjörum og fólkið það sama og árið áður.

 1916

Hér virðist langamma, Elín, hafa tekið sér ársleyfi frá lífinu á Baugsstöðum, en hún var aftur komin árið eftir.

 1917

Það er rétt að taka saman hvaða fólk gisti vesturbæinn á Baugsstöðum, samkvæmt sóknarmannatali á þessu ári:

Guðmundur Jónsson, bóndi, 68 ára.
Guðný Ásmundsdóttir, kona hans, 64 ára.
Páll Guðmundsson, sonur þeirra, vinnumaður, 30 ára.
Siggeir Guðmundsson, sonur þeirra, vinnumaður, 38 ára.
Kristín Jóhannsdóttir, kona hans, 34 ára.
Guðmundur Siggeir Siggeirsson, sonur þeirra, 11 ára.
Jóhann Siggeirsson, sonur þeirra, 8 ára.
Ásmundur Siggeirsson, sonur þeirra, 5 ára.
Sigurlaug Siggeirsdóttir, dóttir þeirra, 3ja ára.
Elín Jóhannsdóttir, vinnukona, systir húsfreyju, vinnukona, 30 ára.
Elín Magnúsdóttir, móðir Elínar og Kristínar, vinnukona, 61 árs.
Kristín María Sæmundsdóttir, á sveit, 11 ára.

 Svona var þá samsetning heimilisfólksins í árslok 1917. Þarna virðist ekki hafa annað legið fyrir, en að Siggeir og Kristín tækju við búinu á Baugsstöðum eftir foreldra hans. Í minningarorðum um Siggeir, sem ég læt fylgja hér neðar, segir meðal annars:  Siggeir var enginn augnabliksmaður, hann alheimti ekki daglaunin að kveldi. Hann var atkvæða verkmaður, vandvirkur og mikilvirkur, enda var hann óefað mestur jarðabótamaður í Stokkseyrarhrepp síðustu 10-15 árin. Hann hafði mikinn áhuga fyrir öllum framförum verklegum og andlegum, var andlega vel gefinn hafði sérlega góðar námsgáfur, hann var örlyndur og meirlyndur.

Það sem gerðist á árinu 1918 átti heldur betur eftir að umturna lífi fólksins í vesturbænum.

 1918

Guðmundur 

Það var ekki nema rúmur mánuður liðinn af árinu, þegar Guðmundur bóndi féll frá á 69. aldursári. Banamein hans var sagt vera heilablóðfall.  Þar með var komið að Siggeir að taka við keflinu. Fimmta barn þeirra, sonurinn Sigurður, fæddist 10. mars.

Þann 1. desember lést Siggeir eftir slys. Frásagnir í blöðum eru svipaðar: Siggeir Guðmundsson, bóndi Baugsstöðum við Stokkseyri fanst örendur í fjörunni fyrir framan bæinn. Hafði farið að reka saman fje, en dottið í grjótinu og fengið banahögg eða orðið snögglega ilt og ekki komist úr stað. Þetta var nokkru fyrir jólin.

 

Siggeir

Ég læt hér fylgja minningargrein sem „kunnugur“ skrifaði í Tímann:

Æfiminning

þeirra feðganna Guðmundar Jónssonar bónda á Baugstöðum og Siggeirs sonar hans.

Guðmundur var fæddur á Minna-Núpi 24. október 1849, sonur Jóns Brynjólfssonar og Margrétar dóttur Jóns Einarssonar hreppstjóra á Baugstöðum og seinni konu hans Sesselju Ámundadóttur frá Eystra-Geldingarholti í Gnúpverjahreppi. Var Ámundi þjóðhagasmiður, listfengur og skurðhagur vel. Eitt af verkum eftir hann er altaristafla í Gaulverjabæjarkirkju, smíðuð 1775. Ættartölur verða ekki raktar hér, það hefir verið gert í æfiminningum Brynjólfs frá Minna-Núpi, bróður hans. Var Guðm. heitinn hjá foreldrum sínum þar til hann var 25 ára, þá fór hann til Reykjavíkur og Iærði járnsmíði hjá Jónasi Helgasyni. 1878 fór hann að Haga í Gnúpverjahreppi og giftist sama ár Guðnýju, dóttur Ámunda [Ásmundar] Benediktssonar frá StóruvöIIum í Bárðardal.

Veturinn 1882 losnuðu hálfir Baugstaðirnir úr ábúð. Átti móðir hans nokkuð af þeim helming og vildi láta hann taka jörðina, og mun þar mestu hafa valdið trygð hennar við æskustöðvarnar, þvi jörðin var rýr ágangsjörð. Honum féll ekki jörðin en vildi þó fara að ráðum móður sinnar, hún hafði fram að því lagt honum beztu ráðin og gefíð honum bezta veganestið, gott andlegt uppeldi.

Minna-Núpssystkyn máltu segja eins og Ben. Gröndal: »Mín kendi móðir mitt að geyma hjarta trútt þótt heimur brygðist«.

Harða vorið 1882 flutti Guðmundur að Baugstöðum. Bú hans var mjög lítið. Jörðin var niðurnídd, ekki steinn yfir steini. Hann varð að velta í rústir og byggja á ný. Reisti hann Iítinn bæ Iaglegan, girti túnið og varði það mikið fyrir ágangi. Guðmundur var í rauninni ekki búhneigður en hafði þó mikla ánægju af öllu jarðræktarstarfi og mikla tilfinning fyrir fegurð náttúrunnar. Guðmundur stundaði smíðar eftir því sem tíminn leyfir einyrkjanum. Hann var vel skurðhagur þótt hann legði það ekki fyrir sig. Hann lagði hönd á margt og gerði alt vel. — Listgefnina mátti oft sjá. Rétt fyrir aldamótin 1900 smíðaði Guðm. líkingu af gömlu torfkirkjunni á Stóra-Núpi, var það fyrir milligöngu Brynjólfs bróður hans, en gerð fyrir forngripasafnið. Þótti líkingin góð og var hann beðinn að gera aðra og urðu þær að lokum þrjár. Það þótti Guðm. ilt, að fyrsta og lakast gerða líkingin er hér á forngripasafninu, en hinar seldar til útlanda, sú síðasta á Parísarsýninguna.

Guðmundur var greindur vel, glaðlyndur, gestrisinn og ræðinn við gesti sína enda fjölfróður, — hann hafði aldrei að umtalsefni framkomu náungans, lét sig annara mál litlu skifta, var laus við öfund, leitaði aldrei eftir uppgripagróða, en lagði áherzlu á að ávaxta vel sitt pund, hann skifti sér lítið af sveitamálum en fylgdist vel með um landsmál.

Guðmundur bjó allan sinn búskap á Baugstöðum. Þau hjón eignuðust 6 börn, dóu 4 þeirra ung en 2 synir náðu fullorðins aldri, Siggeir, dáinn 1. des. 1918 og Páll sem enn er á Baugstöðum.

Guðmundur dó af heilablóðfalli 6. febrúar 1918. Það er ekki ósennilegt að Guðmundur hafi verið á skakkri hillu í lífinu, og svo mun honum hafa fundist sjálfum. En um það er ekki að fást, því það hafa svo margir orðið að þola. Og hvað sem um það er, þá virðist Guðmundur hafa leyst hlutverk sitt vel af hendi. Er því nú lokið og hann kominn yfir landamærin, en minning hann lifir í þakklátum hugum eftirlifandi samferðamanna.

------------------------------

Siggeir, sonur Guðmundar var fæddur í Haga 10. júní 1879, og var hjá foreldrum sinum alla tíð. Svo virðist oft sem minna liggi eftir unga menn en raun er á. Veldur því hve um munar smiðshöggið. Siggeir á söguna stutta en eftirtektarverða. Hann ólst upp hjá foreldrum sínum. Strax þegar kraftar leyfðu tók hann að bæta jörðina og húsakynnin. Sást það snemma að Siggeir var ósérhlífinn, vildi altaf vera þar sem mest á reyndi og hættan var mest. Var þetta ekki fyrir fordildar sakir heldur af eðlishvöt. Meðan Siggeir var enn innan við tvítugt, var afli mjög tekinn að þverra fyrir Loftsstaðasandi, en hann hafði verið aðal lífsviðurværi bænda þar um slóðir, landbúnaðurinn hinsvegar lítill og bágborinn. Voru horfurnar því óglæsilegar, og vildi Guðmundur þá, sem sá hvað að fór, að þeir flyttu til Reykjavíkur. Lagðist Siggeir á móti því, kvað Ieitt að yfirgefa gamalt ættaróðal, og þótt það væri rýrt og erfitt, þá mundi þó mega bæta það, ekki hlýddi að allir flýðu erfiðleikana, einhver yrði að vera þar sem erfitt væri, væri það enginn vandi að gera gott úr góðu. Á þessi hugsunarháttur erindi til ungu kynslóðarinnar, því bann ber vott um stöðuglyndi sem á virðist bresta, og trú á sigri yfir erfiðleikunum. Enda lét Siggeir ekki lenda við orðin tóm, hann fórnaði sér fyrir hugsjón sína og er kominn langt með að fullkomna framkvæmd hennar er hann fellur frá. Siggeir var enginn augnabliksmaður, hann alheimti ekki daglaunin að kveldi. Hann var atkvæða verkmaður, vandvirkur og mikilvirkur, enda var hann óefað mestur jarðabótamaður í Stokkseyrarhrepp síðustu 10-15 árin. Hann hafði mikinn áhuga fyrir öllum framförum verklegum og andlegum, var andlega vel gefinn hafði sérlega góðar námsgáfur, hann var örlyndur og meirlyndur. Trúhneigður þó ekki bæri á því á yfirborðinu.

Siggeir giftist 10. nóv. 1905, Kristínu dóttir Jóhanns Hannessonar frá Tungu og lifir hún mann sinn ásamt 5 börnum. Ekki vildi Siggeir þó taka við búi föður sins að því leyti að vera talinn fyrir, hann vildi láta föður sinn hafa sómann af verkum sínum, taldi sig altaf vinnumann, sýndi með því hvað hann var laus við metnaðargirnd og sérplægni. Hann var góður eiginmaður og umhyggjusamur faðir, lét hann sér ant um að öllu sem hann hafði yfir að ráða liði vel, bæði mönnum og skepnum. Hans er sárt saknað af vinum og vandamönnum og þeir munu altaf minnast hans með þakklæti fyrir samvinnuna og stóru og vel unnu verkin í þarfir þeirra og ókomna tímans. Siggeir dó 1. desember 1918, var að reka fé frá sjó, hefir að líkindum dottið og dáið af byltunni.

Kunnugur.  (Tíminn 6. febrúar 1919)

Ég læt hér einning fylgja minningarljóð um Siggeir, sem birtist í Heimilisblaðinu 1. júní, 1919

Siggeir Guðmundsson frá Baugstöðum.
F. 10. júni 1879. — D. 1. des. 1918.

Ber oss tíminn breiðu spjólin,
beiskra harma kveður lag.
Andláts fregna hörðu hótin
heyrast nærri sérhvern dag.
Margra fá er meina bótin,
myrkva slær á andans hag.

 Þannig var úr þessum ranni
þarfri burt kipt stoð og vörn.
Eiginmanninn syrgir svanninn,
sáran föður gráta börn.
Segir þjóð: „Hví mætum manni
er mörkuð stund svo ósanngjörn?“

 Hryggð ber vina hljóður skarinn,
honum verða' á bak að sjá.
Hlekkur þeirra’ úr festi´ er farinn,
fast sem treysta mátti á.
Heimilisins heitur arinn
hefir fallið nið’r í dá.

Hví er burtu hrifin öndin,
hugsjón dýrri sem að ann?
Hví er stirðnuð hrausta höndin,
háleitt starf er þráði’ og vann?
Hví eru ástar brostin böndin,
bönd, sem naut og festi hann?

 Skilið fær vor skammsýn eigi
skynsemin in huldu ráð,
Drottins skapadóma’ og vegi;
duldri speki það er háð.
Og þótt hjartað bölið beygi,
bregzt ei mildi hans og náð.

Lifðu æðra sæmdur seimi,
sælla heima guða ranns.
Beinin þótt að gröfin geymi,
gleymist eigi nafn þess manns,
sem með dáðum hér í heimi
heiðurs vann sér dýrstan kranz.

Vinur.

 1919

Páll og Elín 1962

Þegar presturinn skráði fólkið í vesturbænum í október þetta ár, var Páll Guðmundsson, 31 árs orðinn bóndi og Kristín Jóhannsdóttir „búandi ekkja“, með börnin sín fimm. Elín Jóhannsdóttir var vinnukona og móðir hennar einnig.  Þarna var einnig Guðný Ásmundsdóttir, ekkja og Kristín María, sem enn var skráð „á sveit“.

Á jóladag gengu þau Páll og Elín í hjónaband, í vesturbænum.

 1920

Guðný Ásmundsdóttir lést þann 18. maí, 66 ára að aldri og þann 7. október fæddist Páli og Elínu fyrsta barnið, dóttir sem fékk nafn ömmu sinnar. Guðný Pálsdóttir var komin til sögunnar.

 

1921

Það var einskonar logn í vesturbænum á þessu ári.

 1922

Guðný og Elín Ásta

Þann 12. apríl eignuðust Páll og Elín dótturina Elínu Ástu.

 1923

Kristín Jóhannsdóttir fór frá Baugsstöðum með þrjú barna sinna, þau Jóhann (13), Sigurlaugu (8) og Sigurð (4). Að sögn Elínar Ingólfsdóttir gerðist hún ráðskona hjá Sigurði Magnússyni, smið, móðurbróður sínum, í Reykjavík. Hún mun hafa verið hjá honum þar til hún giftist Ísleifi Einarssyni (1874-1960), árið 1925.  Þau fluttu að Læk í Ölfusi árið 1927.

Á Baugsstöðum dvöldu þeir áfram, bræðurnir Guðmundur Siggeir (16) og Ásmundur (10). Guðmundur var á Baugsstöðum til 1932 og Ásmundur til 1944 eða 1945.

Vigfús Ásmundsson (63), móðurbróðir Páls kom aftur á Baugsstaði og var þar vinnumaður til 1932, þá orðinn 72 ára.

 1924

Jóhann og Sigurlaug Siggeirsbörn komu á Baugsstaði á þessu ári, en Jóhann var farinn aftur innan árs, en Sigurlaug var áfram til 1927.

 

1925

Þriðja barn Páls og Elínar, Siggeir, fæddist þann 6. júlí.

 1926 - 1927

Í stað Jóhanns Siggeirssonar, var bróðir hans Sigurður (8) kominn á bæinn en dvaldi þar ekki nema ár eða svo.   Þau Sigurlaug fluttu þá með móður sinni og stjúpa að Læk í Ölfusi árið eftir.

 1928

Sigurður Pálsson

Þann 30. maí fæddist fjórða barn Elínar og Páls, sonurinn Sigurður. (Siggi var fram eftir aldri skráður sem Sigríður í sóknarmannatölum, af ókunnum ástæðum).

 1929 – 1932

Á þessum árum gerðist það helst, að Hólmfríður Bjarnadóttir (Fríða í Hólum) kom á bæinn 1931 og var þar til 1936.

 1933

Elín Magnúsdóttir með dóttursoninn
Siggeir (held ég)

Þann 6. apríl, lést Elín Ásta Pálsdóttir, rétt að verða 11 ára. Banamein hennar var skarlatssótt.

 1934-1945

Hér drep ég á það helsta sem gerðist í vesturbænum á Baugsstöðum þessi ár, samkvæmt prestþjónustubókum.

Sigurlaug Siggeirsdóttir kom til dvalar ásamt nýfæddri dóttur sinni, Sigríði Ísafold Ísleifsdóttur, sem fæddist í júní 1935. Þær mæðgur voru á Baugsstöðum að minnsta kosti til ársins 1945, þegar þessari samantekt minni lýkur.

Ættmóðirin, Elín Magnúsdóttir, sem sannarlega mátti muna tímana tvenna, lést í hárri elli þann 11. apríl, árið 1944 og náði því ekki að upplifa lýðveldið Ísland.  Mér finnst við hæfi að ljúka þessu verki, með dauða hennar.

Hver veit nema ég „fabúleri“ eitthvað um þessa sögu Baugsstaðaættarinnar í næstu framtíð – ef ég þori.

---------------------------------------------

Í tilefni af því að öld var liðin frá fæðingur móður minnar, Guðnýjar Pálsdóttir, í október 2020, tók ég saman ýmislegt um ævi hennar í nokkrum færslum.  Fyrsta færslan.

FRAMHALD