Ég fór svo aftur í fótbolta ....

Líklega lið annars bekkjar veturinn 1971-1972. 
Aftari röð f.v. Helgi Þorvaldsson, Eiríkur Jónsson, 
Kristján Aðalsteinsson, Páll M, Skúlason, 
Þorkell Ingimarsson.  Fremri röð f.v. Hannes
Ólafsson, Héðinn Pétursson, Smári Björgvinsson
og Magnús Jóhannsson. 
Myndin rataði til mín frá Eiríki Jónssyni.

Einu sinni var ég markmaður í knattspyrnu. Það höfðaði samt aldrei til mín að reyna að líkja eftir ensku knattspyrnuhetjunum, nema markvörðum og auðvitað var Gordon Banks þar ofarlega á blaði. 

Mér þótti mikið til þess koma, þegar andstæðingur líkti mér við þann ágæta mann, eftir að ég hafði varið skot, sem ekki hefði verið mögulegt að verja. Þetta atvik er mér enn í fersku minni. Þetta átti sér stað í leik Ungmennafélags Biskupstungna gegn Ungmennafélaginu Hvöt í Grímsnesi, á íþróttavellinum við Borg í Grímsnesi, líklegast um 1970.  

Ég stundaði knattspyrnu ekki mikið í ML, þar sem ég notaði 4 ár til að reyna að þroskast og læra eitthvað gagnlegt, enda réðu forfallnir knattspyrnumenn þar öllu knattspyrnutengdu. Þar fyrir utan hafði ég meiri áhuga á öðrum boltaíþróttum á þeim tíma. 

Hvað í veröldinni veldur því svo, að ég fer að rifja upp hálfrar aldar minningar um knattspyrnuiðkun mína?  

Þannig er mál með vexti, að ég stunda nú líkamsrækt af kappi, ásamt öðru fólki á svipuðu reki, í glæsilegri Selfosshöllinni og hef komist að því, að líkamlegt atgervi mitt hefur tekið stakkaskiptum. Sú trú mín er ef til vill helsta ástæða þess að það sem gerðist í dag, gerðist. Það er einnig tilefni þessara skrifa. 

Unga fólkið, leiðbeinendur okkar, ákváðu að brjóta aðeins upp síðasta alvöru tímann fyrir jól. Þetta fólst í því, að leyfa okkur að snerta á nokkrum íþróttagreinum, þar sem lóð og teygjur komu ekki við sögu. Þarna var tekist á við eftirfarandi greinar:  spjótkast, bandí, badminton og knattspyrnu.

Ég mun ekki fjalla um framgöngu mína í þrem fyrstnefndu greinunum, en hún var sannarlega framar vonum. 

Ég ætla aðeins að minnast á knattspyrnuna. Þarna var um að ræða það sem leiðbeinandinn kallaði "göngufótbolta". Í sem stystu mál þá þýddi það, að mátti hreint ekkert, í mesta lagi að ganga í rólegheitum fram og til baka, eða bara ganga ekki og bíða eftir að fá boltann í fæturna. Ég veit núna hversvegna þessi útgáfa af knattspyrnu var valin. 

Ég var fljótur að koma mér fyrir í markinu og hugsaði gott til glóðarinnar, að rífja þarna upp gamla takta; freista þess að verða "Gordon Banks" á ný.  Liðsmenn mínir voru ekkert sérstaklega hreyfanlegir og reyndar ekki liðsmenn hins liðsins heldur. Boltinn þvældist einhvernveginn á milli þeirra, algerlega ómarkvisst og engan veginn líklegt að það myndi koma skot á markið. Ég var allur að kólna upp. Loksins kom að því, að boltinn rúllaði í átt að markinu og ljóst að ég myndi þurfa að bregðast við og það gerði ég með eins miklum tilþrifum og geymd voru í reynslubankanum. Þetta var nú bara nokkuð glæsilegt, þó ég segi sjálfur frá - en leiknum var ekki lokið. Hann stóð í 1x5 mínútur og þótti ýmsum nóg um þá tímalengd.  Rétt áður en leiðbeinandinn ákvað að nóg væri komið og tók að ausa hópinn lofi fyrir flotta frammistöðu, kom annað "skot" að markinu, í þetta sinn nokkuð til hliðar við mig.  Það skipti engum togum, ég skutlaði mér fyrir boltann, sem hefði farið langt framhjá markinu, ef ég hefði bara látið hann vera - en ég þurfti að skutla mér. Það var þá sem það rann upp fyrir mér, að ég er ekki lengur 18 ára. Lendingin var nokkuð þung og mér varð ljóst að eitthvað hafði gerst. Ekki hvarflaði að mér að fara að kveinka mér, heldur stóð upp og tók stórmannlega við hrósi félaga og andstæðinga fyrir frammistöðuna - lét sem ekkert væri. Ég veit svo sem ekki hvort það er eitthvað. Það tekur nokkuð á ef ég hreyfi mig og ég sit undir athugasemdum fD ef ég leyfi mér að senda frá mér eina og eina sársaukastunu. 

Lexían er þessi: Við eigum okkar blómatíma aftur og aftur í gegnum allt lífið, galdurinn er bara að finna út rétta blómatímann fyrir hvert tilvik. Minn blómatími í knattspyrnunni er ekki núna, ef hann var þá einhvern tíma einhvers staðar. 

Hvað ef .....?

Þann 10. nóvember, árið 1998, sat ég síðasta fund minn sem hreppsnefndarmaður í Biskupstungnahreppi. Efir það hvarf ég úr nefndinni og hef ekki komið með beinum hætti að sveitarstjórnarmálum síðan.

Ástæður mínar fyrir ákvörðuninni, þarna í lok árs 1998 eru eflaust fleiri en ein, t.d var ansi mikið hjá mér að gera í vinnunni á þessum tíma. 

Það má einnig nefna tvær líklegar ástæður, sem ég tel að standi nú upp úr svona þegar ég lít til baka. 

Annarsvegar voru það mér allmikil vonbrigði að ekki skyldi takast að sameina hreppana í uppsveitunum, en það var kosið tvívegis um sameiningu þeirra á umræddu ári. Í seinni kosningunum var sameining 4 hreppa samþykkt með talsverðum meirihluta í þrem hreppanna, en felld í Skeiðahreppi, en þar reyndist fólk frekar sjá fyrir sér sameiningu eða samvinnu við Gnúpverjahrepp. Innan hreppsnefndar Biskupstungnahrepps reyndist harla lítil vilji til að halda þessum leik áfram, eins og sjá má af afdrifum tillögu minnar hér fyrir neðan. 

Hin ástæðan sem ég tel að hafi valdið miklu um brotthvarf mitt úr hreppsnefend, var einfaldlega samsetning nefndarinnar á þessum tíma. Mér fannst ég ekki eiga nægilega mikið sameiginlegt með samnefndarfólki mínu, ekki einusinni fólkinu á mínum lista, sem ákvað að ganga til samstarfs við lista fráfarandi meirihluta.  Ég hef löngum verið þeirrar skoðunar, að saman á framboðslistum til sveitarstjórna, ætti að vera fólk sem er sammála  í grundvallaratriðum um helstu mál. Búseta fulltrúanna, umfram allt, eða ósætti við afmörkuð mál, finnst mér vera frekar veitur grundvöllur til að byggja á 4 ára samstarf, ef ekki kemur einnig til lágmarks pólitískur samhljómur, eða lífsskoðun.  Í mínu tilviki reyndist ég eiga fremur fátt sammerkt  með samstarfsfólki mínu. Vissulega hefði ég getað látið mig hafa það að sitja þarna út kjörtímabilið, en mér fannst hreinlegast að stíga bara til hliðar, hverfa af vettvangi sveitarstjórnarmálanna. Kannski var ég bara ekki nógu mikill baráttumaður.  

Ef hrepparanir 4, Þingvallahreppur, Laugardalshreppur, Biskupstungnahreppur og Hrunamannahreppur hefðu nú haldið áfram og í framhaldinu sameinast vorið 1999, hefði ýmislegt verið með öðrum hætti í uppsveitum nú.  Ekki er ég í vafa um, að fljótlega hefði verið samþykkt sameining þeirra við Gnúpverjahrepp, Skeiðahrepp og Grímsnes- og Grafningshrepp. Íbúar í þessum uppsveitahreppum öllum er nú um 3500, en væru líklegast allmiklu fleiri, ef tekist hefði að ganga þessa sameiningargötu allt til enda. 

Hvert skyldi vera viðhorfið til sameiningarmála í uppsveitunum nú?

Baðlón í Laugarási! Gengur það?

Fyrir nokkrum dögum birtist auglýsing í tilteknu dagblaði, þar sem óskað er eftir verkefnastjóra til að halda utan um byggingu baðlóns í Laugarási. Þessar upplýsingar virðast hafa komið við ýmsa.

Hér er nokkur dæmi um viðbrögð sem ég hef séð á samfélagsmiðli:

Hvað sem verður með þetta, finnst mér strax núna ánægjuleg breyting á umhverfinu þegar maður keyrir í gegn. Það er orðið miklu snyrtilegra en var. Þetta á þó líklega ekki að sjást mikið frá vegi.... sýnist mér?

Það er skemmtilegt að sjá að fólk er loksins að vakna til vitundar að fjölga baðstöðum á suðurlandi. Það eru ekki næstum því nógu mörg í Árnessýslu. Algerlega óásættanlegt að heita “Laugar -eitthvað” og hafa engar laugar. svar: það hefur lengi eða frá fyrstu Biskupum í Skálholti verið baðstaður á góðum stað hér í hverfinu

Þarf þetta ekki að fara í grenndakynningu? og má bara afhenda fjárfestum landið með ótakmörkuðum aðgangi að hvernum og hverju sem er? Nú þurfa Laugarásbúar að snyrta og laga til hjá sér

Það er reynslan af svona framkvæmdum í Laugarási að það verður ekki af þeim.
Ég reikna með að þetta verði eins

Ég hef lengi horft til Laugarás sem mögulegan stað til að skapa umhverfi þar sem Miðjarðarhafs loftslag ríki allt árið um kring

Kannski verður komið elliheimili þegar við þurfum á því að halda

Mér finnst þetta vera nokkuð afskekkt...

Frábært að það sé eitthvað í gangi hér í hverfi

Hver er eigandi? svar: það á að vera svona málum óviðkomandi ef einhverjir vilja leggja fúlgur fjár í uppbyggingu á svæðinu því ekki gerir sveitarfélagið neitt til að styðja við uppbyggingu

Frábært!

Svo kom auðvitað ýmislegt annað fram, bæði jákvætt og neikvætt, eins og gengur. Kaldhæðnin lét heldur ekki á sér standa.

Eftir því sem ég best veit, þá stendur til að byggja hótel þarna líka á sláturhúslóðinni og það vona ég sannarlega, fyrir hönd þeirra sem eru orðnir langþreyttir á að bíða eftir því að upp rísi í Laugarási öflug fyrirtæki, nægilega burðug til að efla byggðina, á stað sem getur talist einn sá fegursti í uppsveitum og þó víðar væri leitað.  

Það finnst mér orðið fullreynt að hreppsnefndir í uppsveitum stuðli að uppbyggingu, eða jákvæðri þróun byggðar í Laugarási. Þvert á móti og síðasta atlagan að þorpinu var gerð að heilsugæslunni.  Hvernig það fer, veit ég ekki enn.

Ég yrði ekki hissa þó það yrði gerð atlaga að þessu verkefni eins og öðrum, sem reynt hefur verið að stofna til. 

Það sem þarna er á ferðinni er verkefni sem stjórnast ekki af hreppapólitík, heldur miklu frekar þeim möguleikum sem blasa við. Það hvarflar ekki að mér annað en fagna því og sannarlega vona ég að þeim takist að sigrast á þeim úrtöluröddum, sem þeir munu örugglega finna fyrir.

Auk þessa finnst mér eðlilegt að hrepparnir selji Laugarásjörðina. Eignarhald þeirra á henni þjónar, að mínu mati, ekki hagsmunum Laugaráss eða Laugarásbúa.

Ég bý ekki lengur í Laugarási og á þá sennilega ekki að hafa rödd í þessu máli, en taugar mínar til staðarins eru sterkar og því leyfi ég mér að tjá mig um málefni Laugaráss, rétt eins og mig lystir.

1864: Myllan og freigátan

Ekki minnist ég þess, að í þeirri sögukennsla sem ég fékk í skólakerfinu, hafi verið fjölyrt um árið 1864.

Ég komst að því fyrir skömmu, að þetta ár var mikið örlagaár fyrir dönsku þjóðina.

Hér er fjallað heilmikið um þetta ár.

Þetta ár var Dönum dýrt og atburðir sem þá urðu, voru líklega ekki þess eðlis að haft væri hátt um þá í sögubókum. 

Þar sem þessi saga er ansi mikil og ef ég ætlaði að fara að endursegja hana hér, yrði það mikil langloka. Ég sleppi því þessvegna og set þess í stað inn hlekki sem munu hjálpa áhugasömum að kynna sér það sem þarna átti sér stað. 

Sögusetrið í Dybböl (google maps)

Við fD ákváðum að renna til Dybböl (sjá kort), eftir að okkur var sagt að það væri merkur staður. Heimsóknin sú var talsvert áhrifamikil.  Myllan í Dybböl, er þjóðarminnismerki um þessa atburði og í nágrenni hennar gefst færi á að komast ansi nærri þessari sögu. Maður gengur um hæðina þar sem virki Dana og skotgrafir voru í orrustunni sem var háð á vormánuðum árið 1864 og lauk með því að Danir urðu að hörfa og töpuðu bæði orrustunni og stríðinu við Prússa og Austurríkismenn. Prússar reistu minnismerki um sigur sinn á þessari hæð, sem andspyrnumenn sprengdu síðan í tætlur í lok síðari heimstyrjaldar. 

Þarna í Dybböl er heilmikil sögumiðstöð, með vönduðum heimildarmyndum og endurgerðum aðstæðum sem þarna voru. Afar áhrifamikið. Það var verulega gaman að koma þarna.

Myndir frá Dybböl (smella til að stækka)

Dybböl mölle

Sýningarhúsið

Endurgerðar byggingar og aðstæður

Þetta er fallbyssa

Við svona aðstæður hvíldust hermennirnir.

Aðstaða til eldunar (held ég)

Freigátan Jótland

Síðustu nóttina í Jótlndsför okkar fD gistum við í Ebeltoft. Þangað fórum við nú bara vegna þess að á hótelinu í Ribe uppgötvaði ég að þar væri sögufræg freigáta, sem væri hægt að skoða. Þegar við svo kynntumst freigátunni nánar kom í ljós að hún hafði tekið þátt í einu orrustunni 1864, sem Danir unnu. Það gerði þetta allt saman enn merkilegra. Seinna var hún gerð að konungssnekkju og flutti m.a. danska kónginn til Íslands, 1874, í tilefni af 1000 ára landnámsafmæli.

Heilmikið hafði ég út úr því að skoða þetta mikla skip, en allt að 437 manns voru í áhöfn þess þegar mest gekk á. Mér er reyndar enn hulið hvernig hægt var að koma öllu þessu fólki fyrir og sjá því fyrir fæði, stað til að hvílast á, eða sinna grunnþörfum. Fólk sætti sig víst við aðrar aðstæður þá, en við velmegandi Vesturlandabúar nú.

Myndir (smella til að stækka):

Svo var bara gengið um borð .... 

Hvar er svo Helgoland?  Tja ....

Hótelið

Weis stue í Rípum

Við höfðum þann háttinn á, þar sem við fD ókum um mið og suður Jótland í 4 daga fyrir skömmu, að treysta á það að geta pantað hótelgistingu svona eftir hendinni: ákváðum fyrst hvert ferðinni var heitið næst og síðan kom það í minn hlut að leita að gistingu á bókunarsíðum.  Þetta reyndist vera hin skemmtilegasta iðja. Þessi aðferð skapaði talsvert frelsi, varðandi tímasetningu og staðsetningu á gistingu.  Eftir að hafa dvalið eina nótt í gamla ráðhúsinu í Grásteini (Graasten) (1) ákváðum við að velja næstu gistingu á vesturströnd Jótlands og fyrir valinu varð bærinn Ribe (Rípar) (9), en þar búa 8-9000 manns. Þetta er elsti bær í Danmörku og mun hafa orðið verslunarstaður á 8. öld. e.kr.   Auðvitað var ég ekki tilbúinn að greiða stórfé fyrir gistingu og beindi því fyrst og fremst sjónum að því sem vel taldist viðráðanlegt.

Viti menn, eitt hótelið reyndist vera bæði ódýrt (10.000 kr. nóttin) og var með ágætiseinkunn (8,4 Alletiders) á bókunarsíðunni. Jú það var mynd af hótelinu á síðunni, sem ég sýndi fD, sem brást bara jákvætt við tillögunni.  Það varð því úr að ég bókaði gistingu í Weis stue í Ribe næstu nótt og þar með héldum við út í daginn, eyddum talsverðum tíma í Dybböl (2), áður en við kíktum á Sönderborg (3), brunuðum gegnum Broage (4) til að komast að landamærunum við Þýskaland í Padborg (5). Þar ókum við yfir landamærin, bara til að keyra svo til baka.

Smella á myndina til að stækka hana.

Eftir að hafa farið til Þýskalands (allavega 50 metra inn í það) lá leiðin til norðvesturs til Tinglev (6) og Tönder (7). Til að losna við að fara fjölfarnari leiðir  til Ribe (9) fann ég þarna vestast smábæ sem kallast Höjer (8). Þaðan lá síðan leið eftir "sveitavegum", norður til Ribe (9), þar sem hótelið okkar beið, tilbúið að tryggja ánægjulegan nætursvefn og aðbúnað, enda "alletiders".

Weis stue í Ribe (9)

Fyrst aðeins um sögu þessa húss. Hér er sögu þess að finna á ensku  og hér er hún á dönsku. (ég nenni ekki að þýða þetta fyrir ykkur). Í sem stystu máli, þá er þessi hótelbygging frá því um 1600 og að innan er hún frá 1704.

Heimilisfang Weis stue er Torvet 2 í Ribe og auðvitað stillti ég GPS tækið á það. Nú vill svo til, og því komumst við sannarlega að, að "Torvet" er ævafornt torg bæjarins og á því miðju stendur Ribe dómkirkja, mikið mannvirki.

Hér fyrir neðan má sjá hvernig það gekk fyrir sig hjá okkur að komast í herbergið okkar á Weis stue.

Skýring: 
A. Gula brotalínan sýnir leið okkar inn í miðbæinn og síðan út úr honum, á bílastæði sem við fundum (rauður kross). Þar mátti leggja í tvo tíma.
B. Hvíta punktalínan síðir gönguleið okkar inn á torgið, þar sem okkur tókst að afla upplýsinga um hvaða hús væri Weis stue.
C. Gráa brotalínan sýnir leiðina sem ekin var á bílastæðið þar sem okkur var bent á að leggja.
D. Rauða punktalínan sýnir svo gönguleið okkar frá bílastæðinu að hótelinu, með tannburstana.

GPS græjan leiddi okkur sem dagt inn á torgið við dómkirkjuna, en það varð okkur fljótt ljóst, að þar var ekki ætlast til að fólk væri að aka bílum, nema í algerum undantekningartilfellum. Ég tók þann pól í hæðina, að ef einhver gerði athugasemd við aksturinn, myndi ég bara kenna GPS-inu um, verandi útlendingur sem ekkert skildi og ekkert vissi.  

Inn á torgið komumst við óáreitt. Þar var enginn möguleiki á að stöðva, hvað þá leggja bíl, svo leiðin lá bara áfram yfir torgið og svo bara áfram - eitthvert (sjá gulu brotalínuna). Allt í einu rakst ég á bílastæði þar sem leggja mátti í 2 klst. Ekki var um annað að ræða en leggja þar og hefja síðan leitina að hótelinu fótgangandi (sjá hvítu punktalínuna). Niður á torgið komumst við, vandræðalaust, skimuðum eftir hótelinu, en það reyndist ekkert auðfundið svo ég spurði starfsmann á hótel Dagmar, sem stendur við torgið. Það vafðist ekki fyrir honum að liðsinna mér - benti á lítið hús í 20 m. fjarlægð. Á því hékk, við nánari eftirgrennslan, skilti með nafni þess: Weis stue.

Ekki fjölyrði ég um samskiptin við starfsfólk hótelsins, en það varð fljótt ljóst, að við þyrftum að leggja bílnum talsvert frá - í 7-8 mínútna göngufjarlægð, sem fD fullyrti að væru 12 mínútur. Allt í lagi með það, svo sem. 

Vistarverurnar

Stiginn upp á 2. hæð og vinstra megin er opið inn á salernið.

Okkur voru sýndar vistarverurunar, en þær voru eftirfarandi:

Það var gangur þvert í gegnum húsið og út í bakgarð við hliðina sem nýr frá torginu. Um miðjan þennan gang var hurðarhleri, sem lokað var með einskonar klinku (að sögn fD voru dyrnar svipaðar þeim sem voru á hænsnakofanum við Álfhólsveg 17 á sínum tíma). 

Þegar dyrnar (ca 60 cm breiðar) voru pnaðar, blasti við jafn breiður, snarbrattur stigi upp á 2. hæð (íslenska málvenjan). Upp hann klifruðum við og sumum okkar leist orðið ekkert á blikuna og höfðu á því orð.  Þegar upp á aðra hæð var komið, mátti sjá nokkrar dyr, þar á meðal einar að baðherbergi (1-2 ferm.) og aðrar að salerni (1 ferm).

Stiginn upp á 3. hæð (okkar hæð).
Þarna var vaskur, en öðru þurfti að 
sinna fyrir neðan stigann

Þessi aðstaða til snyrtingar var ætluð íbúum í herbergjunum 7 (4 á 2. hæð og 3 á þriðju) sem hótelið státaði af.  Aðrar vistarverur á þessari hæð voru væntanlega herbergi, en okkur var ekki ætlað að kynnast því nánar, enda var herbergið okkar á 3. hæð (ísl. málvenja). Upp á þá hæð lá annar stigi, nokkru mjórri en sá fyrri, en jafnbrattur, ef ekki brattari. Þegar upp var komið, blöstu við þrennar dyr, þar af einar að tilvonandi herbergi okkar, sem reyndist bara vel viðunandi að stærð.

Næst voru lagðar línurnar fyrir framhaldið. Ekki mun ég hér greina frá öllu því sem sagt var um þær aðstæður sem við vorum þarna komin í, en mér fannst þetta nú bara nokkuð spennandi. Okkur var ljóst, að ekki myndum við fara að burðast með neitt þarna upp nema það allra bráðnauðsynlegasta. Í framhaldinu var síðan lagt í hann, gangandi að bílnum á 2ja tíma bílastæðinu (hvíta punktalínan) Þaðan var svo ekið á bílastæðið þar sem við áttum að geta lagt í 48 tíma (ljósgráa brotalínan). Þar þurfti síðan að tína saman það allrabráðnauðsynlegasta fyrir nóttina (og EOS-inn). Því næst lá leiðin eftir rauðu punktalínunni, gangandi á hótelið og við tók að koma sér fyrir, sem var einfalt, þar sem ekki var um neinn umtalsverðan farangur að ræða.  Kvöldverð gátum við snætt í golunni við hótel Dagmar, þar sem fD freistaði þess að koma í veg fyrir að hún þyrfti að leggja leið sína um miðja nótt niður stigann á snyrtingu á 2. hæð. Þetta gerði hún með því að takmarka mjög vökvainntöku, sem reyndist svo ekki til neins þegar upp var staðið. 

Herbergið. Við gluggan má sjá kistuna með brunastiganum.

Okkur þykir ágætt, undir svefninn, að glugga aðeins í bók, en það reyndist ekki sérlega auðvelt, þar sem perur í ágætum lömpum við rúmið, voru varla nema 5 wött. Rúmið var hinsvegar ágætt, og herbergið vel þrifið.

Til umræðu kom hvað maður gæti tekið til bragðs, ef eldur kæmi nú upp í þessu forna húsi. Við eftirgrennslan kom í ljós, að fyrir innan gluggann á herberginu var kista. Þegar hún var opnuð blasti við kaðalstigi, sem skyldi notaður í neyðartilvikum. Ekki taldi fD lýkur á að hún myndi láta sér detta í hug að fara að príla niður þennan stiga. Ég held nú að hún hefði látið sig hafa það, ef hún stæði frammi fyrir vali milli gereyðandi eldtungna og stigans.

Nóttin í þessu gamla hús var alveg ágæt, ef frá er talið nauðsynlegt príl, hálfsofandi niður 60 cm stigann niður á hæðina fyrir neðan.

Morgunverð gátum við fengið á hótel Dagmar, þarna við hliðina á sérkjörum og það nýttum við okkur. Eftir það kvöddum við þennan einstaklega eftirminnilega gististað. Mér fannst hann "alletiders" og afskaplega gaman að fá að setja sig lítillega inn í aðstæður, svipaðar þeim sem fólk bjó við fyrir nokkrum öldum.