RETARD - vel dulin örvænting (2)

Þegar frásögninni lauk síðast, var staðan sú að ferðafélagarnir sex voru komnir um borð í RER B lest á lestarstöðinni Port-Royal (merkt A á meðfylgjandi korti) sem átti að flytja þá á Charles de Gaulle flugvöllinn, en þaðan skyldi haldið með flugi langt norður á bóginn til landsins kalda og bláa kl 12:15 að staðartíma. Þetta þýddi að innritun átti að hefjast kl. 10:15. Þegar hér var komið var kl. rúmlega 9:00, þannig að það var góður tími til stefnu, lestarferðin átti ekki að taka nema 25-30 mínútur og gönguferðin frá lestinni út í Terminal 3 kannski 15 mínútur í viðbót. Allt var þetta nákvæmlega skipulagt, enda hópurinn þannig samsettur að óvissa var ekki valkostur.

Nú mátti lestin fara af stað; bruna með okkur síðasta spölinn. Hún gerði það samt ekki og við reiknuðum með því, bæði með orðum, svipbrigðum og látbragði, að þarna væru um að ræða tímajöfnun. Vissulega heyrðist glymjandi rödd í hátalara, sem ég, þó ég hafi nú vald á grunnatriðum í frönsku, skildi auðvitað hreint ekki. Það var eitthvert óvenjulegt yfirbragð yfir farþegunum í sneisafullum lestarvagninum og þar kom eftir talsverðan tíma, að lestarfararstjóri okkar innti hóp nokkuð órólegra Svía eftir því hvað væri um að vera og fékk þær upplýsingar að um væri að ræða seinkun vegna bilunar einhversstaðar og að það lægi ekki fyrir hvar sú bilun væri, hvers eðlis eða hvenær viðgerð yrði lokið. Það gætti orðið stutt í það, nú eða langt. 

Áfram leið tíminn án þess lestin héldi af stað og svo fór að Svíarnir tóku þá ákvörðun að yfirgefa hana með farangur sinn. Nokkrir fleiri gerðu það sama, en það bættust jafnmargir við, svo það virtist nú engin ástæða til að örvænta. Nokkrum mínútum eftir að Svíarnir hurfu á braut, heyrðist flautuhljóð og skömmu síðar lokuðust dyrnar á lestarvagninum og beint í kjölfarið á því lagði lestin af stað frá Port-Royal (A). Ekki neita ég því að léttirinn var talsverður, og ég neita því ekki heldur að mér varð hugsað til Svíabjánanna sem höfðu ekki þolinmæði til að bíða með okkur hinum. Ég taldi víst að nú væru þeir að rembast við að ná sér í leigubíl einhversstaðar meðan við brunuðum fyrirhafnarlaust á áfangastað (E) .

Ekki get ég nú kinnroðalaust fullyrt að ég hafi verið þess fullviss að allt væri komið í lag þegar þarna var komið, ekki síst vegna þess að lestin virtist fara óvenju hægt yfir. Maður hefði nú haldið að nú lægi á að koma farþegunum fljótt og örugglega á áfangastað, en svo virtist ekki vera.

Innan nokkurra mínútna hægði lestin á sér og stöðvaðist loks á Luxembourg stöðinni (B), en sú er í rúmlega eins kilómetra fjarlægð frá Port-Royal. Dyrnar opnuðust, fólk fór út og fólk kom inn, en svo gerðist ekkert utan það, að röddin hélt áfram að glymja í hátölurunum og fólkið hélt áfram að horfa hvert á annað og spyrja hvert annað, ef það skildi hvert annað, á annað borð. 

Við þær aðstæður sem þarna voru komnar upp var farin að renna, í það minnsta ein gríma á sexmenningana, en enginn var tilbúinn að kveða upp úr með hvað rétt væri að taka til bragðs, enda tímaþröngin ekki orðinn tilfinnanleg ennþá. Röddin talaði og á ljósaskilti fyrir utan lestina sá ég nú að stóð RER B (nafnið á lestinni) RETARD, en það kom og fór. (retard á frönsku merkir ekki að einhver sé seinþroska, heldur að um sé að ræða töf, sem á ensku myndi vera delay).  Fólkinu í lestinni fækkaði heldur meira en því fjölgaði og nú voru þeir sem rólegastir voru í okkar hópi búnir að ná sér í sæti, en hinir stóðu og störðu með óræðu augnaráði á umhverfið. Það var þó ekki erfitt að ímynda sér hvaða hugsanir það voru sem helst sóttu á huga þeirra.

Eftir 15 mínútna  kyrrstöðu á B kom flautið loks og í kjölfarið lokuðust dyrnar og lestin fór á hreyfingu. Næsta stöð var  St. Michel Notre Dame (C), en hún er nánast undir Signu, rétt hjá Vorrar frúar kirkjunni og þangað þokaðist lestin nú. Þessar lestar eru ógnar langar, líklega í það minnsta 70-100 metrar, og oftast sneisafullar af fólki. 

Svo sem við var að búast nam lestin okkar staðar á C, en þar er eitthvert fjölsóttasta ferðamannasvæði Parísar. Þar rétt hjá er áðurnefnd kirkja kroppinbaksins Quasimodo, Louvre safnið og Pompidou safnið og listamiðstöðin, svo eitthvað sé nefnt.  Dyrnar opnuðust, röddin glumdi og á skilti á vegg fyrir utan tilkynnti um RETARD. Nú fóru talsvert miklu fleiri farþegar út en komu inn. Við þessar aðstæður og þar sem það var að byrja að þrengjast um tíma virtist það vera að verða ljóst að það væri orðin þörf á aðgerðum af einhverju tagi. Ég spurði mann sem sat á móti mér, og sem greinilega skildi það sem röddin hafði yfir, aftur og aftur, hvort hann talaði ensku, sem hann kvaðst gera. Hann sagði að röddin réðlegði farþegum að fara úr lestinni og taka aðra lest (metró) sem myndi fara með farþega út á Gare du Nord (D). Viðmælandi minn sagði að röddin segði að bilunin fælist í einhverjum vanda við að stilla rauð ljós einhversstaðar og það væri einhverskonar umferðateppa lesta í neðanjarðargöngum. Það lá ekki fyrir hvenær úr þessu greiddist, en það væru meiri líkur á að komast á áfangastað með því að koma sér á lestarstöðina sem merkt er D á kortinu.

Það var svo einhverju síðar (mínútur voru að byrja að skipta máli, en óvissan um hvað bragðs skyldi taka yfirtók huga ferðalanganna og mínútutalningin lét því í minni pokann) að sú afdrifaríka ákvörðun var tekin að yfirgefa lestina með allan farangurinn og freista þess að finna lest sem færi með okkur á Gare du Nord (D). Að þessari ákvörðun tekinni, beindust sjónar ákveðið á lestafararstjóra hópsins, sem hafði pakkað lestakortinu sínu niður með öðrum farangri. Nú var ekki um annað að ræða en lesa skilti á veggjum. Og það var haldið af stað. 

Leiðin lá dýpra niður í jörðina í rúllustigum, svo upp aftur, svo niður aftur. Þar á milli voru gangar. Sexmenningarnir voru duglegir að telja, því ef einhver yrði viðskila vissi enginn hvernig það gæti endað. Fólksmergðin þéttist og allir virtust á sömu leið, niður í jörðina, upp úr henni og niður í hana aftur, enn neðar. Fremstur fór lestarfararstjórinn, sem eðlilega beindi allri sinni athygli að skiltum sem vísað gætu veginn. Hinir fylgdu á eftir og þurftu ekki að einbeita sér að neinu nema að missa ekki sjónar af leiðtoganum. Ekki leið á ofboðslega löngu áður en komið var í gang sem á var beygja og þarna rann mannmergðin eins og neðanjarðarfljót í gegnum enn eitt hliðið. Ég hafði það meginmarkmið að fylgjast með lestastjórnum og gætti þess að missa aldrei sjónar á honum. Ég hafði hinsvegar enga stjórn á því hver hratt ég færi, eða í hvað átt. Ég var hluti af fljóti sem liðaðst einhversstaðar undir stórfljótinu Signu. Á þessum tímapunkti vissi ég ekki hvar aðrir ferðafélagar en leiðtoginn voru staddir, treysti því að þeir fylgdu  okkur fast eftir. Loks komum við að áðurnefndu hliði, en þar var hægt að fara í gegn án þess að stinga miða í rauf, þó svo það væri einnig valkostur. Fyrir innan hliðið var síðan sæmilega stór salur og þar beið leiðtoginn nú eftir að við hin kæmum í gegnum hliðið. Ég kom og tveir aðrir, en þá vantaði tvær systur. Fólksstraumurinn rann í gegnum hliðið, en engar systur, það leið og beið. 

Höfðu þær tekið ranga beygju einhversstaðar?

Höfðu þær orðið viðskila hvor við aðara? 

Höfðu þær fyllst örvæntingu og hreinlega örmagnast í einhverju skoti? 

Höfðu þær kannski fundið lestina sem við leituðum að?

Þessum spurningum og fleirum verður svarað í næstu færslu.

RETARD - vel dulin örvænting (1)

Það var mánudagmorgunn í París. Íbúðin okkar ferðafélaganna á Boulevard Montparnasse nr. 167 taldist vera orðin í viðunandi ástandi og allt okkar hafurtask komið í töskurnar. Það var komið að heimferð eftir afskaplega góða, en stutta og erfiða helgarferð. Framundan var að rölta 50 metrana út á lestarstöðina Port-Royal (merkt A), taka þar RER B lestina, sem síðan átti að flytja okkur út á Charles de Gaulle flugvöllinn (merkt E). Við vorum tímanlega í því, mætt á lestarstöðina kl. 8:45 til að við yrðum örugglega komin út á flugvöll þegar innritun skyldi hefjast kl. 10:15. Í þeim sex manna hópi sem þarna var um að ræða, var fólk sem á erfitt með að þola mikla óvissu, eins og margoft sýndi sig í skoðunarferðum helgarinnar, samanber það að algengasta spurningin var: "Hvað er svo planið?", jafnvel þegar það var ekkert plan. Þá var í hópnum aðeins einn sem bar skynbragð á það hvernig svona lestakerfi virka, og hafði ávallt við höndina bók með kortinu sem er hér til vinstri. Honum tókst ávallt, utan einu sinni að sjá til þess að hópurinn fyndi réttu lestina, en í þetta eina skipti var honum vorkunn, þar sem sú ferð var farin eftir langan og erfiðan dag, auk lítilsháttar smökkunar á rauðu Bordaux.  Á þessum morgni hafði hann pakkað kortabókinni niður með öðrum farangri, enda ekki um að ræða nema eina, einfalda lestarferð frá A (Port-Royal) til E (Charles de Gaulle) (bláa línan á kortinu).

Allt klárt, hópurinn kominn með miðana sína, sem voru keyptir í sjálfsalanum á Port-Royal. Þá var bara að renna miðunum í gegnum raufina á hliðinu inn í stöðina og bíða eftir lestinni. fD átti ekki í góðu sambandi við þessi hlið í ferðinni, sem orsakaðist af því, að eitt hliðið, snemma í ferðinni, hleypti henni ekki í gegn, en þá vildi svo illa til að hún var síðust til að beita miðanum og allir ferðafélagarnir komnir heilu og höldnu i gegn. Það má ímynda sér þá skelfingu að vera ein eftir á einhverri lestarstöð djúpt í iðrum Parísar. Auðvitað komst hún í gegn með hjálp góðra manna, en eftir þetta gerði hún ávallt þá skýlausu kröfu að vera meðal þeirra fyrstu úr hópnum til að fara í gegnum svona hlið, en ávallt bar allt fas hennar með sér nístandi kvíðann áður en miðinn fór í raufina og síðan ódulinn léttinn þegar hliðið hleypti henni í gegn.

Jæja, þá ætti allur bakgrunnur þess sem framundan var að vera klár. Hópurinn var klár, miðarnir keyptir, hver með sína tösku, fólkið farið að rifja upp gönguferðina sem beið, frá lestarstöðinni á flugvellinum út í Terminal 3 - það átti ekkert að geta klikka, enda hefði ástandið í hópnum verið talsvert þungbúið, ef einhverjir endar væru óhnýttir.

Miðunum var rennt í raufarnar á hliðunum í Port-Royal, og fD var meðal þeira fyrstu í gegn. Allir kátir. Fljótlega sáum við hvar lestin stóð við pallinn og því tókum við til fótanna til að missa ekki af henni. Opnar lestardyrnar buðu okkur velkomin og þear inn var komi var talið upp að sex. Allt pottþétt.

Ekki ætla ég að hafa orð á þeirri atburðarás sem fór gang í kjölfarið, fyrr en í næsta þætti þessarar frásagnar.

stey tjúnd.

Gamall heimur og nýr (2)

Það er nú að verða langt síðan fyrri hluti þessarar umfjöllunar um gönguferð í höfuðborginni var settur hér inn og það liggur við að það sé farið að fenna yfir fínustu smáatriðin í þeirri ferð. En það er nú svo að ef maður segir A þá verður að koma B á eftir og því held ég áfram þar sem frá var horfið.
Við fD vorum komin í Álfheima í gönguferðinni og okkur fannst, að nokkrum hluta til, að þar værum við komin heim. Það má segja að þar höfum við hafið sjálfstætt líf okkar saman í blokkaríbúð í Álfheimum 36, 4. hæð til vinstri í upphafi árs1977. Þá höfðum við búið eitt ár inni á tengdaforeldrum mínum í Kópavogi og hjá vinkonu okkar henni Guðrúnu á Silfurteigi 2.

Það sem merkt er með gulu
eru taldir vera gluggarnir
á umræddri íbúð áð Álfheimum 36.

Íbúðin í Álfheimunum var í eigu þeirra Sigrúnar og Bergsteins, foreldra Ara, mágs míns og þar fengum við að vera í einhvern tíma áður en sú íbúð var seld. Skömmu eftir að við fluttum þarna inn fæddist frumburðurinn. Hann var nú ekki rólegasta barn sem foreldrar gætu eignast og vegna þess hve lítið hann eyddi tímanum í svefn þroskaðist hann hratt, líflegur og skemmtilegur. Það má segja að tíminn í Álfheimum 36 hafi verið ákveðin eldskírn fyrir okkur sem fullorðna, ábyrga, sjálfstæða einstaklinga, eða svo verður maður líta á þá reynslu.

Svo fluttum við úr þessu hverfi, en sökum þess hve við bjuggum á mörgum stöðum í þau 4 ár sem við gistum höfuðborgarsvæðið, virðist fara á milli mála hve lengi var búið á hverjum stað, og jafnvel í hvaða röð staðirnir voru. Það stefnir í að þetta þurfi að rannsaka betur.  Á þessum tíma telst mér til að við höfum búið á 5 stöðum. Ég er sannfærður um að ekki hafi farið svo vegna þess að við værum neitt sérstaklega slæmir leigjendur.

Hvað um það, Álfheimarnir vöktu upp minningar þarna á gönguferðinni sem svo hélt áfram á þessum fagra haustdegi. Næsti áfangastaður var Glæsibær, þar sem reyndist vera hið ágætasta kaffihús og staður til að setjast niður og safna kröftum fyrir næsta legg göngunnar.
Að innbyrtu kaffi og einhverju brauðmeti, lá leiðin í Skeifuna. Þar sem fyrir lá að við þyrftum að eyða talsverðum tíma, hugðumst við líta í verslanir í leiðinni, og ég sá fljótlega eina, sem hefur allskyns raftæki á boðstólnum. fD sá aðra sem vill selja annað, s.s. fatnað og glingur af ýmsu tagi, og auðvitað fórum við þangað - hverjum hefði svo sem dottið annað í hug? Í framhaldi af þessari var síðan farið í aðrar svipaðar og sem seldu ekki raftæki.
Þá var komið að því að feta nýja slóð. Það gekk ótrúlega vel að finna göngubrúna yfir Miklubraut og það var bara nokkuð sérstök tilfinning að ganga yfir hana. Í beinu framhaldi af því lá leið um það hverfi borgarinnar þar sem götunöfnin enda á gerði eða garður og síðan um götur sem enda á leiti. Á þessari leið bar það helst til tíðinda að á sá fyrsta sinni hvar Grensásdeild er til húsa og það fannst mér heilmikil uppgötvun. Leggurinn endaði í Kringlunni. Um þann áningarstað segi ég ekkert, utan það að þar álpaðist ég til að kaupa útsölubækur sem ég þurfti síðan að rogast með það sem eftir lifði gönguferðarinnar. Í stað þess að setjast að snæðingi í glamrinu í Kringlunni var stefnan sett á veitingastað sem selur kjúklinga á Grensásvegi. Til að komast þangað þurftum við að ganga aftur yfir Miklubraut á göngubrú og þar með endurupplifðum við slíkt ævintýri.

Ekkert sérstakt bar til tíðinda á þessari leið, utan tvennt: við sáum heim í Álftamýri 42 þar sem við áttum viðdvöl á höfuðborgarárunum og við létum verða af því að líta hinn sérstaka heim sem Góði hirðirinn í Fellsmúla er. Ég gæti auðveldlega týnt mér í þeirri veröld sem þar blasti við, en nú var að styttast í að Qashqai væri tilbúinn, svo áfram var haldið, með tóman maga eftir mikla brennslu.
Eftir seðjandi kjúklingamáltíð á þannig veitingastað, röltum við síðasta spölinn upp Ármúlann, þar sem rauða drottningin beið, svo skínandi fín að það lá við að sólgleraugu væru við hæfi.

Segir nú ekki meira af 10 km göngu um höfuðborgarsvæðið.
Þakkir séu já.is og Google streetview fyrir myndir - svo ekki sé nú minnst á sjálfan mig.

Gamall heimur og nýr (1)

Add caption

"Jú, ætli ég láti mig ekki hafa það", sagði fD þegar ég spurði hana hvort hún ætlaði að koma með mér í bæinn, eldsnemma á mánudagsmorgni. Tilefni ferðarinnar var ómótstæðilegt tilboð (ég á erfitt meða að standast ekki ómótstæðilegt tilboð) í að framkvæma ákveðna aðgerð á Qashqai, sem átti að taka 8 klukkustundir (ég mun ekki greina frá því í hverju þessi aðgerð fólst fyrr en fyrir liggur að hún hafi heppnast og sé til þess fallin að vera til eftirbreytni). Ég tók tilboðinu áður en ég komst að því hvað það hefði í för með sér. Til að gera langan aðdraganda stuttan þá héldum við til höfuðborgarinnar eldsnemma á mánudagsmorgni og segir ekki af ferðum okkar fyrr en Qashqai var afhentur á aðgerðarstað. Ég reyndi að fá upplýsingar um, í hverju aðgerðin fælist, nákvæmlega, og hvað hún hefði í för með sér. Svörin voru þess eðlis að ég var ekki miklu nær, þar sem viðkomandi starfsmaður freistaði þess að leiða mig inn í heim sem ég ber lítið skynbragð á. Nóg skildi ég samt til að ég ákvað að hætta ekki við allt saman og við svo búið stóðum við fD á götunni, bíllaus í heilan dag.
Veðrið lofaði góðu, logn og heiðskírt, hiti rétt yfir frostmarki. Það má segja að leiðin hafi legið niður á við til að byrja með, eftir að tókst að ná ásættanlegri niðurstöðu um hvert halda skyldi. Létt á fæti gengum við niður Vegmúla og þegar við komum að Suðurlandsbraut stóð valið á milli þess að fara til vinstri, hægri, nú eða beint yfir. Til að halda fleiri möguleikum opnum var haldið til hægri í átt að Glæsibæ.
"Er Hagkaup ekki opið allan sólarhringninn?" velti fD fyrir sér þegar Glæsibær nálgaðist. Ég, sem fyrr opinn fyrir öllum möguleikum, kvaðst telja svo vera.
"Væri gott að komast inn þangað til hlýnar aðeins."
Á mótum Suðurlandsbrautar og Grensásvegar varð að velja milli heilsuræktarinnar sem fælist í því að ganga um Laugardalinn, og Hagkaupshlýjunnar. Það fyrra varð ofan á, eftir lítilsháttar japl.  Yfir Suðurlandsbrautina á gangbraut með ljósum og svo beygt til vinstri í sömu átt og við höfðum komið úr. Þarna hefði mátt spara 1.6 km göngu með því að fara beint yfir þegar komið var úr Vegmúlanum. Þetta átti að vera heisluræktardagur og því ekki nefnt. Það eru nú meiri flottheitin hjá þessum Reykvíkingum. Þarna gengum við eftir 3ja metra breiðum, malbikuðum gangstíg og við hliðina á honum var síðan jafnbreiður, tveggja akreina, malbikaður hljólreiðastígur. Þetta jaðrar við sóun, ef tekið er mið af gangskábrautinni í Laugarási.
Þegar við vorum komin út undir Laugardalshöll: "Ég nenni nú ekki af fara út fyrir hana" og í ljósi þessarar yfirlýsingar var haldið til hægri, niður í dalinn, nú eftir ómalbikuðum, óakreinaskiptum stíg. Þarna fóru að koma í hugann sögur af líkamsárásum í Laugardalnum. Þarna gat leynst allskyns óþjóðalýður í þéttum trjágróðrinum. Ekki laust við að hert væri á göngunni (jákvætt þar sem þarna var um að ræða heilsurækt). Þarna lá bein leið niður á einhverskonar torg þar sem var inngangurinn í margumræddan grasagarð í Laugardal og þarna var líka Café Flóra (ekki opnað fyrr en 11 (hefði nú verið gott að setjast inn og fá sér kaffisopa til að ná hita í kroppinn). Ég kom, held ég einusinn í grasagarðinn fyrir áratugum síðan. Þar vorum við nú tvö ein, ef frá eru taldar undrandi endur á pollum, sem reyndu að leyna undrun sinni með því að snyrta neðanverða vængi eða stinga höfðum undir vatnsyfirborðið. Þarna inni var bekkur þar sem manni var boðið að setjast og hlusta á skáld. Þarna sá ég engin skáld, ekki einusinni hátalara eða takka til á ýta á. Þar gat hinsvegar að líta nokkurskonar strikamerki (QR-merki (quick response code)). Með því að nota veiðeigandi APP í android símanum mínum hefði ég getað nálgast ljóðaflutninginn, en það gerði ég ekki. (Ég vænti þess að hér staldri lesandinn við og dáist að nútímamennsku minni).
Við gengum áfram inn í grasagarðinn þar sem hver einasta planta er kyrfilega merkt, en þar sem haustið var búið að setja mark sitt á gróðurinn lét ég vera að kynna mér nöfn á gulnuðum laufblöðum eða beygðum spírum.
Þegar við vorum kominn innst í garðinn rak ég augun í gufu sem steig til lofts í nokkurri fjarlægð. Nánari skoðun leiddi í ljós að þarna voru þvottalaugarnar margfrægu, sem ég hafði aldrei séð áður berum augum. Auðvitað gengum við þangað, enn var nægur tíminn (vel rúmir 7 klukkutímar). Jú, jú þetta var svo sem allt í lagi. Öryggið var svo mikið að mús hefði ekki getað framið sjálfsmorð í lauginni. Það grillti í laugarvatnið í gegnum þéttriðið net sem yfir lá.
Eftir heimsóknina í Þvottalaugarnar lá leiðin aftur til baka, nú aðra leið, nær Laugarásnum. Stígurinn sem var valinn liggur meðfram Sunnuvegi.
Eftir því sem nær dró Heimunum hækkaði í hljóðum frá Reykjavíkuræskunni sem sækir sér menntun í Langholtsskóla. Það fór ekki á milli mála að það voru frímínútur og skrækirnir sem vorku framkallaðir með brostum eða brastandi barnaröddum fylltu loftið og höfðu ekkert sérlega róandi áhrif. Við Langholtsskóla sveiði stígurinn til hægri og þar blöstu þær við í mikilfengleik sínum, Álfheimablokkirnar.
Hvað með þær? - Bíður þar til næst.

Skynsemi lítillætisins

"The only true wisdom is in knowing you know nothing"
Hin sanna viska felst í því að vita að maður veit ekki neitt. Sókrates (499-370 f.Kr.)
"Le coeur a ses raisons que la raison ne connait pas"
Hjartað á sér rök sem rökhugsun okkar þekkir ekki. Pascal (1623-1662)

Það er mörg spekin sem við leitum í til að sannfæra sjálf okkur og aðra um að þær ákvarðanir sem við tökum byggist á skynsemi. Að sjálfsögðu er ekkert við því að segja, en við getum varla ætlast til þess að aðrir deili skilyrðislaust þeim skynsamlegu ákvörðunum sem við tökum, eða þeim skynsamlegu skoðunum sem við höfum.

Fyrirbærið skynsemi er afstætt hugtak sem byggir á þeirri reynslu og upplýsingum sem einstaklingurinn býr yfir. Ákvörðun eins, sem hann telur vera skynsamlega, virðist öðrum vera harla óskynsamleg.

Smella til að lesa

Tilefni þessa pistils er umræða sem kemur upp aftur og aftur um mikilvægi þess að bólusetja ungabörn. Þar skiptist fólk í hópa sem báðir telja sig vera skynsama. Skynsemi þeirra byggir á þeim upplýsingum sem þeir hafa, lífsskoðunum, trú, eða einhverjum rökum sem þeir búa sér til með einhverjum hætti - hvað veit ég?

Skynsemin segir mörgum að við eigum að taka mark á þeim læknisfræðilegu rökum sem þar til bærir sérfræðingar bera á borð fyrir okkur, eða sögulegum staðreyndum um mikilvægi eða gagnsemi þessara bólusetninga.

Skynsemin segir öðrum að við eigum að taka mark á þeim læknisfræðilegu rökum sem þar til bærir sérfræðingar bera á borð fyrir okkur, eða sögulegum staðreyndum um þann skaða sem þessar bólusetningar geta haft í för með sér.

Hver á svo að meta hvor hópurinn er skynsamur?

Auðvitað get ég gert það og fer létt með það. Ég býst hinsvegar við því að margir telji það mat mitt ekki skynsamlegt.

Ef ég ákvarða sem svo, að annar hópurinn byggi skoðun sína á hindurvitnum, eða þá að hinn á oftrú á vestræn læknavísindi, sem séu í besta falli ekki í takti við náttúruna, hvað er ég þá nema hrokafullur gagnvart öðrum hópnum? Er ég í stöðu til að leggja mat á hvað er skynsamlegt í þessum efnum? Jú, vissulega, ef ég hef að baki mér allar staðreyndar upplýsingar sem geta varpað ljósi á málið. En auðvitað hef ég þær ekki. 

Orðabókarútskýringar:

Skynsamur: Greindur, vel gefinn
Skynsemi: Gáfur, vit, hyggja greind, þekking.
Skynsemisstefna: Sú skoðun að leggja beri sérstaka áherslu á skynsemi í stað tilfinninga og hvata.

Samkvæmt þessu skortir þann greind sem er óskynsamur og hann er einnig illa gefinn. Með því að telja ákvarðanir annarra eða skoðanir óskynsamlegar, erum við að leggja dóm á greind hans eða gáfur. 

Sannarlega bera tilfinningar og hvatir okkar skynsemina oft ofurliði, en þýðir það þá að okkur skorti greind eða að við séum illa gefin? 

Hér eru nokkrar spurningar sem má telja að snúist um skynsemi:

Er skynsamlegt að:

- kjósa Framsóknarflokkinn?

- selja Kínverjum land?

- ganga í ESB?

- lesa svona blogg?

- trúa á líf eftir dauðann?

- kaupa Skoda?

- eignast barn?

- prófa fíkniefni?

- kaupa 50" flatskjá?

Svona má lengi spyrja. Við öllum þessum spurningum eru jákvæð og neikvæð svör, sem viðkomandi telja að byggist á skynsemi, en þegar grannt er skoðað byggjast þau ef til vill frekar á tilfinningum eða hvötum. 

Þá má spyrja: Eru tilfinningar okkar og hvatir merki við greindarskort?

Niðurstaðan er:

Hættum að ofnota orðið SKYNSEMI, sýnum frekar skynsemi.

Hættulegur staður

Það liggur við að á hverjum morgni þegar ég rís úr rekkju þakki ég fyrir að vera enn á lífi. Mér hefur tekist, á furðulegan hátt, að komast hjá því að láta lífið í einhverri þeirra slysagildra sem á vegi mínum hafa orðið gegnum lífið, ekki síst í æsku. Lengi vel leiddi ég nú ekki hugann að því að líf mitt gæti verið í hættu, nánast á hverjum degi. Ég virðist stöðugt hafa verið að tefla í tvísýnu því sem manni er annast um: lífinu sjálfu.
Ætli það séu ekki svona 15-20 ár síðan ég fór að átta mig á að það umhverfi sem ég ólst upp í var stórhættulegt, ef ekki beinlínis banvænt, og að foreldrar mínir hafi verið allsendis ófærir um að hugsa um velferð mína og öryggi. Hvað var fólkið eiginlega að hugsa? Þá fór ég einnig að átta mig á að ég var í rauninni lítið betri sjálfur, þegar kom að því að ala upp mín eigin börn. Skeytingarleysi mitt um öryggi þeirra kann að hafa, á einhverjum tímapunktum, leitt til þess að nær lá stórslysum.
Hér fyrir neðan er listi yfir helstu hættur sem börnum voru (og eru, að einhverju leyti) búnar í þorpinu í skóginum, sem virðist nú, við fyrstu sýn vera einstaklega kyrrlátur og barnfár staður.

1. Hverasvæðið.
Í 50 metra fjarlægð frá heimili mínu rann hveralækur með ríflega 90°C heitu vatni. Hann var ekkert afgirtur og yfir hann lá trébrú sem í minningunni var orðin feyskin. Hinumegin við lækinn var síðan heitur garður þar sem við ræktuðum grænmeti á sumrin, þar bakaði mamma rúgbrauð og þar voru þvegnir þvottar. Leiðin lá oft yfir þennan læk í algeru eftirlitsleysi. Það munaði oft ekki miklu að ver færi en til stóð. Fyrir utan lækinn voru hveraholur hér og þar á svæðinu, sem hrópuðu á aðgát. Ég slapp sem sagt við hverina.
Mér er kunnugt um eitt barn sem hefur látið lífið í hver í Laugarási. Það var þriggja ára stúlka sem brenndist til bana þann 15. júní 1943.
Þegar garðyrkjubýlum í Laugarási fjölgaði, aðallega á sjöunda áratugnum, var hveralækjunum lokað og þeir leiddir í pípum að dæluhúsi. Nú er það eiginlega bara yfirfallið sem rennur út í lón og þaðan í Hvítá.

2. Hvítá
Eitt vatnsmesta jökulfljót landsins, Hvítá, rennur í skeifu framhjá Laugarási og það þarf ekki mikið ímyndurnarafl til að átta sig á þeim hættum sem það býr yfir. Þarna vorum við nú oft að leik niðri á eyrinni fyrir neðan brúna því þar var (og er) fíngerður sandur sem gaman gat verið að dunda sér í. Þá var skammt niður á bakkann þar sem stundum var sandbleyta og þá var orðið skammt út í straumhart fljótið.  Það er í rauninni furðulegt að fljótið skuli ekki hafa tekið meiri toll en raunin er á síðustu áratugum.
Í maíbyrjun 1979 hreif fljótið með sér tveggja ára stúlku og 1955,
rétt fyrir jól, fórust tveir bræður sem freistuðu þess að fara yfir á ís.
Brúin yfir Hvítá var tekin í notkun 1957 og stórbætti auðvitað samgöngur.

Þetta eru og hafa verið stærstu hætturnar sem fylgja því að búa í Laugarási, en auðvitað eru þær fleiri:

3. Skurðirnir
Þorpið byggðist að stórum hluta upp nálægt hverunum og í mýrlendi sem kallaði á framræslu. Því voru grafnir skurðir þvers og kruss á lóðarmörkum. Með árunum breyttust þessir skurði í dýki sem gátu verið harla varsöm, ekki síst þegar barnaskarinn í Laugarási átti í hlut. Þá stytti unviðið sér gjarnan leið til að komast milli bæja og stökk yfir leðjufulla skurðina. Það kom fyrir að ekki tókst að stökkva nægilega langt, en afleiðingarnar urðu aldrei þær sem þær hefðu getað orðið.

4. Brúsapallurinn
Í Laugarási var kúabú og við aðalveginn var brúsapallur (Helgi Indriðason, bóndi fór þangað með mjólkurbrúsana, sem mjólkurbíllinn flutti síðan á Selfoss). Brúsapallurinn var talsvert vinsæll, bæði sem staðurinn þar sem Laugaráskrakkarnir hittust á kvöldin og einnig sátu bílnúmeraáhugamenn þar og skráðu númer þeirra bíla sem óku hjá. Það þarf ekki mikið ímyndunarafl til að sjá fyrir sér hættuna sem börnunum stafaði af þessum brúsapalli, en ekki er mér kunnugt um að þarna hafi orðið slys.

5. Hverabrekkan
Á vetrum þótti brekkan henta vel til vetrarleikja. Þá var farið efst upp og síðan brunað niður brekkuna, en neðan hennar er beygja, sem kallaði á það að sleðamenn kynnu að beygja, eða hægja nægilega á til að fljúga ekki út í skurð. Það kom fyrir, þó ekki væri nú mikill umferðarþunginn, að bíll kom akandi í átt að brekkunni í þann mund er lagt var af stað af brekkubrúninni. Slík tilvik hefðu getað farið öðruvísi en raunin varð. Ekki minnist ég þess að þarna hafi orðið slys, þó sannarlega biðu aðstæðurnar upp á slíkt.

6. Tjörnin
Þarna lék ungviðið í Laugarási þegar þannig viðraði. Tjörnin er á túninu fyrir austan Laugarásbýlið. Þarna renndu menn sér á skautum og skíðasleðum og oft ekki ljóst hver traustur ísinn var, en ekki minnist ég þess að hann hafi gefið sig.

7. Dýin
Sem áður er sagt er lægðin sem stór hluti þorpsins er í, botnlaus mýri. Í þessari mýri voru dý. Ef maður gekk út á bakka þeirra dúaði hann. Það var ekki hægt að sjá til botns, þó svo vatnið væri tiltölulega tært. Í þessum dýjum voru brunnklukkur og því þurfti maður að loka munninum vandlega, en þær leituðust, að sögn, við að fljúga upp í fólk.  Það hefði verið erfitt fyrir barn sem dytti í svona dý, að hafa sig upp úr því af eigin rammleik. Ég minnist þess ekki að neinn hafi farið svo óvarlega og hafa lent í dýi. Það dý sem ég man best eftir var þar sem nú stendur gróðurhús í Lyngási.

Þær eru örugglega margar fleiri, hætturnar sem börn í Laugarási ólust upp við á síðari helmingi síðustu aldar og það væri sannarlega þess virði að fá frásagnir af ýmsum ævintýrum og uppátækjum frá þeim tíma..

Ástæða þess að ég er að renna í huganum yfir allar þær hættur sem ég ólst upp við, er sú skoðun sem ég hef nú haft alla tíð, að hluti af því að vaxa úr grasi sé, að læra að þekkja þær hættur sem fylgja því að vera til. Banaslys eru sannarlega alltaf hörmuleg, og þegar börn láta lífið í slysum er varla hægt að finna orð sem geta tjáð sorgina sem fylgir. Það breytir ekki þeirri skoðun minni að börn verða einhvernveginn að fá að læra á  hætturnar í umhverfi sínu. Það tel ég að gerist ekki með því að girða fyrir allt það sem mögulega getur valdið slysum. Það þurfa að vera aðstæður til að reyna sig og upplifa ævintýri. Það gerist ekki með ofurverndun, jafnvel fram eftir öllum aldrei, eins og mér virðist vera orðin raunin. Er nú ekki til einhver millivegur?

Það var viðtal við mann í fréttum í sjónvarpi fyrir nokkrum vikum. Sá deildi þessari skoðun með mér, en því miður hef ég ekki fundið út hver hann er. Ég hugsa að ég geri það að markmiði mínu að finna vísindalegar rannsóknir sem leiða í ljós að það skiptir máli fyrir þroska barna að takast á við hættur í um hverfi sínu. Hvernig eiga þau annars að vera í stakk búin til að takast á við umhverfið sem ábyrgir, fullorðnir einstaklingar?

Heilsugæslustöðin í Laugarási

Þrjú hjól undir bílnum - mínum

Ég hef óendanlega trú á fólki og fagmennsku. Ég hef ótrúlegan skilning á ófullkomleika mannsins. Ég hef mikinn skilning á að mannfólkið geti gert mistök, því ekki einu sinni ég hef sloppið við að gera eitthvað rangt, misstíga mig eða segja eitthvað sem betur hefði verið ósagt.
Það er í þessu ljósi sem ég læt frá mér það sem hér fer á eftir.

Ég og Qashqai skelltum okkur í höfuðstað Suðurlands í dag (höfuðstað og höfuðstað - það má nú deila um það eftir skilningsleysi það sem stjórnvöld í þessu þorpi hafa sýnt á mikilvægi þess að taka þátt í nauðsynlegri þjónustu við skóla á Suðurlandi), til að nálgast þjónustu á hjólbarðaverkstæði og þar með leggja okkar af mörkum til að skjóta stoðum undir tilveru íbúa þar.
Það er spáð snjókomu næstu daga og ég er forsjáll maður, sem er meira en hægt er að segja um ýmsa aðra, því enginn beið eftir umfelgun og ég gat rennt Qashqai snyrtilega inn á gólf. Því næst fór ég inn í móttökuna og þar var bíleigandi að ganga frá sínum málum og spurði sá meðal annars hvort ekki hefðu örugglega allar rær verið hertar - spurning sem mér fannst nokkuð út í hött og það sama gilti augljóslega einnig um starfsmanninn sem svaraði spurningunni játandi.

Þegar ég hafði tékkað okkur inn og látið í ljós óskir mínar (umfelga Qashqai), fór ég afsíðis, í ágæta setustofu þar sem hægt var að njóta þess að lesa Se&hör á íslensku. Ég las og las og las meira - veit orðið margt um brúðkaup fræga fólksins íslenska (6 blaðsíður að myndum með hverju brúkaupi og hnyttnar lýsingar á því sem fyrir augu bar á þeim).

Eftir um það bil 25 mínútur af lestri og skoðun kom maður og tjáði mér að Qashqai væri klár. Ég greiddi fyrir (ISK1650 fyrir hvert dekk) fór síðan fram í vélasalinn, en þá reyndist annar maður vera að leggja lokahönd á umfelgunina en hafði hafið hana.  Allt í lagi með það.

Ég settist inn og bakkaði út, betur en flestir aðrir. Síðan ók ég af stað frá dekkjaverkstæðinu og út á þjóðveg nr 1, en þar var talsverð föstudagsumferð. Mér fannst ég heyra lítilsháttar marr eða brak, sem svo hvarf og taldi það hlyti að stafa af því að nú voru TOYO harðskeljadekkinn komin undir og bíllinn þyrfti lítilsháttar aðlögunar að þeim við. Eftir um 50 metra akstur á þjóðvegi 1 fór að braka aðeins meira - að mér læddist illur grunur, en ég neitaði samt að trúa að eitthvað væri ekki eins og það átti að vera og ók um 50 metra í viðbót, en þá þótti mér liggja fyrir að ekki yrði af frekari akstri fyrr en ljóst væri hvað þarna var um að vera. ÞAr með stöðvaði ég Qshqai úti í kanti. Sennilega til að hugsa málið og leggja drög að því sem tæki við næst. Fyrsta niðurstaða mín var að freista þess að halda til baka - sú niðurstaða reyndist hinsvegar harla vanhugsuð, því um leið og ég lyfti tengslafetlinum (kúplingunni) heyrðist mikið brak og Qashqai pompaði lítillega niður vinstra megin að framan. Í beinu framhaldi þess atviks ákvað ég að stíga út og athuga hverju þetta sætti.
Þá varð mér eftirfarandi ljóst: allar rærnar sem höfðu það hlutverk að festa hjólið við Qashqai að öðru leyti, lágu á þjóðvegi 1 og hjólið hallaði eins og það væri laust - sem það var, auðvitað.

Þarna var nú ekki um annað að ræða en ganga til baka á dekkkjaverkstæðið og gera þeim sem þar starfa, að lagfæra það sem lagfæra þyrfti. Þarna fékk ég 100 metra göngu, sem auðvitað er jákvætt í sjálfu sér. Á verkstæðinu tilkynnti ég um ofangreint atvik. Viðbrögðin voru nú ekki beinlínis eins og himinn og jörð hefðu farist. Þarna voru tveir menn fyrir að sinna verkum sínum við umfelganir. Annar, sá sem lokið hafði umfelguninni á Qashqai, brást við og fór út í dyr til að sjá hvar Qashqai stóð í 100 metra fjarlægð. Hann hvarf síðan bak bakvið. Hinn virtist láta sér þetta í léttu rúmi liggja, en ég neita því ekki að ég hefði vilja sjá meiri viðbrögð hjá honum, t.d. þannig að hann fyndi til með mér í þessum raunum öllum saman, en því var ekki að heilsa.
Eftir þetta tók eitt við af öðru. Sá sem ábyrgðina tók á sig fór með mér á staðinn og hafði tekið með sér græjur til að lyfta upp og festa rær. Það verk tók lengri tíma en til stóð í fyrstu, af ástæðum sem ég nenni ekki að fjölyrða um, en m.a. þurfti hann að fara aftur á verkstæðið til að ná í nýjar rær og loks þegar allt var tilbúið til að festa hjólið á, varð rafknúin græjan, sem til slíks er ætluð, rafmagnslaus. Því varð að grípa til handvirks felgulykils til að klára verkið og ganga úr skugga um hvort fleiri hjól væru laus. Svo var allt klárt og ég var beðinn afsökunar á óþægindunum, en það sem dró nokkuð úr vægi þeirrar beiðnar var glottbrosið sem henni fylgdi. Ég kvaðst skyldu reyna, enda er ég eins og ég greini frá hér efst uppi.

Að þessu búnu hélt ég mína leið.

Hér eftir mun ég spyrja, um leið og ég geri upp eftir felguskipti, hvort ekki sé örugglega búið að herða allar rær.  Um leið þakka ég fyrir að rónum hafði bara verið tyllt á, um leið og ég bý til aðstæður þar sem hjólið flýgur af þar sem ég ek heim til mín á löglegum hámarkshraða.

Ég var varla kominn heim þegar þessi samskipti áttu sér stað á Fb: