Hjá heilagri Maríu og heilögum Fransiskusi árið 2007.

Það eru víst ein 15 ár síðan ég tók þátt í einni eftirminnilegustu kórferð sem ég hef farið í, en það var þegar Skálholtskórinn ferðaðist suður alla Ítalíu dagana 28. júlí til 11. ágúst, árið 2007. Fararstjórinn var Hólmfríður Bjarnadóttir og þar með þarf ekki að fjölyrða um hvernig stjórnin á þessu ferðalagi gekk fyrir sig.  

Skúli Sæland gerði þessari ferð nákvæm skil í Litla Bergþór árið eftir og því fjölyrði ég ekki um hana hér. 

Tilefni þessara skrifa er í rauninni tvö: Annarsvegar, að nú er ég kominn í nýjan kór, Kirkjukór Selfosskirkju og það vill svo vel til, að hann stefnir á Ítalíuferð innan skamms og hinsvegar, að við yfirferð á efni í gömlu tölvunni minni rakst ég á fortíðardraug nokkurn; greinargerð um raddirnar í Skálholtskórnum í aðdraganda Ítalíuferðarinnar. Þetta er heilmikil langloka, og ekki líklegt að aðrir en nákvæmlega það fólk sem þarna var með í för, botni nokkuð í þessu. Ég skelli þessu samt hér inn, ekki síst til að geyma það á vísum stað.

Tilgangurinn með þessu verki var að undirbúa eitthvað til að fara með í rútubílnum á leið suður Ítaliu, en eins og nærri má geta, voru nokkrir sæmilega langir leggir og þótti þörf á einhverri afþreyingu. Þetta var mitt framlag.  

1. hluti

Fegurðin sjálf.
Eins og þröstur í kattlausu umhverfi.
Eins og þegar nýbúið er að þagga niður í gjammandi hundkvikindi.
Eins og lofgjörð til þeirra dásemda mestra sem líf vort hér á jörð hefur fram að færa.
Eins og allt hið göfugasta og ljúfasta komi saman í einum skurðpunkti.
Eins og ómur alheimsins.
Lífið sjálft.
Sópraninn...........
.....á góðum degi.

Það kann að skjóta skökku við, í ljósi þess sem á undan er gengið að þessi orð falli úr þessum munni, en hvað á maður að segja?
Á góðum degi er þetta bara svona. Stúlkubarnsraddirnar, svo mjúkar, svo tærar, svo seiðandi, svo magnþrungnar, kalla hreinlega á svo fögur orð frá tenórnum. Og fyrst tenórinn sér ástæðu til að fjalla um sópraninn með þessum hætti ætti engum að blandast hugur um að hér er ekki um að ræða neitt léttvægt.
Það verður af þessum sökum að fyrirgefa sópraninum það, að hann taki hlutverk sitt svo alvarlega að stúlkubarnsröddin smiti yfir í líf hans og framgöngu alla, sem hefur auðvitað í för með sér kórinn að öðru leyti og stjórnandinn verða að sýna umtalsverða þolinmæði og umburðarlyndi. Því meira sem sópraninn fær að flissa og mala eins og táningsstúlka, því fegurri verður röddin. Svona er þetta bara. 

Niðurstaðan er því þessi, stjórnandi góður: Því meira sem þú sussar á sópraninn, því meiri líkur eru á því að röddin hljómi eins og hjá miðaldra konum, eða eldri. Fyrir nú utan það, að því meiri líkur eru á orði í eyra þegar heim er komið. Sópraninn þarf að fá að vera í karakter – með því móti næst það fram sem sóst er eftir.

Eftir að sópraninn hefur nú verið skilinn eftir, uppnuminn af stolti eftir þau fögru orð sem hafa fallið um hann hér, þá skal þessari afþreyingarstund haldið áfram.

2. hluti

Þegar ekið er hér í rútubíl suður eftir því fagra og hlýja landi Ítalíu, er ekki laust við að upp komi í hugann frásögnin af pólskum pílagrímum í rútuferð, sem létu lífið í Frakklandi fyrir skömmu. Þetta sorglega slys átti sér stað þegar bremsur gáfu sig, með þeim afleiðingum að rútan steyptist fram af þverhnípi. Það er ekki ætlunin að hræða neinn með því að minnast á þetta hér. Miklu fremur á þetta að leiða huga hlustenda til þeirra hugrenninga sem eiga sér stað þegar langferð er framundan og í fréttum dag eftir dag er fjallað um rútuslys og flugslys um gervalla plánetuna. Það er fjarri því að slíkt komi til greina í þessari ferð auðvitað, þar sem við ökum nú um sólbakað sléttlendið. Auðvitað berjumst við við ákveðna fordóma gagnvart því sem bíður okkar á eyjunni fögru, Sikiley. Munum við verða vitni að “Mafia style” aftökum. Verðum við tekin í gíslingu miskunnarlausra fanta?
Svo hitt, megum við búast við því að Etna ræski sig duglega einmitt þegar þeir hugrökkustu úr hópnum hafa náð hæsta tindi og standa á gígbarminum?
Ekkert af þessu kemur til greina, en hugsunin spyr ekki um það. Af henni sprettur óttinn.

Þetta er nú að verða full þunglyndislegt, líklega. Það endurspeglar kannski að einhverju leyti það sem tenórinn hefur gengið í gegnum á þeim tíma sem undirbúningur ferðar þessarar hefur staðið.

3. hluti

Það má líklega rekja ástæður þess sem nefnt var í lok síðasta hluta til eins ákveðins tímapunkts, eða ákveðins atviks. Það sem þar gerðist og sú saga, sem enn er óskráð og sem fylgdi þar á eftir, og sem stendur yfir enn í dag, má sennilegst rekja til þessa tímapunkts. Meðal þeirra afleiðinga sem þetta hefur haft fyrir röddina einu sönnu og rödd radda er eftirfarandi:

-Í fyrsta lagi hefur borið á vaxandi sókn tenórs í aðrar lystisemdir en þær sem hann hefur upp á bjóða í sjálfu sér, og sem eru, þegar allt er eðlilegt, algerlega fullnægjandi. Þetta hefur til dæmis falist í óskýrðum veikindum, gönguferðum í fjarlægum landshlutum, útlandaferðum í 40 stiga hita, sumarbústaðaferðum í hvassviðri, ónauðsynlegri vinnu, meintum söng með kórum í öðrum sveitum og öllu því öðru, sem, gjarnan hefur orðið að víkja fyrir þeim forréttindum að efla sig sem tenór með þrotlausum æfingum.

- Í öðru lagi má segja að hinn eini sanni samhljómur tenórsins, sem allir þeir sem hér eru staddir geta vitnað um, hefur beðið hnekki. Þetta hefur meðal annars birst í áberandi fleiri athugasemdum stjórnandans við framgöngu tenórsins. Ekki bara að hann telji hann beita röddinni þannig að aðrar raddir heyrist ekki (sem er nú reyndar ekkert nýtt), heldur virðist skorta á, ef tekið er mark á athugasemdum stjórnandans, að samhljómur sé að öllu leyti fyrir hendi í þeim hárfínu blæbrigðum sem tenórnum er yfirleitt ætlað að túlka, umfram aðrar raddir, og sem aðrar raddir viðurkenna fúslega að sé raunin.

- Í þriðja lagi hefur orðið meira áberandi en áður, eða er kannski rétt að segja að hún hafi orðið útbreiddari, sú tilhneiging tenórs að fjalla um ýmsa þætti í eigin fari sem sumum finnst að betur megi fara. Hér er verið að vísa til síaukins fjölda tilvika þar sem tenórar hafa blygðunarlaust gert lítið úr útlitseinkennum sínum og þá helst hárafari eða vaxtarlagi. Tilvik af þessu tagi draga óhjákvæmilega athygli af sérstöku tagi að tenórnum; athygli sem hann ætti að vilja forðast. Það er röddin sem á alltaf og ævinlega að draga athygli annarra radda að tenórnum, en ekkert annað, allra síst slíkt fánýti sem hér hefur verið nefnt.

- Í fjórða lagi, þó það verði að teljast koma úr hörðustu átt, hafa sjálfskipaðir fulltrúar annarra radda tekið að sér að gagnrýna tenórinn á grundvelli aldeilis fáránlegra smáatriða.
Þannig tók einn altinn sig til og sakaði tenórinn um að fylgjast ekki nægilega vel með stjórnandanum. Þessi umræddi alt sagðist hafa fylgst með tenórnum, sem er nú svosem ekkert nýtt eða skrýtið. Það einkennilega var hinsvegar að tenórinn stóð fyrir aftan umræddan alt þegar þetta meinta atvik átti sér stað. Mikið leggja altar á sig til að njóta þeirra lystisemda sem felast í því að hafa tenór fyrir augunum.
Þá gerðist það einnig að einn sópraninn, sömuleiðis sjálfskipaður, kvað upp úr með það, með undarlega móðurlegum mæðutón, að tenór hafi sýnt danstakta á tónleikum. Auðvitað er þetta ekkert annað vanmáttug tilraun til að breiða yfir öll þau vandamál sem sópraninn á við að stríða. Má þar til dæmis nefna uppþotið sem varð innan sópransins þegar stallari gerði tilraun til að sýna honum í hvernig röð hann skyldi ganga til tónleika. Það lá við að fresta yrði tónleikum vegna þess að stúlkubarnshlutverkið gerði sópraninumm ókleift að komast að niðurstöðum um hver þeirra skyldi ganga fyrst inn og hver síðast. Já, og hananú.

-Í fimmta lagi hefur þess orðið vart í æ ríkari mæli að innan tenórsins komi upp ágreiningur, og þar sem kannski er enn verra: ágreiningur sem berst út fyrir tenórinn sjálfan og er jafnvel tjáður með einhverjum hætti í viðurvist annarra radda. Þetta skal nú útskýrt nokkuð með tveim dæmum:
Hið fyrra þarf nokkurn aðdraganda.
Það hefur ávallt verið svo, að við guðsþjónustur í Skálholtsdómkirkju hefur hver rödd átt sinn stað. Af ástæðum sem ekki verða raktar hér hefur það verið hlutskipti tenórsins, fyrst og fremst þar sem það er mikilvægt fyrir sópraninn, að sitja að baki sópraninum og syngja þaðan ægifagra tóna inn í eyru hans. Það verður því að líta svo á að það sé riddaramennsku tenórsins að kenna að hann hefur ekki annað sæti en nokkuð vel smíðað bekkskrífli. Bekkskrífli þetta er auðvitað baklaust og grjóthart ásetu, ekki síst fyrir þá tenóranna sem eru grennstir og spengilegastir, ásamt því að svokölluð seta er miklu lægri en sæti sóprananna fyrir framan. Því er það svo að þegar kórinn situr þá hverfa afar myndarleg höfuð tenórsins, sérstaklega þau höfuð sem ekki rísa upp úr fjöldanum að öllu jöfnu, bakvið sópraninn, svo kirkjugestir fá ekki notið þeirra.
Vissulega verður það að viðurkennast að þessi staða breytist nokkuð þegar kemur að því að kórinn rís á fætur til að syngja. Þá gnæfir ténórinn í öllu sínu veldi langt upp fyrir aðrar raddir. Hversvegna skyldi það nú vera? Jú, í hvert skipti sem þetta gerist, og það er nú bara nokkuð oft, þá verður tenórinn að príla upp á bekkskríflið og standa síðan þar eins og hani á priki. Þeirrar stundar er beðið með óþreyju, aðallega í öðrum röddum, að einhverjum tenóranna mistakist prílið með hörmulegum afleiðingum.
Það hefur verið ófrávíkjanleg regla, að ofangreint bekkskrífli hafi verið álitinn staður tenóranna, og um það hefur ekki verið ágreiningur, aldeilis sérlega ekki meðal annarra radda. Vissulega hefur tenórinn allur fram til þessa verið samstíga um að dvelja á skríflinu þótt hann væri jafn samstíga um að vera þeirrar skoðunar að dvölin þar hæfði ekki svo magnþrunginni rödd.

Þá er komið að því að gera grein fyrir fyrra dæminu um ágreining sem vart hefur orðið innan hinnar dáfögru raddar.

Í hámessu á Skálholtshátíð klauf einn tenórinn sig frá röddinni blíðu að öðru leyti með því að taka sér sæti í dyngju sópransins. Þar ríkja mýktin ein og þægindin. Ekki gekk umræddur tenór í þessu tilviki þó svo langt að láta leiðast inn í pískur sópransins eða taugaveiklun.

 
Hitt dæmið sem skal nefnt hér, en þau eru vissulega fleiri, snýst um áfengisnotkun í Páfagarði, þeim garði þar sem tenórinn einn náði eyrum hans heilagleika með hinum norræna uppsveitablæ sem einkennir hann svo mjög.
Ekki verður fjallað nánar um, á þessum vettvangi þennan ágreining um áfengismál innan tenórsins og skal því treyst að ekki muni tenórar segja um þann ágreining aukatekið orð það sem eftir lifir ferðar.

“What happens within the tenor stays within the tenor.”

Ekki svo að skilja, að með neinum hætti megi bera tenórinn saman við áðurnefndan hóp misyndismanna sem byggir eyjuna fögru þangað sem ferðinni er nú heitið.

Nú hefur verið gerð grein fyrir ýmsum afleiðingum atviks sem talið er hafa valdið öllu því sem hefur verið nefnt hér að ofan. Atvikið sjálft hefur ekki verið nefnt og bíður næsta kafla.

Verður nú gert hlé á flutningnum til að gefa ferðalaöngum færi á að vakna og fá sér einn bjór eða svo.

4. hluti

Áfram er haldið í loftkældri rútu. Upp og niður snarbrattar fjallshlíðar eftir krókóttum, örmjóum vegaslóðum. Eða er það svo?
Enn fær hugurinn tækifæri til að reika til landsins elds og ísa sem rís upp úr óravíddum Atlantshafsins, fjarri vígaslóð og Skálholtskór.
Í svo stóru samhengi sem hér er um að ræða kostar það nokkuð átak að rifja upp einstök tilvik sem voru smá í sjálfu sér, en sem höfðu engu að síður afdrifaríkar afleiðingar. Við verðum bara að reyna að spóla til baka þangað sem vetur ríkti á landinu bláa fyrir nokkrum mánuðum, enn og aftur.

Þar sem er kærleikur og ást
Þar er Guð
Ástin sameinar okkur í einum Kristi.
Fögnum og gleðjumst í honum.
Óttumst og elskum hin lifandi Guð,
Heiðrum og elskum hann af hreinu hjarta
Þar sem er kærleikur og ást
Þar er Guð

Þetta þekkja auðvitað allir. Það er skylda okkar að vita hvað við erum að syngja um, því annars tekst okkur ekki að tjá þær tilfinningar sem að baki liggja, er það nokkuð?
Þetta sem ég las, sungum við, hvort sem þið trúið því eða ekki. Við syngjum það reyndar ekki lengur og það er kannski eins gott því það var að öllum líkindum einmitt þessi texti, svo einkennilegt sem það nú er, sem olli því að tenórinn er nú fyrst að ná vopnum sínum aftur eftir all miklar þrengingar.

Nú skulu færð nokkur rök að þessari tilgátu.

Það geta væntanlega allir sameinast um það, að tenórinn er guðdómlegur. Það er þessvegna ekki svo fjarri lagi að setja hann inn í textann sem var lesinn hér áðan í stað Guðs og Krists líka.
Ef allt hefði verið með felldu hefði einmitt þessi texti átt að sameina tenórinn sem aldrei fyrr.

Þar sem er kærleikur og ást
Þar er tenór
Ástin sameinar okkur í einum tenór.
Óttumst og elskum hin lifandi tenór,
heiðrum og elskum hann af hreinu hjarta.

Textinn sem átti að sameina sundraði, eða reyndar ekki textinn sem slíkur, heldur var það altísk innrás að tilstuðlan óhemju óhepplegrar raddsetningar og ákvörðunar stjórnandans, sem sundraði.

Til að upplýsa um fjölda tenóra í kórnum, svo það fari ekki á milli mála, þá eru þeir fimm.
Það hagar svo til í tenórnum að þar er að finna bæði dramatíska tenóra og lýríska tenóra.
Fyrir þá sem ekki vita muninn á þessu tvennu þá eru dramatískir tenórar djúpir og yfirvegaðir eins og lygnt fljót. Það þarf mikið til að koma þeim úr jafnvægi og þeir njóta umsvifalaust óskoraðrar virðingar hvar sem rödd þeirra heyrist.
Lýriskir tenórar eru meira eins og grunnur fjallalækur sem hoppar og skoppar niður fjallshlíðina með ófyrirséðum afleiðingum að öðru leyti en því að hann hlýtur á endanum að sameinast fljótinu lygna, djúpa, ef hann á annað borð gufar ekki upp á leiðinni. Að þessu leyti á lýríski tenórinn margt sameiginlegt með sópraninum á góðum degi.
Af þessu má ljóst vera að samband lýríska tenórsins við hinn dramatíska er honum nauðsynlegt. Hann getur samt aldrei náð hinni sönnu dýpt og fegurð, þótt hann stillist nokkuð af nábýlinu.
Jæja, í tónverkinu sem vísað er til hér að ofan þóknaðist raddsetjaranum að kljúfa tenórinn í herðar niður og kallaði það efri tenór og neðri. Það þarf engum að blandast hugur um það, að lýríska tenórnum var ætlað það hlutverk að syngja hinn svokallaða efri tenór, sem er raunar mikið rangnefni. Dramatíski tenórinn skyldi syngja hina raunverulegu tenórlínu.

Þá er komið að hlutverki stjórnandans í þessu máli öllu saman.
Hann tók afdrifaríka ákvörðun. Honum fannst hún kannski ekki stór, en sannleikurinn er sá að hún gerbreyttti öllu flæði samhljómsins í kórnum og setti þar að auki tenórinn á annan endann.
Af tenórunum 5 voru þrír sem gáfu sig út fyrir að vera lýrískir, sem er meiri eftirsókn en efni standa til, eins og skýrt kom fram þegar söngurinn upphófst að lokum. Tveir liðu hinsvegar áfram eins og hyldjúpt stórfljótið og sungu hina sönnu tenórlínu.
Stjórnandinn ákvað, sem sagt...... Já, hvað ákvað stjórnandinn?

Það fáið þið að heyra um í 5. kafla.

5. hluti

Það hagar svo til í þessum kór að hann hefur innbyrðis ein 15-20 stykki af öltum – í það minnsta nánast aragrúa. Það hefur lengi verið svo, að einstaka altar hafa verið að stæra sig af því að þeim myndi veitast létt að syngja tenór. Hvort rétt er hefur nú reyndar aldrei verið sannprófað þar sem það heyrist afar sjaldan frá þessari rödd. Að undanförnu hefur heyrst í henni í þrem tilvikum:
a. þegar hann syngur “MAT OG DRYKK” –“SYNDABÖND” og “Í HANS FRIД í Gloria tibi.
b. Þegar hann hann syngur “SITJI” í Kvöldbænum
c. Þegar stjórnandinn sussar á allan kórinn svo hann geti hlustað á altinn.

Hvað um það – með ákvörðun stjórnandans fékk tiltekinn hluti altsins tækifæri lífsins: að syngja meinta tenórlínu með tenór – lýrískum tenór.

Afleiðingarnar þekkja nú allir.
UBI CARITAS ET AMOR
TENOR IBI EST
Þar sem er kærleikur og ást
Þar er tenór

6. hluti

Það hafa, þegar hér er komið, flestir fengið sinn skammt í þeirri frásögn sem hér hefur farið á undan. Allavega flestir sem hægt er að fjalla um með einhverjum hætti.

Það er svo með bassann, þann eina raddanna sem ekki hefur notið þess að fá umfjöllun ennþá, að hann hreyfist bara varla. Hann kemur og brosir sakleysislega og jafnvel stundum meira að segja strákslega, eða jafnvel vandræðalega, en haggast ekki svo orð sé á gerandi að öðru leyti. Það má kannski orða það svo að aðkoma hans að kórsöngnum felist í því að mæta á staðinn, drynja í gegnum “whatever” og hverfa síðan. Það er erfitt að átta sig á hvað gerist í hugarfylgsnum bassans. Það sem helst er til að taka í þeim efnum er:

a. Það hefur einusinni eða tvisvar komið fyrir að einhver þeirra hefur játað opinskátt mistök sín í söng. Þarna er tvímælalaust um tenóríska takta að ræða og verður að teljast fremur jákvætt.

b. 5-6 nótur úr allri söngskránni sem víkja frá hefðbundinni bassalínu, hafa fallið í skaut eins nýbassans þar sem aðrir telja sig of mikla bassa til að syngja svo nálægt tenórnum. Umræddur nýbassi er alltaf vandræðalegur þegar ný nóta af þessu tagi birtist.

c. Sími hringir ávallt í bassahópnum á kóræfingum enda eru þær á þeim tíma sem kauphöllin er opnuð í Japan.

d. Bassinn verður alltaf glaður þegar hann fær að puðra í Katarínulaginu. Einn þeirra kann ekki að puðra: hann stingur bara vísifingri upp í sig eins og snuði og hreyfir hann þar í hringi.

Já, bassinn

Eftirmáli

Enn silast rútan áfram. Degi er tekið að halla. Í fjarska stíga reykjarsúlur frá brennandi skógum Ítalíu til himins. Í loftkældri rútunni, sem stefnir nú í suðaustur átt, reynir misánægður hópur að átta sig á því sem hér hefur verið lagt á borð.

Sópraninn er þegar farinn að hvískra um hvort það sé hægt að komst í búð á Sikiley.
Altinn stynur af söknuði yfir því að hann fékk ekki tækifærið sem hann hafði svo lengi óskað sér.
Bassinn fær sér í nefið og sýpur á glóðvolgum bjórnum.
Tenórinn......... er sennilega búinn að útskúfa þeim sem hér situr og veltir fyrir sér hvaða danspor hann á að taka í hringleikahúsinu á austurströnd Sikileyjar.

Það er stefnt í átt að sólarlaginu sem felur í sér nýtt upphaf, nýjan dag með rauðvíni og rósum.

Kvistholti 26. júlí, 2007