Ævintýri á gönguför

Ég fór út að ganga í gær, sem er ekki í frásögur færandi. Þetta geri ég oft og tel mig hafa harla gott af því. Göngutúrar hressa líkama og sál, ekki síst þegar maður er kominn á minn aldur. Ég hef um ýmsar leiðir að velja hér í Laugarási: hringinn, upp Bæjarholtið, út á Höfðaveg, í áttina að Skálholti, jafnvel hestastiginn, niður að brú, út að Iðu, upp í Vesturbyggð og svo má lengi telja. Ég þekki þessar leiðir orðið afskaplega vel, hver annarri skemmtilegri og fegurri.

Ýmsir nágrannar mínir eiga hund og eins og hunda er síður, gelta þeir þegar ég nálgast lóðina, alveg þar til þeir bera kennsl á mig. Þá koma þeir kannski til mín að taka við eins og einu litlu klóri bak við eyrað, áður en þeir rölta aftur inn á svæðið sem þeir voru að verja.  Það kemur meira að segja fyrir að þeir koma með mér í göngutúrinn, skoppa í kringum mig, baða sig í Undapollinum, eða elta fugla. Mér finnst hreint ekki leiðinlegt að hafa svona skemmtileg dýr í för með mér.

Nú bar svo við í gær, að ég valdi enn nýja leið. Mér finnst nefnilega gott að breyta til við og við.  Þar sem ég nálgaðist eina lóðina byrjaði hundur að gelta. Hundar, sem ekki þekkja mig gelta hátt og ógnandi, eins og eðli þeirra bíður þeim. Þar sem ég kom að lóðarmörkum ágerðist geltið, og hundurinn nálgaðist lóðarmörkin, setti upp kambinn, og sýndi tennurnar, en það hefur nú svo sem oft gerst, en það sem meira var, út úr einhverjum kofa við hliðina á íbúðarhúsinu tóku að birtast fleiri hundar, af öllum stærðum og gerðum og geltu eins og þeir ættu lífið að leysa.  Úr þessu varð mikil hundgá og engu líkara en þeir væru að reyna að yfirgnæfa hver annan.

Þar sem ég sá ekki fram á, að mér tækist að róa þá alla og sætta þá við þá tilhugsun að ég væri ekki þarna kominn til að skaða þá eða húsbónda þeirra og var jafnvel hálf smeykur við allan þennan hávaða, tók ég það ráð að halda áfram göngu minni. Gekk mína 4 kílómetra, valdi aðra leið til baka og komst heim, endurnýjaður maður.  Auðvitað skíthræddur við hundahópinn, en vissi að ég þyrfti ekkert að velja þessa leið aftur.
Það er nóg af gönguleiðum í Laugarási.

Þjóðhátíðarávarp vort

Kæru Íslendingar.
Vér erum þjóð meðal þjóða. Vér ölum aldur vorn við ysta haf, langt fá heimsins vígaslóð. Land vort er dýrt og á hátíðastundum sem þessum, biðjum vér Drottin að geyma það, þjóðina, tunguna, jöklana, dalina, firðina, sjávarþorpin og hvaðeina sem oss dettur í hug að biða Drottin að geyma.

Á þessum degi ár hvert freistum vér þess að vekja með oss þjóðerniskennd, dásama þá staðreynd að vér tilheyrum frjálsri þjóð í frjálsu landi. Forsætisráðherra vor tjáir gleði sína yfir lífinu og tilverunni og að vér höfum aldrei fyrr notið jafn ríkulega af öllu því góða sem lífið getur fært oss. Hann leyfir því að fylgja með, undir rós, að líf vort sé svo óumræðilega gott fyrir hans tilstilli. Vér virðumst trúa því sem forætisráðherra vor og aðrir ráðamenn segja oss um líf vort. Vér trúum því litla stund að vér séum ein þjóð, eitt ríki með einn leiðtoga og það sé allt sem þarf til.

Oss finnst þægilegt að heyra hve gott líf vort er og vér köllum fram á sviðið Fjallkonuna sjálfa, kjarna þess sem vér erum, og felum henni að flytja gamalt ljóð, sem ætlað er að minna oss á hver vér erum í raun. Auðvitað er Fjallkonan oft leikkona í hlutverki, eða falleg stúlka, klædd í skautbúning af tilefninu.

Þetta árið má allt eins búast við að undir faldinum leynist Glock.
Vér erum víst ekki svo langt frá heimsins vígaslóð lengur. Vér erum víst ekki lengur þjóðin sem barðist fyrir frelsi sínu með ljóðum.  Hver erum vér þá?

Vér erum þjóðin sem þjáist vegna smæðar sinnar og þráir að verða stærri. Vér viljum tilheyra því sem stærst er og öflugast, en ekki því sem er minnst og veikast. Vér teljum oss vera þjóð sem rúmast ekki í landi við ysta haf, landinu bláa með jökla, víðerni, sindrandi bárur sem falla í drafnar skaut til að deyja.Vér erum þjóðin sem leitum annað að fyrirmyndum,en til feðra vorra og mæðra. Vér erum þjóðin sem krefst alls, en vill fátt gefa. Vér erum þjóðin sem tileinkar sér menningu sem tilheyrir öðrum þjóðum fremur en þeirri sem oss er falin.  Vér erum þjóðin sem vill gleyma því sem Fjallkonan er látin fara með einu sinni á ári. Fokk it, að það sé eitthvað annað en upplestur leikkonu á rómantískum kveðskap eftir löngu dauðan kall.

Kæra þjóð.
Oss tekst vel að feta þá braut sem vér teljum að leiða muni oss, börn vor og barnabörn til fyrirheitna landsins, lands hinna frjálsu og hugrökku.
Vér þekkjum betur til í því landi en voru eigin landi (á hverjum degi fáum vér greinargóðar upplýsingar um hvernig veðri þar er háttað), enda teljum vér menningu vora og sögu fremur lítilmótlega. Vér kunnum betur tungu hinnar frjálsu og hugrökku þjóðar, en tunguna sem sögur vorar voru ritaðar á.  Hvað höfum við svo sem  að gera við gamla sögu. Vér teljum oss betur borgið með því að vita sem minnst um hana. Framtíðin er oss ekki heldur ofarlega í huga.
Vér lítum svo á að lífið sé núna, fortíð eða framtíð sé ekki málið.
Vér höfum tileinkað oss og alið með drauminn, íslenska drauminn, drauminn um að dag einn blasi við okkur tækifæri til að verða auðug og valdamikil. Þessi draumur endurspeglast í vali voru á höfðingum til að leiða oss veginn, þar sem draumur vor, hinn íslenski draumur, gæti ræst.

Já, kæra þjóð. Vér lifum núna. Hvernig vér lifum, skiptir að voru mati harla litlu máli. Vér lifum. Vér förum í biðröð til að kaupa kleinuhring, þegar oss langar í kleinuhring, ekki síst ef sá kleinuhringur hefur ratað hingað alla leið yfir hafið. Vorir kleinuhringir eru síðri, þeir flytja ekki með sér ilminn af þeim menningarheimi sem vér viljum tilheyra og sem draumur vor tekur mið af.

Nú erum vér farnir að gelta og ýlfra á samkomum, eins og kúasmalar í landi frelsis og hugrekkis. Vér höfum uppgötvað annarskonar sannleik, sannleik sem er bara okkar og eigi annarra. Vér höfum tekið í sátt hugmyndina um að með Glock takist okkur að bægja frá hinu illa.

Jú, kæra þjóð. Vissulega eigum vér sögu. Sagan sú er þyrnótt, bæði vegna legu lands vors við ysta haf, eðlis landsins og draumsins, íslenska draumsins, sem ýmsir samlandar vorir, fyrr og nú hafa þráð svo heitt. Þetta er draumurinn um efnislega hagsæld og völd til handa sér og sínum, en ekki draumurinn um velferð allra. Hvurskonar draumur væri það nú?
Saga vor hefur einnig krýnst rósum, bæði vegna legu lands vors við ysta haf , vegna eðlis þess og vegna draums, ekki hins íslenska draums, heldur draumsins um að oss takist að eflast sem þjóð á eign verðleikum. Að oss takist að verða þjóð meðal þjóða, þjóð sem geltir ekki þegar hún fagnar velgengni listamanna sinna,

Hvort sem krýnist þessi þjóð 

þyrnum eða rósum

hennar sögur, hennar ljóð,  

hennar líf vér kjósum. 

Ein á hörpu ísa og báls 

aldaslag síns guðamáls 

æ hún leiki ung og frjáls 

undir norður ljósum. 

                                                                                  (Jóhannes úr Kötlum)

Aumingja konurnar.

Ég er ekki enn viss um að ég láti verða af því að senda þennan pistil frá mér þannig að hann birtist hverjum sem lesa vill (það gerðist nú samt). Ég hyggst samt skrifa hann, því ef ég geri það ekki, held ég bara áfram að burðast með efni hans í höfðinu. Þetta efni vill komast út og nú reynir á.
Við lifum tíma þar sem maður þarf að gæta að hvað maður segir og jafnvel hvað maður hugsar. Ég er sammála því að maður eigi að gæta að því hvað maður lætur frá sér og ekki síst HVERNIG maður tjáir það.

Tilefni þessa pistils er svosem ekkert merkilegra en efnisval á útvarpsrás.

Árið 2016 var haldið upp á að það voru 100 ár liðin frá því konur fengu kosningarétt. Ég tók það ekki og tek það ekki til mín að þær skyldu ekki  hafa fengið hann á sama tíma og með sama hætti og karlar. Það var þá og á ábyrgð annars fólks.

Margt hefur áunnist og ég fæ ekki betur séð, en konur á þessu landi á þessum tíma geti staðið, á heildina litið, við hlið eða framar körlum, alveg nákvæmlega eins og hugur þeirra stendur til. Það sama á við um karla, svona þegar á heildina er litið.
Barátta kvenna fyrir þessari stöðu hefur verið löng og ströng og að mestu skiljanleg.

Hvað um það. Árið 2016 var árið sem minnst var 100 ára kosningaréttar  kvenna. Það var gert með ýmsum hætti eins og gengur.  Ég var búinn að fá upp í kok af dagskrá fjölmiðla, sérstaklega á RUV, sérstaklega Rásar1 (Rásinni þar sem ég, aldurs míns vegna, finn helst eitthvað sem höfðar til mín). Ekki opnaði ég fyrir þá rás öðruvísi en þar væri verið að fjalla um aumingja konurnar, hvað þær ættu nú bágt í þessum heimi þar sem karlar hafa völdin og hafa sett upp glerþök og glerveggi til að halda þeim á viðeigandi stað.  Allt sem stendur í vegi fyrir því að konur fái að njóta sín og vera þær sjálfar, eru víst karlar.

Eftir að hafa, með fjórðungi úr eyra, hlustað á kvartanir yfir þeirri valdníðslu karla og ofbeldi sem á að vera ástæðan fyrir bágri stöðu kvenna, allt árið 2016, hugsaði ég sem svo, að þegar árið 2017 gengi í garð, myndi komast eitthvert jafnvægi á. En það hefur ekki gerst: áfram heldur þessi "væll" um bága stöðu kvenna, sem er körlum að kenna.  Þetta gengur svo langt, að ég er farinn að leita á aðrar rásir frekar, jafnvel "Lindina" frekar en Rás 1.

Þegar hér er komið reikna ég með að einhver lesenda sé þegar farinn að hita fingurna fyrir lyklaborðsásláttinn. Farinn að tína fram orðin sem hægt væri að nota um svona karlrembusvín eins og mig. Farinn að tína til orðin sem lýsa mér og skoðunum mínum, orð eins og "staðalmyndir". 

Í framhaldi af hér að ofan skrifaðri bunu vil ég segja þetta:

Konur, gerið nákvæmlega það sem ykkur langar að gera. Gerið það, en hættið þessum endalausa orðaflaumi um það. 
Fjandinn fjarri mér, að það skipti mig máli eða að ég sé eitthvað mótfallinn því. 

Ef ykkur langar að fella "karlavígi", þá skuluð þið bara gera það. Kynsystur ykkar gegna æðstu embættum meðal þjóðríkja og standa sig alla jafna engu síður en karlar í þeim hlutverkum. Þar héldu engin "glerþök". Kynsystur ykkar eru í forystu stjórnmálaflokka, í æðstu embættum, stýra menntastofnunum, hafa nánast alvald í grunn- og leikskólum.
Kynsystur ykkar eru vélvirkjar, rútubílstjórar, leiðsögumenn, framkvæmdastjórar, bankastjórar, sjómenn. Er eitthvert vígi eftir?

Ef ykkur langar að vera eins og karlar, þá skuluð þið bara gera það. Er einhver sem neyðir ykkur til að klæða ykkur eins og konur hafa klæðst og/eða klæða sig? Er einhver sem neyðir ykkur til að raka á ykkur fótleggina? Er einhver sem bannar ykkur að vera með skegg, eða skalla, eða hrjúfa húð á andlitinu?
Gerið bara nákvæmlega eins og ykkur finnst best henta ykkur.
Ef þið teljið eitthvað hamla ykkur í lífinu, brjótið það þá niður.
Hefur ykkur dottið í hug að vandinn geti legið hjá ykkur sjálfum, frekar en körlum?
Getur það verið að stór hluti kvenna vilji bara vera konur, sjái ekki tilgang í því að reyna að vera eins og karlar og finnist það bara ekki eftirsóknarvert (staðalmyndir)?

Getur það verið að þetta snúist að stórum hluta um ykkur sjálfar? Viljið þið kannski að karlar eða aðrar konur komi til ykkar og færi ykkur allt á silfurfati? Þurfa ekki allir að hafa fyrir hlutunum?
Eigum við ekki öll að fá að vera eins og við erum?
Ykkur finnst kannski að grasið sé eitthvað grænna þarna hinumegin, þar sem typpið er?

Bæði kynin hafa sína djöfla að draga og bæði kynin búa við ýmsa kosti, sem eru bara þeirra. Sjálfsagt er enn talsvert í land með að karlar og konur gangi á þessari jörð sem algerir jafningjar á öllum sviðum. Kannski næst það aldrei fyllilega, einfaldlega vegna þess að þarna er um að ræða tvö kyn sömu spendýrategundar, sem náttúran hefur úthlutað mismunandi eiginleikum og er eitthvað að því?

Ef þið hættið að fella mig inn í einhverjar "staðalmyndir" og hættið að kalla mig nauðgara og ofbeldismann, þá er ég bara sáttur.

Ef ykkur, ágætu konur, finnst að þið séuð órétti beittar, rísið þá upp, á eigin verðleikum og sækið það sem ykkur ber.  Það eru mistök, að mínu mati, að kalla eftir réttindum til handa konum með því að tala út í hið óendanlega um hversu bágt þær eiga vegna mannvonsku karla.  Ég vil nú halda því fram, að bágindi þeirra séu síst meiri en karla. Líklega öðruvísi, en hreint ekki meiri. Ég ræð ykkur að skoða fyrirmyndirnar sem hvarvetna blasa við, og fara síðan þangað sem þið viljið.

Við erum öll mismunandi og engin leið að ætla að setja alla í einhvern einn flokk. Bæði yrði það skelfilega leiðinlegt og litlaust líf, og myndi sennilega ekkert bæta í þessum heimi okkar.

Hér með fer ég fram á það, að þættir um kúgun kvenna verði eingöngu á RÁS 1 einu sinni í viku.

Svo bæti ég því við að ég mun með engum hætti bregðast við athugasemdum við þennan pistil nema einhver troði mér inn í einhverja "staðalmynd".

Ég vona að ef einhver kýs að tjá sig með einhverjum hætti um þetta efni, þá geri hann það á eigin forsendum og málefnalega.

Forsetaheimsókn í máli og myndum

Í gær var tekið á móti Forseta Íslands, Guðna Th. Jóhannessyni í Bláskógabyggð. Um heimsóknina verður vísast fjallað annarsstaðar.  Forsetinn kom í Laugarás, ásamt konu sinni Elízu Reid og heilbrigðisráðherranum Óttarri Proppé. Tilefnið var undirritun samnings um Heilsueflandi samfélag í Bláskógabyggð.

Þessi heimsókn í Laugarás fór nú ekkert sérlega hátt og ekki mikill mannfjöldi á staðnum, en þetta var samt hin ágætasta viðkoma þjóðhöfðingjans og heilbrigðisráðherrans.

Þarna hafði ég reyndar hlutverk, sem fólst í því að renna yfir sögu heilsgæslu á svæðinu. Til þess voru mér ætlaðar 5-10 mínútur, en það má telja fremur knappan tíma, en reyndist niðurskurður efnis fremur strembið verkefni.

Úr því ég lagði í þessa vinnu, birti ég hér það sem ég þarna hafði fram að færa, auk ýmissa þátta, sem ég sleppti, tímans vegna.

Hlekkur á myndir frá heimsókn í Laugarás og Aratungu

Sigurjón Kristinsson, Anna Ipsen og forsetahjónin

Saga læknisseturs/ læknasetur og heilsugæslu í Laugarási hefur ekki enn verið skrifuð nema að hluta, en Bjarni Harðarson, sem á hér rætur,  birti ágæta samantekt í riti Sögufélags Árnesinga fyrir rúmum 20 árum.

Ég ætla að stikla á stóru í samantekt Bjarna og bæta við eftir því sem mér finnst hæfa.

Laugarás er ekki sérstaklega þekktur sögustaður, enda hefur staðurinn staðið í  skugga Skálholts frá fyrstu tíð. Líklega er eitt það merkilegasta sem nefnt hefur verið um staðinn, að hér lést Ketill biskup Þorsteinsson í laug árið 1145. 
Þá hefði verið gott að hafa lækni á staðnum.

Laugin er ófundin en leit stendur yfir.

Það má halda því fram, að heilsugæsla hafi hafist í Laugarási með Guðmundi Vigfússyni hómópata (smáskammtalækni) 1883, en þá keypti hann jörðina og bjó hér fram að aldamótum. Hann hvarf þá á braut, en átti jörðina til 1917, en þá keypti hana Guðmundur Þorsteinsson, sonur Þorsteins bónda í Höfða og Guðrúnar Guðmundsdóttur, konu hans. Guðmundur var móðurbróðir Guðrúnar Víglundsdóttur, en hún bjó í Höfða til 1980.

1875 var stofnað með lögum læknishérað Árnessýslu, en 1896 var settur læknir í aukalæknishéraði Árnessýslu með aðsetur á Kiðjabergi í Grímsnesi. 

Magnús Ásgeirsson var skipaður í embættið. Hann þjónaði því svæði sem nú kallast alla jafna uppsveitir Árnessýslu.

1899 var Grímsneshérað stofnað og fyrsti læknirinn var Skúli Árnason. Hann tók Skálholt á leigu og var þar með heilmikinn búskap til 1927 og gegndi stöðu héraðslæknis til 1921.

Þegar hann lét af störfum þurfti að finna stað fyrir læknissetur og Laugarás varð fyrir valinu, enda landfræðilega miðsvæðis.

Jörðin var keypt af Guðmundi Þorsteinssyni fyrir 11000 krónur. Hann mun hafa fengið bakþanka og reynt að rifta sölunni þear honum hafði verið bent á að líklega væri mikið verðmæti í jarðhitanum.  
Á fjárlögum 1922 fékk  Sýslunefnd Árnessýslu kr.10.000, til kaupa á Laugarásjörðinni. Í ræðu sem Jón Eiríksson í Vorsabæ flutti 1977 segir að framkvæmdanefndin, sem oddvitar uppsveitahreppanna höfðu valið til að gera tillögu að jarðakaupum, hafi keypt LAugarásjörðina á kr. 11.000. Ekki kemur fram hvaðan það fé er komið, en hafi það komið úr ríkissjóði í gegnum sýslunefnd Árnessýslu, sýnist mér líklegt að uppsveitahrepparnir hafi lagt fram kr. 1000 af þeim 11000 sem jörðin kostaði.

Það var einn hængur á þessari staðsetningu læknisseturs. Það var engin brú  á Hvítá milli Ölfusárbrúarinnar við Selfoss og Brúarhlaða, en við Brúarhlöð hafði verið sett bráðabuirgðabrú vegna konungskomunnar 1907. 

Það kom ekki akvegur milli Laugaráss og Spóastaða fyrr en 1931. Til að komast yfir Hvítá að öðru leyti, þurfti að nota ferju og við Laugarás voru tvær lögferjur. Milli Skálholtshamars og Iðuhamars, þar sem brúin stendur nú og við Auðsholtshamar.

En Laugarás var keypt og fyrsti læknisbústaðurinn var hús sem hafði verið byggt vegna konungskomunnar 1907, við Geysi.  Það var tekið niður og flutt í Laugarás. Það var bárujárnsklætt að utan en panilklætt að innan. Flutningarnir fóru fram í kalsarigningu og panillinn verptist. Þetta hús hun ekki hafa reynst vel, var víst hálfgerður hjallur, en var samt  eitt af fyrstu húsum hér á landi sem hitað var með hveravatni.

Á síðari hluta fjórða áratugarins var byggt hús á tveim hæðum þar sem læknirinn bjó á efri hæðinni og læknastofa á þeirri neðri.

Þannig var þetta til 1966 þegar tekin var í notkun sambyggð heilsugæslustöð og læknisbústaður hér í Launrétt . Enn var bara einn læknir starfandi og hann sá um alla læknisþjónustu á svæðinu auk þess að reka lyfsölu. 

1970 höfðu umsvifin aukist, ekki síst vegna byggingaframkvæmda við Búrfell. Þá var ákveðið að bæta við lækni og hjúkrunarfræðingi og byggja annan læknisbústað. Einnig var byggt við lækningaálmu heilsugæslustöðvarinnar.  Þar var hinsvegar ekki aðstaða nema fyrir einn lækni í einu

Frá því á fyrri hluta áttunda áratugarins hafa starfað hér tveir læknar í senn.

  

1997 var þetta húsnæði síðan tekið í notkun og gerbreytti allri aðstöðu heilsugæslunnar, auk þess sem hér er starfsstöð velferðarþjónustu Árnesþings. Gamla heilsugæslustöðin hýsir nú lyfsölu.

2004 var heilsugæsla hér flutt undir hatt Heilbrigðisstofnunar Suðurlands, og ekki er því að neita, að það skapaði hér ákveðinn ótta við að þar með færðist læknisþjónusta í uppsveitunum í auknum mæli á Selfoss.

Nú er meiri ástæða en oft til að efla frekar en draga úr.

Íbúarnir á svæðinu voru tæplega 2000 þegar fyrsti læknirinn tók til starfa 1922. Nú eru þeir rétt um 3000.

Það má segja að það sé aðallega þrennt sem kallar á að vel verði haldið á spöðunum hér í uppsveitum:

-          nú eru ríflega 7000 frístundahús á svæðinu, en þeim hefur hefur fjölgað um 3000 á síðustu 20 árum.

-          fjöldi ferðamanna er vel á aðra milljón á ári og þeir leggja hingað leið sína í stórauknum mæli allt árið

-          miklu meiri kröfur fólks til heilsugæslunnar.

  

Læknarnir í Laugarási. 

Það má segja að við höfum verið afar heppin með lækna, svona á heildina litið.

Óskar Einarsson

1922 var Óskar Einarsson skipaður læknir. Þá var ekki búið að ljúka húsbyggingu og til að byrja með var hann með aðsetur í Birtingaholti.

Óskar staldraði stutt við, eða til hausts 1924.  Hann „...., þoldi ekki ferðalög á hestbaki í þvi stóra héraði,...“. – segir í minningargrein um hann.

„Það stóra hérað" er milli 7 og 8000 ferkílómetrar (líklega ríflega 2000 ferkílómetrar í byggð), ívið stærra en hin danska eyja Sjáland.

Við af Óskari tók Sigurmundur Sigurðsson sem var hér í ein 7 ár. Hann barðist fyrir lagfæringum á húsinu. Eftir hann tók Ólafur Einarsson við. Hann starfaði hér í ein 15 ár og tók slíku ástfótri við staðinn að hann byggði hér sumarhús og var hér sumargestur með fjölskyldunni svo lengi sem hann hafði heilsu til.

  

Ólafur H. Einarsson

Sigurmundur Sigurðsson

Knútur Kristinsson

1947 kom Knútur Kristinsson til starfa og stóð við 8 ár á eftir honum Jón G, Hallgrímsson  í tvö ár.  Hann hvarf á braut þrem mánuðum áður en ný brú á Hvítá var tekin í notkun.

Grímur Jónsson varð fyrsti læknirinn í Laugarási sem komst í vitjanir yfir Hvítá á jeppanum sínum, sem var um skeið  Austin Gypsy, sem okkur sumum fannst algjör drusla í samanburði við Land Rover.

Í desember 1957, fyrir 60 árum, var brúin opnuð og með tilkomu hennar breyttist afar margt.

Grímur var hér í 10 ár.

Konráð Sigurðsson var næstur, en hann var síðasti læknirinn til að gegna héraðinu einn. Hann var hér að mestu frá 1967- 1983. Guðmundur Jóhannsson var ráðinn með Konráð 1973 og var hér í um 10 ár.

  

Jón G. Hallgrímsson

Grímur Jónsson

Konráð Sigurðsson

Guðmundur B. Jóhannsson

Eftir það hófst lengsti og ég vil segja farsælasti tíminn í sögu heilsugæslu í uppsveitunum með því Pétur Skarphéðinsson og Gylfi Haraldsson komu á svæðið.  Þeir störfuðu hér frá byrjun 9. áratugarins, þar til þeir létu báðir af störfum vegna aldurs á síðasta ári, eða í rúma þrjá áratugi.

Hvað sem má segja um þróunina úr húskofa sem hélt varla vatni eða vindum í glæsibyggingu eins og þessa, þá stendur það eftir sem lýtur að mennskunni í þessu öllu saman.  

Læknir er ekki betri eða verri læknir vegna þeirra aðstæðna sem hann býr við.

Það er manneskjan sem gerir gæfumuninn.

Læknirinn fæst við fólk, oft á erfiðustu og viðkvæmustu augnablikum lífsins. 

Læknir sem býr meðal okkar, þekkir okkur, deilir kjörum með okkur, skilur okkur, leggur sig fram í þágu okkar. Það er læknirinn sem við viljum hafa.  Við höfum lengst af notið þess að hafa lækna af þessu tagi. Þannig viljum við auðvitað að því verði háttað áfram.

Af barnasprengjukynslóðinni

Ég hef nefnt það hér, að ég fermdist árið 1967. Um fermingaraldurinn verður tónlistin í kringum

mann á einhvern hátt mótandi afl í lífinu. Unglingar eru alltaf með tónlist við höndina og máta hana við tilfinningar sínar. Ég hef haldið því fram að tónlistarlega séð tilheyri ég einni heppnustu kynslóð sem uppi hefur verið.
Hér ætla ég að sýna nokkur dæmi um það sem ég á við, en þau eru öll frá árinu 1967, fermingarárinu mínu. Þetta er bara örlítið brot af því sem átti þátt í að móta mig. Það má eiginlega segja að út frá tónlistinni sem kom fram á unglingsárum hefi ég að einhverju leyti tekið stefnur í lífinu, eða mótað mér lífsskoðun. Það á vísast við um alla unglinga á öllum tímum: tónlistin á mótunarárunum hjálpar þeim í einhverjum skilningi að finna sig.

Á þessu ári byrjaði hippamenningin, svokallaða, að festa rætur. Við vorum aðeins of ung til að tileinka okkur hana, en það munaði ekki miklu.

Næstu árin báru keim að hippamenningunni hjá okkur; sítt ár, litríkur fatnaður, peace merki um hálsinn, útvíðar buxur, þykksólaðir skór.

Þá að dæmunum:

1.  Ég þarf auðvitað ekki að minnast á Bítlana sem gáfu út eitt mesta stórvirki sitt "Sgt. Pepper's Lonely Hearts Club Band". Ekki þarf að hafa mörg orð um það, en ekki held ég að ég hafi þá leitt mjög hugann að innihaldinu í þessu lagi. 

2. Um miðjan maí, nánast sama dag og við fermingarsystkinin staðfestum skírn okkar í Skálholti, rataði þetta lag inn á vinsældalista. Það var og er, að mínu mati ein þeirra perla sem standa upp úr meðal þeirrar tónlistar sem síðan hefur hljómað. Já, já, maður verður að taka stórt upp í sig. 

3. 10 dögum eftir ferminguna hélt þessi snillingur tónleika í Stokkhólmi.

4. Það var líka margt léttara, eins og t.d. þetta:

5. Og svo var þetta líka, sem ég, með réttu eða röngu, tel hafa átt þátt í að skapa það sem síðar varð að hippamenningunni, með blómabörnin sín. Sumarið 1967 hreiðruðu ungmenni um sig í ákveðnu hverfi San-Francisco með blóm í hárinu og ást og frið á vörum.

Ég gæti haldið lengi áfram við að flytja ykkur í huganum 50 ár til baka, þegar 10 Tungnamenn gengu upp að altarinu í Skálholtskirkju og sögðu "Já" við spurningu prestsins.  Kannski var sá tími ekkert sérlega merkilegur, eða frábær meðan á honum stóð, en hann hefur þroskast einstaklega vel.

Í Skálholtskirkju, 14. maí 1967.  Myndin er spegluð eins og glöggir munu sjá.

Uppeldi og viðhald

Það fæðist barn í þennan heim, sem er vissulega ekki í frásögur færandi, í það minnsta ef það er ekki þitt barn eða þinna.
Foreldrarnir eru yfirmáta stoltir af litlu krúttbollunni sinni og kalla eftir því, með myndum af afkvæminu, að aðrir "læki" myndirnar á ólíkustu miðlum og skrifi jafnvel eitthvað yfirmáta fallegt um krúttsprengjuna.  Þetta er ekkert undarlegt í sjálfu sér, enda ung börn yfirleitt afskaplega falleg fyrirbæri og kalla á aðdáun og væntumþykju.
Svo líða dagarnir, mánuðirnir og árin. Hversdagurinn er algengari en hátíðirnar. Daglegt líf er kannski ekkert stórfenglegt svona út á við, en það er einmitt þar sem reynir á.  Þar þarf að veita umhyggju, næringu, fæði, klæði og skjól,,,, og uppeldi.  Þar skiptir máli hvernig á málum er haldið, því lengi býr að fyrstu gerð og allt það.
Sem betur fer, á þessu landi er það sennilega algengara að umhverfi barna sé til þess fallið að úr verði góðir einstaklingar, vel byggðir, sem njóta síðan góðs viðhalds.  Skrýtið orð "viðhald" í þessu samhengi.

Hús eru byggð, stór og lítil.
Að mörgu leyti má segja að þau þurfi það sama og börnin, Falleg hús, sem er vel við haldið, endast lengi og gegna hlutverki sínu vel, áratugum og jafnvel árhundruðum saman. Ending þeirra ákvarðast auðvitað að stórum hluta af því hvernig grunnurinn var lagður. Hverjir byggðu og hverjum var ætlað viðhaldið.  Sum hús eru byggð af einstaklingum sem bera síðan ábyrgð gangvart sjálfum sér, á því að viðhaldið sé það gott að gott verð fáist ef húsið er selt.

Önnur hús eru byggð á öðrum forsendum; t.d. til að halda nafni einhvers á lofti. Þau hús er þá alla jafna byggð fyrir almannafé til pólitískrar upphafningar einhverra einstaklinga, eða sameiginlegt átaksverkefni þjóðar til að halda á lofti trú eða menningu hennar.

Það er yfirleitt gert mikið með þessi hús og mikið í þau lagt. Færustu byggingamenn fengnir til að hanna og reisa, Mestu listamennirnir fengnir til að fegra og skreyta.  Þessar byggingar eru stolt þjóðarinnar. Þær eru eign þjóðarinnar.
Svo líða árin og áratugirnir.
Hversdagurinn tekur við.
Pólitíkusarnir byggja ný hús í nafni þjóðarinnar, en þó aðallega til að halda eigin nafni á  lofti.
Það er þarna sem byggingar eiga það til að verða munaðarlausar. Þær eru búnar að fá öll "lækin" og aðdáunina. Þar með telst markmiðinu náð.  Það telst víst ekki neinum til framdráttar að sinna viðhaldi.

Hver á að sinna viðhaldi þjóðargersema? "Á ÉG að gera það?" segja menn. "Ég á engan pening í það. Hann fer allur í nýju, glæsilegu bygginguna sem ég er að reisa. Það verða einhverjir aðrir að sjá um þessar gömlu byggingar".

Þannig er þetta.
Samanburður við börnin.
Þegar kúfnum af myndasýningunum, með öllum "lækunum" og krútt "kommentunum" er lokið, er barnið látið í hendur annarra og þeim ætlað að sjá um uppeldið.

Foreldrarnir taka myndir fyrir samfélagsmiðla á jólum, páskum og jafnvel hvítasunnu, eða einhverjum sérstökum hátíðastundum. Eftir því sem tímar líða fækkar þessum myndum, og "lækunum" fækkar að sama skapi. Þörfin fyrir "lækin" hverfur ekki og það er búið til nýtt barn, til að endurvekja, í hugum annarra, einhverskonar aðdáun.
Öðrum er ætlað á sjá um uppeldið, öðrum er ætlað að sjá um viðhaldið. Hverjir eru þeir? Eru þeir starfi sínu vaxnir? Fylgir nægilegt fjármagn? Eru þeir kannski sjálfir að búa til sín eigin börn, eða byggja sínar byggingar?

Við lifum á tímum þar sem  við erum lítið að velta fortíðinni fyrir okkur, hvað þá framtíðinni. Við lifum í núinu, rétt eins og hundurinn sem fyrirgefur eiganda sínum allt og þakkar honum ekkert. Eins og fuglar himinsins sem gleðja með söng sínum, en geta lent í kattarkjafti á morgun.

Það er eins og við lifum í samhengislausum heimi.

Ég ætla að hætta hér, áður en ég sekk mikið dýpra. Einnig tel ég að þú sért ein(n) afar fárra sem hafa lesið alla leit hingað niður.

Við þig segi ég: "Gleðilega hátíð"

.

Hálf öld er stuttur tími

F.v. Páll, Pétur, Silli, Einar, Gunni, Steini, Maggi,
sr. Guðmundur, Loftur, Ragnhildur, Þrúða.

Í einhverju limbói milli þess að vera barn og unglingur. Það var engra spurninga spurt, bara gert eins og maður átti að gera. Uppreisn gegn þessu kom aldrei til greina. Eftir að hafa verið reglulegur kirkjugestur, aðallega fyrir tilstuðlan móður minnar, Guðnýjar í Hveratúni, var aldrei spurning um annað en staðfesta skírnina með því að fermast. Ég ímynda mér stundum hvað hefði gerst ef ég hefði sett niður fótinn og harðneitað. Þá sviðsmynd tekst mér ekki að kalla fram í hugann. Ekki neita ég því að það hafa orðið allnokkrar breytingar á samfélaginu á þeim fimmtíu árum sem eru horfin í aldanna skaut síðan.

Það er reyndar ekkert sérstaklega margt sem ég man frá þessum tíma; einstaka smámyndir koma upp í hugann og þá aðallega fyrir tilstuðlan myndefnis í tengslum við þennan merkisviðburð í sögu Hveratúnsfjölskyldunnar.
Ég man eftir fermingarbarnamóti á Laugarvatni, í Húsó (Lindinni). Þangað mætti ég með myndavél (kodak instamatic), man bara eftir einni svarthvítri mynd af jafnaldra sem var að taka mynd af mér. Held að það hafi verið Áslaug Eiríksdóttir frá Grafarbakka í Hrunamannahreppi. Að auki gerðist þarna eitt og eitt atriði, sem ekki verður rifjað upp hér.

Orgelið tekið til kostanna

Um aðdraganda fermingarinnar er frekar fátt að segja.
Ég hafði verið að læra á orgel hjá Guðjóni Guðjónssyni organista, sem síðan gerðist prestur (kannski vegna reynslunnar af að reyna að kenna mér) og ég held að hann hafi lengi starfað sem slíkur í Svíþjóð. Allavega hvarf hann af landi brott einhverntíma. Ég var hinsvegar í orgeltímum hjá honum. Ekki veit ég hvort orgelnám mitt var tilefnið, en í Hvertún kom gamalt kirkjuorgel, svona sem maður þurfti að stíga. Á þessa græju æfði ég mig á "fjárlögunum" og mig grunar að móðir mín hafi lagt að mér að undirbúa mig fyrir að leika á þetta orgel í fermingarveislunni. Sem ég auðvitað gerði - ávallt hlýðinn.

Sr. Guðmundur Óli Ólafsson var presturinn sem undirbjó hópinn með kristilegri uppfræðslu, tvær stúlkur og átta pilta. Einhvern veginn finnst mér að frú Anna (Magnúsdóttir) hafi aldrei verið fjarri og hafi haldið mikið til utan um hina praktísku hlið þessa. Hún var það þeirra hjóna sem hafði agann á okkur. Maður vogaði sér ekki að vera með neinn uppsteyt þegar hún var nálæg, ekki það að ég hafi nokkurntíma verið með uppsteyt - aðrir voru ef til vill meira í því, þó ekki telji ég að svo hafi verið.

Allt annar bragur á fólkinu.

Fermingardagurinn væri í algerri þoku, nema vegna þeirra mynda sem til eru og sem Gústi (Gústaf Sæland) mágur minn og þá tiltölulega nýbakaður faðir, tók. Gústi tók ekki bara myndirnar, hann sá einnig um hárgreiðsluna. Þarna var bítlatískan ekki búin að ná neinni festu hér í uppsveitum. Ennþá réðu þeir Elvis Prestley og Cliff Richards hártísku ungra karlmanna og Gústi kunni sannarlega á slíkri greiðslu lagið, enda sjálfur ávallt vandlega greiddur með  góðum skammti af briljantíni.  Það var þannig greiðsla sem ég fékk, en myndirnar sýna hana glögglega.  Ekki man ég hvort það var á undan eða eftir þessum tím sem menn greiddu í píku, eins og það kallaðist, en þannig greiðslu fékk ég ekki hjá Gústa.

Ég er viss um að einhver fermingarsystkina minna muna eftir athöfninni sjálfri, fyrir hana og eftir. Ég man ekkert um þann tíma, annaðhvort var ég í einhverju losti af streitu, eða ekkert sérstakt gerðist.  Jú, ég man að ég gekk fyrstur á eftir sr. Guðmundi inn í kirkjuna, úr Biskupshúsinu, en þar bjuggu prestshjónin þá, og síðastur út, eftir að skírnin hafði verið staðfest með pomp og prakt, móður minni án efa til mikillar gleði. Einhvernveginn hef ég það á tilfinningunni að faðir minn hafi ekki sýnt af sér jafn mikinn áhuga á tilstandinu, en hann lék með, eins og góðum eiginmanni sæmir.

Þetta var nú aðeins
veraldlegt líka.

Svo var það veislan, og allir þessir venjulegu fermingagestir. Það voru fermingargjafirnar, það var veislukaffið, með glæsilegri rjómatertu. (mér hefur alltaf þótt rjómaterta með betra bakkelsi).
Ég lék, kófsveittur á orgelið og fékk klapp og hrós í kjölfarið. Mér fannst ég aldrei ná góðum tökum á þessu spiliríi, kannski vegna þess að ég var frekar latur við æfingar.

Stolt systranna, Sigrúnar og Ástu, leynir sér ekki.

Já, ekki veit eg annað en þetta hafi verið ágætis dagur, þó þarna hafi ég verið í einhverskonar miðpunkti, sem ég var og er allajafna heldur lítið fyrir.

Svo hélt lífið áfram og um haustið hófst samskiptasaga mín við Laugarvatn í Laugardal, sem hefur staðið síðan, með litlum hléum.

Þennan dag, 14. maí, 1967, hvítasunnudag, staðfestu þessi ungmenni skírn sína í Skálholtsdómkirkju:
Einar Jörundur Jóhannsson frá Ljósalandi
Geirþrúður Sighvatsdóttir frá Miðhúsum (Þrúða í Miðhúsum)
Gunnar Sverrisson frá Hrosshaga  (Gunni í Hrosshaga)
Loftur Jónasson frá Kjóastöðum  (Loftur á Kjó)
Magnús Kristinsson frá Austurhlíð (Maggi í Austurhlíð)
Páll Magnús Skúlason frá Hveratúni  (ég)
Pétur Ármann Hjaltason frá Laugargerði (Pési)
Ragnhildur Þórarinsdóttir frá Spóastöðum (Ragnhildur á Spó(astöðum))
Sigurður Þórarinsson  Reykholti (Silli)
Þorsteinn Þórarinsson frá Fellskoti (Steini í Fellskoti).

Sex okkar búa enn í Biskupstungum - geri aðrir árgangar betur.

Fjölskyldan í Hveratúni með tvær nýjar viðbætur, Skúla Sæland
og Agnar Örn Arason.