Að skellihlæja eða hágrenja

Ég hef aldrei verið mikið fyrir upphrópanir eða hástemmd slagorð. Upphrópanir, vegna þess að þær skortir íhugun og yfirvegun, Slagorð vegna þess að þau finnst mér vera innantóm. Ég er ekki tilbúinn að hrópa á torgum, eða drepa fyrir málstað.
Ég er hinsvegar tilbúinn að hlusta, stundum og jafnvel ljá málstað lið, ef hann fellur að lífsskoðunum mínum.
Það hefur einusinni eða tvisvar gerst, að ég hef sett einhvern hring með slagorði í kringum höfuðið á mér á facebook. Það var vegna þess að um var að ræða hvatningu til dáða eða skilning á málstað.

Þessa dagana keppist fólk við að setja hring um höfuð sín á facbook, þar sem það lýsir sér sem "örlitlum grenjandi minnihluta". Allt í lagi með það svo sem. Öll vitum við að þetta er tilkomið vegna ræðu á Alþingi og vegna frumvarps um þjóðgarð á hálendi Íslands. Sannarlega er hér stórt mál á ferðinni og eðlilegt að vandað sé til verka. Það verður hinsvegar ekki gert með upphrópunum og slagorðum. Það kemur fjölmargt til skoðunar og ýmsir hagsmunir líta dagsins ljós. 

Þó svo ég setji þetta hér inn, í kjölfar þess að fjöldi fólks lýsir sig grenjuskjóður þessa dagana, ætla ég mér ekki að fara að eyða tíma mínum frekar í karp um þetta. Karp, segi ég, vegna þess að málefnaleg umræða á erfitt uppdráttar í svo tilfinningahlöðnu máli. Verst finnst mér vera, þegar fólk setur á sig grenjugrímuna án þess að vera búið að renna yfir þetta frumvarp. Ég skil betur þá sem eru búnir að kynna sér málið ofan í kjölinn og eru samt ekki sáttir.

Jú, ég er búinn að renna yfir frumvarpið og líklega vegna þess að ég á engra beinna hagsmuna að gæta, utan þess að vera íbúi í þessu landi, tilheyra þessari þjóð, þá varð ekkert það á vegi mínum sem ég þurfti að staldra sérstaklega við.  Þá er spurningin: Tilheyri ég þá "risastóra skellihlæjandi meirihlutanum"? Ég reikna með að margir muni líta svo á. Það væri þá um að ræða harla svart/hvíta hugsun, en hún á heldur betur upp á pallborðið þessi árin og þar hefur fólk verið duglegt að læra að forsetanefnunni vestanhafs.

Ég tilheyri sjaldan meirihlutum í þessu samfélagi. Hef oftast tilheyrt minnihlutum og lært að sætta mig við það, þó mér finnist hábölvað oft á tíðum og upplifa grátlega heimsku samferðamannanna. Varla er ég sá heimski og allir hinir spekingar. Því trúi ég nú ekki. Ég nenni hinsvegar ekki að fara að grenja vegna þessa, hvað þá hágrenja. 

Það er hægt að fella tár af ýmsu tilefni. Það eru sorgartár, gleðitár, reiðitár og frekjutár, svo einhverjar tegundir tára séu nefndar.  Algengasta merkingin sem ég legg í orðið "grenja" er, að fella tár vegna frekju. Ekki veit ég hvort Steingrímur beitti þessu afdrifaríka orðavali í þeirri merkingu og læt það liggja því milli hluta.

Þau sem hafa áhuga á að kynna sér frumvarp til laga um hálendisþjóðgarð, 

þá er það hér.

Svona um það bil 15 ár

Laugarás á fremur sérstaka sögu og henni er hreint ekki lokið. 

Einhvern veginn æxlaðist það svo, að ég fór að safna saman ýmsu því sem verður að teljast hluti af þessari sögu og óhjákvæmilega kom að því, að ég þyrfti að takast á við sögu Laugaráshéraðs, sem ég hygg að hvergi hafi verið skráð nokkuð heildstætt.  

Frá upphafi voru það oddvitar sveitarfélaganna sem að Laugaráshéraði stóðu eða standa, sem fjölluðu um mál sem snertu læknisseetrið og Laugarásjörðina. Þeir komu alla jafna saman árlega til aðalfundar og tóku til umfjöllunar ýmis mál. Fundirnir urðu smám saman ítarlegri og tóku á flóknari málum. 

Ég er, um þessar mundir, að rekja mig í gegnum fundargerðir þessarar oddvitanefndar, sem gekk undir ýmsum nöfnum, reyndar og er þakklátur fyrir að okkur skyldi auðnast að koma flestum fundargerðabókum nefndarinnar og ýmsum gögnum hennar, til varðveislu á Héraðsskjalasafni Árnesinga, en þar á svona efni auðvitað heima.

Það vantar sem sagt ekki mörg ár inn í þessa sögu, ekki nema 15, reyndar.

Þessi 15 ár, eru hinsvegar afskaplega mikilvæg og má segja að þau myndi grundvöllinn að því sem síðan gerðist í málefnum Laugaráss. Þetta eru árin frá því um 1920 til um það bil 1935.

Héraðsskjalasafn Árnesinga, oddvitar í uppsveitunum og ég, erum nú að freista þessa að þefa uppi einhverskonar fundargerðir oddvitanna í þessi 15 ár og núverandi oddvitar tóku að sér að birta í miðlum sveitarfélaga sinna, nokkurskonar ákall um að afkomendur sveitarsjórnarmanna í þessum hreppum á umræddum tíma kæmu til liðs við okkur við að reyna að hafa upp á þessum bókum, eða bók.

Ég geri það sama hér, í mínum, ekki alltof áberandi miðli líka. Það er kannski von á að einhverjir eða einhverjar deili þessu áfram.

Hérna efst er upphaf elstu fundargerðinnar sem enn hefur fundist. Hún, og aðrar sem fylgdu, er skráð í bók sem er ekki nema 7x11 cm að stærð (kápan hér til hægri), sem bendir til að fyrri bækur hafi ekki verið mikið stærri.

Það er auðvitað möguleiki, að fundir oddvitanna frá 1920-1935 hafi verið skráðir í fundargerðarbækur einhvers hreppanna, en ýmsar þeirra hafa, að því er virðist, ekki skilað sér á héraðsskjalasafnið. Það er full ástæða til að leita þær uppi einnig og svo bara öll möguleg gögn sem leynast kannski í dánarbúum, eða hjá fjölskyldum, en ættu að komast til varðveislu á heráðsskjalasafni.

Ég ætla svo að láta fylgja hér fyrir neðan, textann sem ég klambraði saman og sem ætti að dreifast up uppsveitirnar um þessar mundir. 

Meðan ég held áfram að vinna mig í gegnum það efni sem þegar er fyrir hendi, lifi ég í voninni um að það takist að finna efni til að fylla í þessa 15 ára eyðu.

Undirskriftir oddvitanna sem sátu þennan fund, árið 1935.

Oddvitarnir á fundinum 1935, frá vinstri: Sr Guðmundur Einarsson Mosfelli, Páll Stefánsson 
Ásólfsstöðum, Eiríkur Jónsson Vorsabæ, Teitur Eyjólfsson Eyvindartungu, Árni Ögmundsson Galtafelli, Guðjon Rögnvaldsson Tjörn.

Þegar þarna var komið sögu læknishéraðsins, var sr. Guðmundur Einarsson prófastur á Mosfelli formaður nefndarinnar.

-------------------------------------

Þá er það textinn, sem nú er dreift í uppsveitunum:

Finnum þessar bækur 

Ég segi nú stundum, að án sögunnar, værum við ekki að spígspora um þessa jörð. Það fólk sem ól okkur af sér á líka sína sögu og þar fram eftir götunum, langt inn í fortíðina. Okkur ber skylda til að halda frásögnum af verkum og lífi þess til haga, eftir föngum.

Undanfarin ár hef ég verið að taka saman ýmsar upplýsingar um Laugarás og er búinn að koma upp vef sem kallast laugaras.is, sem geymir það sem ég hef tekið saman um þennan þéttbýliskjarna, sem á sér stutta, en sérstaka sögu.

Hluti af þessari samantekt á að vera nokkurskonar saga Laugaráslæknishéraðs, sem áður kallaðist Grímsneslæknishérað, en þar sem uppsveitamenn virðast hafa komið sér hjá því að vera mikið á síðum dagblaða, þarf að treysta á þau gögn sem hafa orðið til innan svæðisins, til dæmis fundargerðabækur.

Erindi mitt við þig er þetta:

Mig vantar enn bækur sem ná yfir tímabilið frá 1920 – 1935; það vantar fimmtán mikilvæg ár inn í þessa sögu. Gögn frá þessum tíma hefur mér ekki tekist að finna, utan fundargerðabóka hreppsnefndar Biskupstungnahrepps og Sýslunefndar Árnessýslu. Þar fyrir utan er um að ræða glefsur úr öðrum bókum sem tengjast uppsveitunum, sem héraðsskjalasafnið geymir.

Þú ert kannski afkomandi einhverra þeirra forystumanna sem komu við sögu á þessum tíma og hugsanlega geymir fjölskylda þín einhver gögn sem þeir létu eftir sig, þar sem ein til tvær litlar fundargerðabækur gætu leynst. Ert þú til í að leita þessi gögn uppi, eða láta okkur vita hvar líklegt er að þau sé að finna? Elsta bókin sem við höfum er ekki nema 11x17 cm að stærð (sjá meðfylgjandi mynd), svo hér er líklega ekki um að ræða stórar eða miklar bækur. Mögulega bara eina bók.

Það getur verið, að fundargerðir oddvitanna á þessum tíma, hafi verið skráðar í fundargerðabók einhverrar hreppsnefndarinnar, en því miður eru þær einnig ófundnar, utan fundargerðabóka Biskupstungnahrepps frá þessum tíma. Í þeim er ekki mikið fjallað um læknishéraðið.

Til fróðleiks læt ég hér fylgja nöfn forystumanna úr hreppunum sem komu að læknishéraðinu á árunum 1920-1935. Þeir eru sannarlega fleiri, en þessar upplýsingar eru úr fundargerðabókum sýslunefndar Árnessýslu, Biskupstungnahrepps og oddvitanefndar. Kannski kveikir það í þér

Biskupstungnahreppur
Sr. Eiríkur Þ. Stefánsson, Torfastöðum
Jörundur Brynjólfsson, Múla og Skálholti
Einar Jörundur Helgason, Holtakotum
Jóhann Kr. Ólafsson, Kjóastöðum
Guðjón Rögnvaldsson, Tjörn
Skúli Gunnlaugsson, Bræðratungu.

Hrunamannahreppur
Ágúst Helgason, Birtingaholti
Helgi Ágústsson, Syðra Seli

Gnúpverjahreppur
Sr. Ólafur Briem, Stóra Núpi
Páll Stefánsson, Ásólfssöðum 

Árni Ögmundsson, Galtafelli

Grímsneshreppur
Gunnlaugur Þorsteinsson, Kiðjabergi
Magnús Jónsson Klausturhólum
Sr. Guðmundur Einarsson, Mosfelli

Laugardalshreppur
Böðvar Magnússon. Laugarvatni
Teitur Eyjólfsson, Eyvindartungu

Skeiðahreppur
Guðmundur Lýðsson, Fjalli
Brynjólfur Bjarnason, Framnesi
Eiríkur Jónsson, Vorsabæ

Ef þér skyldi takast að grafa upp þessa gömlu bók (eða bækur), eða ef þú gætir veitt einhverjar upplýsingar um hvar hana gæti verið að finna, bið ég þig að hafa samband við eitthvert þeirra sem hér eru tilgreind:

Páll M. Skúlason netf. pallsku@gmail.com s. 8989152
Þorsteinn Tryggvi Másson netf. thorsteinn@heradsskjalasafn.is s. 4821259
eða oddvitann í þínu sveitarfélagi.

Með fyrirfram þökk.

Páll M Skúlason

Að koma lífi í rjóma

Þegar ég fæ mér kaffi, þykir mér harla gott að skella í það dreytli af rjóma, sem ég sæki í ísskápinn. Tek rjómann fram, ískaldan og frekar dofinn. 

Til þess að koma í hann lífi áður en ég hleypi honum í kaffibollann minn, hristi ég hann rækilega og vek hann þannig til lífsins, svo ann dragi fram hið nákvæmlega rétta bragð af indælis kaffidrykknum.

Ég fékk mér kaffi í dag og það gerði fD einnig. 

Hún vekur rjómann ekki með sömu aðferðum og ég, heldur skrúfar bara tappann af og hellir.

Í dag fékk hún sér rjóma í kaffið sitt, á undan mér og setti síðan á borðið og tappann við hliðina.

Svo tók ég upp hálfpottsfernuna af rjóma og vakti til lífsins, eins ég geri.

Hér á bæ var skúrað hátt og lágt í dag.

Óhjákvæmileg vatnaskil framundan

MYNDIRNAR SEM HÉR ERU, ERU VALDAR ALGERLEGA AF HANDAHÓFI, FRÁ ÁRUNUM 2006-2008. Þær tengjast innihaldi textans ekki með neinum, hugsuðum hætti. 

Það hefur flogið í gegnum hugann, all oft frá þeim degi sem við fD tókum saman hafurtask okkar og fluttum úr Laugarási, að sumt skuli haldið í áfram, en annað þurfi óhjákvæmilega að endurskoða. 

Eðlilega hætti ég í ritstjórn Litla Bergþórs og nú blasir við að ég þurfi að gera eitthvað við Facebook síðuna sem ber nafnið Laugarás - þorpið í skóginum. Ég velti fyrir mér hvort það sé rétt að loka henni einfaldlega og rýma þannig fyrir nýrri síðu íbúa í Laugarási. Ég velti einnig fyrir mér, hvort það gæti verið valkostur, að fjarlægja mig sem stjórnanda og afhenda einhverjum öðum keflið. Þá velti ég fyrir mér, hvort ég eigi bara að halda ótrauður áfram við að halda síðunni úti, þó svo ég teljist ekki lengur til íbúa í Þorpinu í skóginum.

Mér finnst þetta allt eðlilegar pælingar og allir kostir uppi á borðinu, í sjálfu sér. Ég er hálfpartinn búinn að búast við því að fá athugasemdir frá notendum síðunnar um, hvað ég, Selfyssingurinn, vilji eiginlega upp á dekk. Ég eigi ekki að vera að skipta mér af lífi fólks í öðrum sóknum. 

Ég sé ekki fyrir mér, að loka síðunni, því hún geymir ótal margt, eftir að hafa sinnt íbúum í Laugarási á ýmsan hátt í fimm ár, en þann 10. september, 2015, stofnaði ég hana og nú eru skráðir notendur að verða 700.  Ég er þakklátur notendum fyrir, að hafa umgengist síðuna af ábyrgð og þar með hefur nánast ekkert reynt á mig sem ábyrgðarmann fyrir henni. Nei, síðunni mun ég ekki loka, ....... held ég.

Næsti valkostur er að afhenda stjórn síðunnar einhverjum sem ég treysti til að flytja hana áfram inn í óvissa framtíð og setja henni reglur, sem henta Þorpinu á breytingatímum. Auðvitað hafði ég vaðið fyrir neðan mig og fékk naglfastan Laugarásbúa til að gerast stjórnandi auk mín og að því leyti er síðan í góðum málum. Óviss er samt tíminn framundan og fátt sem er hægt að kalla naglfast.

Þriðji valkosturinn, að ég sitji bara sem fastast í fjarskanum og ákveði hvað er þóknanlegt og hvað ekki, verður nú að teljast fremur ólíklegur.

Þar sem ég stóð frammi fyrir því að setja hópnum reglur, á sínum tíma, reyndi ég að hafa þær í stíl við það sem var tilgangur minn með því að búa hann til.  Í sem stystu máli, vildi ég hóp sem tæki til umfjöllunar lífið í Laugarási í fortíð og nútíð. Ég sá þetta aldrei sem sölu eða gjafasíðu, heldur miklu frekar sem upplýsingasíðu. Þarna langaði mig að fólk myndi segja frá einhverju, veita og leita eftir upplýsingum, birta gamlar og nýjar myndir, spyrja og svara. Þetta átti aldrei að verða svona hefðbundin "bæjarsíða", það var alltaf færi á því fyrir aðra að setja upp slíka síðu. 

Svona hafa reglurnar verið:

Þessi hópur er opinn öllum og tilgangurinn með stofnun hans er að búa til vettvang þar sem Laugarásbúar og aðrir þeir sem áhuga hafa á, geta miðlað því sem þeir hafa fram að færa um Þorpið í skóginum og svæðið sem það er hluti af. Hópurinn gæti t.d. verið vettvangur þar sem íbúar Laugaráss geta kynnt starfsemi sína, fyrirtæki eða áhugamál. Í þessum hópi getur fólk deilt nýjum og gömlum myndum frá Laugarási og nágrenni. Þá er hópurinn kjörinn vettvangur fyrir þá sem vantar upplýsingar um flest sem lýtur að Laugarási.
Ekki er gert ráð fyrir að hér séu hlutir auglýstir til sölu eða gefins, enda aðrir hópar hentugri til slíks.

Á þessum tíma var ég farinn að fá æ meiri áhuga á því sem liðið er og sá áhugi hefur vaxið frekar en hitt. Ég vonaðist kannski til þess, að ég gæti nýtt mér eitthvað af efninu sem fólk myndi deila þarna inni, á fyrirhugaðan vef um Laugarás, en það hefur ekki gengið fyllilega eftir, enda sýn mín á hópinn mögulega ekki sú sama og annarra notenda að öllu leyti.

Nú, þar sem ég stofnaði hópinn, get ég ákveðið hvað verður um hann. Eins og staðan er nákvæmlega núna, þá hef ég í hyggju að stíga til hliðar um næstu áramót og fela öðrum umsjón með gripnum.

Svo heldur lífið bara áfram . 😃

 ------------                  UPPFÆRT 27. október                   ------------

Ég hef kannski ekki verið nægilega skýrmæltur hér að ofan, en þó svo ég færi stjórn Fb-hópsins á annars herðar, er fjarri því að ég, bráðungur og ferskur maðurinn ætli að leggja árar í bát og treysti því að ég fái áfram að leggja eitthvað til málanna, eftir því sem andinn blæs mér í brjóst.
Þetta snýst aðallega um að ganga út úr því hlutverki að þurfa við og við að slá á puttana á fólki, sem, í aðgæsluleysi, hefur sett eitthvað inn sem ekki fellur að tilgangi hópsins. Mér finnst að það hlutverk sé betur komið hjá einhverjum sem býr í Laugarási.

Eftir sem áður, er það mín skoðun, að svona hópur, þar sem engin kauup og engin sala á sér stað, eigi fullan rétt á sér og geti átt blómlegt líf. Í það minnsta vona ég að svo geti orðið áfram.

Fríður

"Við fluttum í Laugarás árið 1957. Hjalti var þá búinn að steypa grunn að fyrsta gróðurhúsinu okkar, en við byrjuðum að rækta í húsi sem við leigðum af Ólafi Einarssyni. Fyrstu sjö árin bjuggum við í Lauftúni sem krakkarnir í hverfinu kölluðu „Silfurhúsið“ af því að það var álklætt og það glampaði svo fallega á það. Þar var allt nánast jafn frumstætt og hafði verið í Reykholti, munurinn var sá að nýbúið var að leggja rafmagn í Laugarás. Það var lagt fyrir köldu vatni í húsið en þar sem það var sjálfrennandi og engin dæla þá náði það bara að renna í klósettkassann en ekki í vaskinn, við höfðum ekki baðkar. Ég þurfti því að ná í vatn út í hver, sem var nánast við húsvegginn, ef mig vantaði vatn til annars en að sturta niður".  (brot úr viðtali við Fríði, sem birtist í Litla Bergþór 2013 og er einnig á finna á Laugarásvefnum).

Þeim fækkar "mæðrum" mínum. 

Fríður og Hjalti fluttu í Laugarás þegar ég var á fjórða ári, með þrjá stráka, þar af einn jafnaldra, hann Pésa. Þær voru allar mæður okkar í ákveðnum skilningi, konurnar í Laugarási á þessum tíma. Auk mömmu sjálfrar (Guðnýju Pálsdóttur í Hveratúni 1920-1992)), áttum við þarna mæðurnar Fríði í Lauftúni/Einarshúsi), Gauju í Helgahúsi (Guðnýju Guðmundsdóttur (1913-1993)), Jónu á Lind á Lindarbrekku (Jónínu Jónsdóttur (1926-2016)) og Gerðu (Gerda Jónsson í læknishúsinu (1924-2013)),  Jónu Sólveigu á Sólveigarstöðum (1928-2004) og Sigurbjörgu í Launrétt (Sigurbjörgu Lárusdóttur (1909-1999) sem tók að sér að kenna okkur einn vetur, minnir mig. Svo komu fleiri mæður eftir því sem árin liðu, en þá var ég víst líka farinn að stækka og taldi mig síður þurfa á viðbót.

Ætli Fríður hafi ekki verið krakkinn í þessum mæðrahópi, fimmtán árum yngri en móðir mín, og þar með nær okkur í aldri og þar með meiri töffari. Hún var góð viðbót inn í þétt samfélagið sem þarna var fyrir og þau Hjalti skáru sig ekki úr þegar aðstoðar var þörf. 

Félagarnir Magnús Skúlason í Hveratúni og Jakob Narfi, 1962

"Húsið í Lauftúni hefur ekki verið nema um 40 fermetrar og þar var ekkert þvottahús. Þau voru almennt ekki við bústaðina á þessum tíma heldur voru þvottarnir þvegnir úti við hver eða hjá Guðnýju í Hveratúni sem bjó svo vel að vera með þvottahús. Þegar þurfti að þvo suðuþvott þá var óhreini þvotturinn settur í sápuvatn í bala, svo var öllu skellt í hverinn þar sem það var látið malla góða stund. Ef um eitthvað viðkvæmara var að ræða þurfti að láta vatnið standa og kólna". (úr viðtalinu við Fríði). 

Við fólki, sem var að byrja búskapinn á þessum tíma, blöstu ekki glæstar hallir, en þetta var nú bara lífið  eins og það var og ég held að ekkert þess fólks sem kom undir sig fótunum í Laugarási á þessum tíma, hafi gert neinar kröfur um að undir það væri mulið með einhverjum hætti. Það trúði á sjálft sig, mátt sinn og megin og lagði síður upp úr ytri umbúnaði. Sannfærður er ég um að það líf sem það bjó sér í Laugarási, hafi verð gott líf, sem sjá má af barnafjöldanum sem spratt út úr þessum litlu húsum og því, hvernig kjörin bötnuðu ár frá ári, eftir því sem garðyrkjunni óx fiskur um hrygg. 

Fríður og Hjalti byrjuðu búskapinn með því að leigja gróðurhús Ólafs læknis og síðan að byggja eigin gróðurhús og loks íbúðarhús í Laugargerði. Þetta óx allt og dafnaði.

Börnin urðu, þegar upp var staðið sex. Hófst með fjórum strákum, Pétri Ármanni (1953), Erlingi Hreini (1955), Hafsteini Rúnari (1957) og Jakob Narfa (1960). Svo komu tvær stúlkur í lokin, þær Guðbjörg Elín (1964) og Marta Esther (1968).  Án þess að gera lítið úr uppruna piltanna þriggja sem fæddir voru áður en fjölskyldan flutti í Laugarás, þá er rétt að halda því til haga að þau þrjú sem fæddust árin í kjölfar flutningsins á þann góða stað, eru tvímælalaust örlítið meira Laugarásfólk. (Þetta er nú smá grín, svona).

Hjalti féll frá 1992, en Fríður bjó áfram í Laugargerði til ársins 2015, en þá flutti hún á Selfoss ásamt sambýlismanni sínum, Reyni Ásberg Níelssyni.

Nú má segja að það sé lokað einum kafla í sögu Þorpsins í skóginum, en Fríður er sú síðasta frumbýlinganna á fimmta og sjötta áratugnum til að kveðja.  Hún lést þann 17. október og útför hennar er gerð frá Selfosskirkju í dag.

Blessuð sé minning hennar.

Eilítið um aðventu- og/eða jólaljós - tími til kominn

Hvítárbrú um jól 2017

Þau voru geymd í kassa niðri í kjallara í Kvistholti og á einhverjum tíma, stundum snemma, stundum seint (fór eftir því hvenær ég var búinn að safna nægri nennu til) klæddi ég mig upp og fór að athuga hvað væri nú í þessum kassa. Úr honum tíndi ég síðan það sem taldist nothæft, fann til tröppuna lúnu og tók til við að hengja upp.  Lengi val vildi ég draga þetta sem lengst, undir því yfirskyni að frestur væri á illu bestur, enda ekki mikill áhugamaður um skreytingar, þó ekki neiti ég því að aukin lýsing í mesta skammdeginu geti lyft andanum aðeins upp úr mesta sortanum.

Kvistholt í jólabúningi 2016

Kjarni málsins var sá, að þarna hafði ég þetta að mestu leyti í eigin höndum: val á litum og magn af ljósakeðjum. Ekki var um það að ræða að fD vildi hafa miklar skoðanir að þessari framkvæmd, þó ég minnist þess einhvertíma að hún hafi eitthvað farið að ýta á mig þegar nálgaðist óhóflega að jólin yrðu hringd inn og ekki ein einasta ljósakeðja komin upp í Kvistholti.

Ég, hinsvegar, var og er sérstakur áhugamaður um lýsingu á Hvítárbrú í skammdeginu og mér finnst að ef einhversstaðar er ástæða til að lýsa upp skammdegið, þá er það á mannvirki eins og þeirri fögru brú, en hún er víst ekki umfjöllunarefnið hér.

Nú blasir annar veruleiki við og heldur flóknari.

Við erum flutt í húsnæði með 25 íbúðum, sem munu þurfa að koma sér saman um hvernig lýsingu skuli komið fyrir á svölum. Í þessum 25 íbúðum er fólk sem á ekki ólíka sögu og við fD þegar kemur að þessum málum: nýflutt úr einbýlishúsum þar sem það þurfti engan að spyrja um lýsingartegund. Þetta fólk er kannski með 40 ára lýsingarhefð í farteskinu og vill mögulega engu breyta þar um. "Ég er búin(n) að nota rauðar perur í 40 ár og hef ekki huga á að breyta því!" svo er annar/önnur sem á erfitt með að sjá fyrir sér annan lit en bláan, eða gulan eða hvítan eða grænan, já, eða bleikan. Svo eru það fólk sem vill ekki sjá svona "jólaljósvitleysu".

Nú blasir við að það þurfi að ná lendingu í þessu ljósakeðjumáli. 

Við fD búum á stað sem blasir við öllum þeim fjölda sem á leið um þjóðveg 1 og því væri nú ekki nema eðlilegt að við gerðum dálítið mikið úr jólaljósum þetta árið.  Mér koma í hug kastarar sem snúast og blikka, eða ljósafoss fram að útistofunni, eða að koma fyrir upplýstum, risastórum, ruggandi jólasveini fyrir innan glerið, sem væri tengdur við hátalara, hrópandi "hó, hó, hó!" úr um hátalara sem komið væri fyrir utan á húsinu, á milli þess sem Bing Crosby syngi "Jingle Bells" með reglulegu millibili. 

Nei, ætli það. 

Mér finnst margt merkilegra og mikilvægara í lífi mínu, en að fara að gera eitthvert  mál úr jólaljóskeðjum og vil gjarnan leyfa sérstöku áhugafólki um slíkar lýsingar, að ákveða hvernig þeim verður háttað. Mín vegna mætti láta það í hendur hvers og eins að ákveða sína lýsingu - að fjölbreytnin fengi að ráða. Við lifum á tímum þar sem fjölbreytileikinn á upp á pallborðið. Því ekki í þessu sem öðru?

Megi okkur takast að ná svo góðri lendingu í lýsingarmálin, sem unnt er. Það er ekki hægt að fara fram á meira.

Er of langt gengið?

Andlit þokuð vegna persónuverndar.

Það er að vísu rétt, að svona frá 13 ára aldri og fram undir þrítugt, var ég nú bara talsverður íþróttamaður, með körfubolta og blak sem mínar helstu greinar. Síðan þá er liðin hálf öld eða þar um bil og lífið leiddi mig ekki inn á neina afreksíþróttabraut, heldur þvert á móti. 

Svo fór fD að taka upp á því að fara í göngutúra og lengi vel hafði ég efasemdir um að þeir yrðu til að gera mér eitthvað gott, ungan og sprækan manninn. 

Ég velti aðeins fyrir mér, svona eftir því sem ég breikkaði, hvort ég ætti nú ekki að leggja það á mig að ná því að einhverju leyti til baka, en í önn dagsins vildi það farast fyrir og nóg af öðru, áhugaverðara, sem var hægt að setja framar í forgangsröðina. En ég lét mig hafa það að leggja á mig göngutúra: sannfærði sjálfan mig um að það gæti ekki skaðað, fyrir utan það að fD gæti mögulega farið sér að voða við alla þessa gönguiðkum og þá kæmi sér nú vel ef ég væri til staðar til að bjarga málum. Hvað um það, það var gengið og gengið. Var gengið til góðs?

Nú erum við komin á nýjan stað og þurfum að aðlagast nýrri menningu og komast í kynni við nýtt fólk, eins og gengur. 

Ekki neita ég því, að í æskuhroka mínum var ég haldinn nokkrum efasemdum um hvort það væri nú við hæfi að ég, rétt miðaldra karlinn, færi að skrá mig til þátttöku í ýmsu því sem stendur til boða fyrir eldri borgara hér í næsta húsi. Ég fór með fD til að skoða hvað væri nú í boði, ekki síst vegna þess að starfið sem þarna er um að ræða er ætlað þeim sem eru 60 ára og eldri.  Ekki get ég með góðri samvisku haldið því fram að ég sé 59, endalaust.

Mér leist nú ekki meira en svo á námskeið sem kallast Heilsuefling 60+. Þetta hlyti nú að vera eitthvert dund. Það varð samt úr að ég skráði mig þar til þátttöku - gæti alltaf hætt ef þetta hentaði ekki líkamlegri færni minni og hæfni. Við sóttum þarna tíma í tvær vikur áður en öllu var lokað af þekktum ástæðum. Þessar tvær vikur voru strembnar af tveim ástæðum: 

1. Þetta "heilsueflingardund" var á mörkum þess að ganga frá mér, þó auðvitað léti ég á engu bera. 

2. Ég þurfti að kyngja fordómum mínum og sætta við við að skrokkurinn reyndist ekki vera sá sem ég hefði viljað að hann væri.

Þegar heilbrigðisráðherrann, að ráði sóttvarnalæknis, skellti svo í lás, var ekki laust við að ég saknaði einhvers, mér til nokkurrar undrunar. Því kom það skemmtilega á óvart þegar þjálfarinn blés til æfingar á íþróttavellinum í dag. Þar var tekið á því og visnaðir vöðvar kvöldust til að hverfa úr mögulega varanlegri hvíld. 

Það var ekki nóg með að ég skráði mig í þessa heilsueflingu (styrktaleikfimi, finnst mér samt betra heiti), heldur þáði ég boð frá fréttamanni nokkrum um að ganga til liðs við áratugagamlan gönguhóp, sem þræðir göturnar hér á hverjum virkum morgni, og heldur afmælisveislur á föstudagsmorgnum, þar fyrir utan.

 

Það finnst sumum erfitt að hugsa til þess að leggja af stað í göngu kl. 7.30 á hverjum morgni. Það er hinsvegar nokkur misskilningur, enda er það háttur unglinga, að sofa frameftir, ekki fullorðins fólks. Ég held nú reyndar að þessar ágætu göngur verði ekki daglegar hjá mér, enda kemur þarna göngufólk eftir því sem því hentar og það kemur við. 

Tilefni þess að ég skrái þessa færslu á þessum degi er, að ég hef nú lokið samtals 9 km göngu, ásamt einni fjallgöngu (Fjallið eina) og ótal æfingum af öðrum toga.  Sannarlega efast ég um að ég hefði gott af svona nokkru á hverjum degi. Hinsvegar veit ég, að á eftir því sem er vont og erfitt, kemur alltaf eitthvað gott.  

Andlit ekki þokuð, enda vissu allir af myndatökunni.

Þetta er hið besta mál, allt saman og ekki hef ég enn rekist á nema vandaðar manneskjur á þessum slóðum, allavega meðan ég held pólitískum skoðunum mínum fyrir sjálfan mig. 

Að efna í aldarminningu 2 (9) LOK

Fjölskyldan 1960
mynd Matthías Frímannsson

  Þetta er framhald af 1  2  3  4  5  6 7 8

Í dag, 7. október, 2020 er öld liðin frá fæðingu móður minnar. Ér er nú búinn að fara yfir æviferil hennar, eftir því sem mér hefur verið unnt, en örugglega er margt sem hefði átt heima í svona samantekt, sem mér hefur ekki tekist að grafa upp. 

Hér í þessum síðasta þætti, hef ég ætlað mér að reyna að búa til einhverskonar mynd af Guðnýju Pálsdóttur, en það virðist ætla að verða hægara sagt en gert.  Þar kemur aðallega tvennt til. Annarsvegar er varlegt að treysta gloppóttu minni, en ég hef löngum búið við að að búa ekki yfir minningum sem aðrir, í kringum mig hafa á hraðbergi. Hinsvegar á ég 4 systkini sem kunna að hafa talsvert aðra sýn á og betra minni um móður okkar en ég. Þar með gæti skapast misræmi í frásögnum, ef eitthvert þeirra skyldi nú taka sig til og rifja upp sögu Hveratúnsfjölskyldunnar. Mér fyndist það reyndar vel við hæfi.

Auðvitað get ég látið duga það sem skrifaði fyrir tveim árum, þegar 100 ár voru frá fæðingu Skúla Magnússonar, enda líf þeirra og starf samofið frá því þau hófu búskap vorið 1946 og þar til Guðný lést. Þau ráku saman fyrirtæki og voru eigin herrar, eins og þau hafði dreymt um.  Jú, rétt er það, að með þeim var ákveðin verkaskipting - allavega eftir fjölskyldan stækkaði. Hann sá þá um hið ytra en hún um það sem var innávið.  Margt fólk í nútímanum á erfitt með að átta sig á því að nútíminn er aldeilis gjörólíkur þeim veruleika sem var fyrir áratugum og hneykslast jafnvel á því hvað konur létu yfir sig ganga áður fyrr. Ætli sé ekki best að ég hætti mér ekki lengra út á þessa braut.

Með elsta soninn um 1955

Mamma var húsmóðir í sveit, fyrst og fremst og ég tel hana hafa verið stolta af því hlutskipti sínu, enda held ég að hún hafi mátt vera það. Starf hennar, held ég að hafi verið talsvert snúnara og umfangsmeira en við getum jafnvel ímyndað okkur. Þarna var barnafjöldinn meiri en nú er algengt. Foreldrar mínir tóku þátt í að framleiða barnasprengjukynslóðina eftir stríð. Læknavísindin drógu úr barnadauða og pillan var ekki komin á markað. Það þurfti að sinna öllum þörfum allra á heimilinu, vinna matvæli, matbúa, þvo, þrífa, sauma föt, sinna ungbörnum, ala upp stálpaðri börn og bara almennt að skapa  heimili þar sem fólki leið sem best. Hafa ber í huga að það voru ekki til uppþvottavélar, sjálfvirkar þvottavélar eða kæliskápar á þessum frumbýlingsárum. Ég sé fyrir mér, að vinnudagarnir hjá Guðnýju Pálsdóttur hafi verið ansi langir. 

.

Á teikningunni eru húshlutarnir merktir með tölum:

1. Anddyri og gangur.

2. Búr og löngu síðar framköllunarkompa.

3. Stofa, en sennilega síðar svefnherbergi.

4. Geymsla og þvottahús. Þarna lá stigi upp á loft.

5. Snyrting

6. Eldhús. Þegar Skúli og Guðný komu var íbúðarhúsið 

sambyggt gróðurhúsi og þarna var gengið á milli húsanna.

7. Herbergi Magnúsar og borðstofa

8. Fjölskylduherbergi síðar stofa.

9. Hænsnakofi. Ekki er alveg ljóst hvenær hann var 

byggður en það var eftir að Skúli og Guðný komu á svæðið.

Íbúðarhúsið í Hveratúni gat nú varla talist beisið þegar Skúli og Guðný fluttu þar inn. Það var um 60 fermetrar. Í því var ekkert eldhús til að byrja með, það var stofa, svefnherbergi þar sem öll fjölskyldan svaf, nema afi, sem fékk eigin skonsu, sem var jafnframt borðstofa á daginn. Svo var lítið búr, lítið baðherbergi og lítil geymsla sem var einnig þvottahús. 

Ég minnist þess ekki að mér hafi einhverntíma þótt þröngt um mig í þessu húsi, ekki einusinni þegar við vorum orðin 8 undir lok sjötta áratugarins. Svo var amma á Baugsstöðum dugleg að koma í heimsókn og svaf þá í stofunni. Á sumrin voru vinnukonur til að passa börnin og hjálpa til í garðyrkjunni og í einhverjum tilvikum sváfu þær í tjaldi í garðinum fyrir sunnan hús.  

Guðný var mikil fjölskyldumanneskja sérlega metnaðarfull þegar kom að börnunum. Hún var trúaðri en gengur og gerist í nútímanum og það varð ekki undan því vikist að fara í messu þegar messað var og þegar ekki var bíll á heimilinu var gengið í Skálholt. Ég man að ég var búinn að fá alveg nóg af öllum þessum kirkjuferðum. Hún var ekki beint sátt við það, konan, þegar móasik mynd Nínu Tryggvadóttir var sett upp í kirkjunni í stað krossins sem þar hafði verið komið fyrir til bráðabirgða. Ekki veit ég hvernig hún hefði brugðist við ef við hefðum ákveðið að sleppa því að skíra eða ferma börnin okkar. Hún tilheyrði, eins og ég hef áður nefnt, kynslóð, sem hafði allt önnur gildi í hávegum, en þau sem nú eru efst á baugi.  Þannig var það nú bara og þótti harla eðlilegt - hvort það var gott, hinsvegar, er svo allt annað mál. 

Var hún ströng? Ég leyfi mér að halda það og þá ströng á þann hátt að hún setti börnum sínum mörk. Ég held jafnframt að ég hafi ekki haft neitt slæmt af því - þó ég viti það ekki. Það verður víst seint leitt fram í dagsljósið úr þessu.  

Ég hef áður minnst á Jarþrúði Einarsdóttur (1897-1967), sem var kennari Guðnýjar á æsku og/eða á unglingsárum. Hún var frá Tóftum og langafi Jarþrúðar og langamma Guðnýjar voru systkin.  Þessar tvær héldu sambandi alla tíð og skrifuðust á og Guðný trúði Jarþrúði fyrir ýmsu sem varðaði börnin. Ég gerist nú svo djarfur, að birta hér hluta úr tveim bréfum sem hún sendi Jarþrúði (hvernig þau komu síðan til baka til hennar aftur, veit ég auðvitað ekki, en grunar að það hafi gerst eftir að Jarþrúður lést).  Þessi bréf eru skemmtileg heimild um lífið í Hveratúni. Fyrra bréfið er frá 1958. Þá var bara Magnús ófæddur og fjölskyldan bjó í Gamla bænum. Þá var Ásta 11 ára, Sigrún 9 ára, Páll að verða 5 ára og Benedikt tveggja ára. Þarna bjó Magnús afi okkar einnig og aðstoðaði við uppeldið á sinn hátt. 

Með Þorvaldi Skúla, Guðna Páli og Agli Árna

6. des. 1958

Nú eru börnin að hlusta á barnatímann í útvarpinu. Það er sérstaklega gaman að horfa á Pál, hvað hann hlustar af miklum áhuga - sá litli er svolítið farinn að hafa vit á að hlusta og þó er það nú ekki allt, sem hentar honum, en oftast er hann fullur áhuga þegar hann situr hjá afa sínum og hann segir þeim sögur. Það er oft hljótt þegar hann segir þeim sögu. Það er gott að hafa afa. Þeir eru nú ekki allir eins og Magnús. 

Palli er byrjaður  að kveða að hjá pabba sínum. Hann virðist ætla að verða áhugasamur námsmaður. Þegar byrjaði að skyggja á kvöldin í haust heimtaði hann strax að pabbi hans færi að kenna sér. Vonandi verður það varanlegt.

Nú, það er ég sem er að reyna að koma þessu saman og því ekki nema von að ég tíni fram eitthvað jákvætt um mig.

Með Guðnýju Rut 1984

Þau voru fleiri bréfin til Jarþrúðar og hér eru staðan á öllum börnunum tekin  fyrir. Við vorum snillingar, að sjálfsögðu. Þarna var Ásta á fimmtánda ári, Sigrún á því þrettánda, Páll 8, Benedikt 5 og Magnús 2ja ára: 

7. febrúar, 1962

Ásta er á Skógaskóla. Ég fékk bréf frá henni í gær. Hún er mjög ánægð. Það er nýafstaðið miðsvetrarpróf. Þar stóð hún sig vel. Fékk 9,09 í meðaleinkunn. Hún lærði ensku og dönsku í bréfaskóla SÍS í fyrravetur og kemur það sér vel núna. Enskan er hennar bezta fag, þ.e.s. henni finnst hún svo skemmtileg. Það er auðvitað grobb að vera að skrifa þér þetta, en það geri ég af því að þú hefur hug á þessum hlutum. Hún fékk 9,9 í ensku og 9,7 í dönsku.

Sigrún er í barnaskólanum í Reykholti. Ef hún herðir sig ætti hún að ná fullnaðarprófi í vor, en hún er 12 ára. Hennar bezta fag er kristinfræði. Það er öfugt við Ástu því hún var lægst í henni á miðsvetrarprófum, sennilega ekki lesið nóg undir það.

Páll hefur verið í skóla hjá dýralæknisfrúnni, en er nú hættur og stendur til að senda hann með Sigrúnu eftir tæpl. hálfan mánuð. Hann er orðinn sæmilega lesandi og á gott með að læra. En verst er hvað hann er hroðvirkur varðandi skriftina. Vonandi getur Óli Möller lagað það, en hann er mjög góður skriftarkennari. Það var sem fargi væri létt af Páli þegar hann mátti fara með Sigrúnu í skólann.

Benedikt er 5 ára og er mjög áhugasamur námsmaður, a.m.k. enn sem komið er. Rekur á eftir því að hann sé látinn lesa. Hann er farinn að kveða að og les stutt orð.

Magnús litli er skýr og skemmtilegur. Þar er gott mannsefni, ef hann verður ekki eyðilagður í uppeldinu. Því miður er ég ekki góður uppalandi.

Ég tek fram að ég sleppi ákveðnum þætti, þar sem fjallað er um mál sem betur er sleppt, en mamma dró fátt undan í bréfunum til Jarþrúðar. 

Nú verð ég bara að vona, að systkini mín fyrirgefi mér að hafa dregið þau svona fram í dagsljósið, en tel þetta ekki hafa verið þeim til vansa.

Mömmu þótti ekki leiðinlegt að fá gesti, en mér finnst að það hafa alltaf verið mikill gestagangur í Hveratúni, Ættingjar og æskuvinir voru oft á ferðinni og nutu góðgerða, enda var alltaf eitthvað til í búrinu. Maður get nokkuð treyst því, enda voru ferðir í búrið til að kanna hvort þar væru kökur sem búið var að taka sneiðar úr, eða kleinur. Þó ég segi það sjálfur þá var mamma snillingur í að baka og kleinurnar hennar og flatkökurnar engu líkar. 

Samfélagið í Laugarási, allavega þar til ég hleypti heimdraganum, var afar  þétt. Fólkið kíkti oft í heimsókn hvert til annars, skiptist á jólagjöfum og afmælisgjöfum og  tók þátt í gleði og sorgum. Þegar einhver fermdist var sérstök veisla fyrir ættingjana og síðan önnur fyrir nágrannana.   

Ég efast ekki um, að við þetta gæti ég bætt ýmsu og reikna með, að eftir nokkur ár muni hafa opnast enn frekar inn á æskuár mín og þar með minningar um mömmu. Það bíður þá síns tíma.

Guðný Pálsdóttir hefði átt að eiga lengri ævi, en að því er ekki spurt, frekar en fyrri daginn. Á níuanda áratugnum fór hún að kenna veikinda sem síðan leiddu til þess að hún lést þann 19. desember 1992, 72 ára að aldri. Útför hennar fór fram í Skálholti að þar hvílir hún hjá eiginmanninum, sem lifði hana sem nam 22 árum. 

 

Leiðið í Skálholtskirkjugarði.
Mynd Ásta Skúladóttir

Að efna í aldarminningu 2 (8)

Þetta er framhald af 1  2  3  4  5  6 7 

Ég giska á að þessi mynd gæti verið tekin nálægt
þeim tíma sem Guðný hvarf úr foreldrahúsum.
Guðný með Elínu, móður sinni.
(mynd frá Baugsstöðum)

Það má segja að það sé þakkarvert, að síminn tók ekki algerlega yfir yfir í samskiptum milli fólks þarna til að byrja með. Hann var kominn á Baugsstaði á krítískum tíma í lífi Guðnýjar og Skúla í byrjun árs 1946, en var tveim stórum annmörkum háður. Annarsvegar var sambandið stundum afar lélegt og hinsvegar gat fjöldi manns hlustað og því þurfti að tala varlega. Þarna var Guðný á Baugsstöðum og símstöðin í Gaulverjabæ og Skúli á S.-Reykjum með símstöð á Torfastöðum. Í bréfi þann 12. mars, segir Skúli: 

 Símtalið áðan. Þetta var annars ljóta sambandið. Ég komst bókstaflega í illt skap vegna þess, enda að vonum, þar sem ég þurfti að tala af öllum kröftum og var það þó varla nægilegt. Það er nú víst allt í lagi með símann hjá þér, eftir því sem Áslaug segir. Hún ætlaði að tala við Rvík rétt áður og sagði að varla hefði heyrst nokkuð til hennar. Samkvæmt þessu eru mistökin sennilega hérna megin, en það er auðvitað jafn afleitt fyrir okkur. Ekki þykir mér líklegt að við getum notað símann að nokkru gagni, jafnvel þótt hann sé í lagi, vegna þess, að ég hef ekki skap til að láta 10 - 15 eða 20 manns hlusta á það sem ég myndi, undir venjulegum kringumstæðum segja.

Nú sit ég hér, áratugum síðar, og þakka fyrir þetta lélega símasamband. Án þess væri þetta allt snúnara hjá mér.

Þann 9. desember, 1945, birtist þessi auglýsing í Morgunblaðinu:

Þarna er um að ræða gróðrarstöðina sem Skúli vísar síðan til, í bréfi, sem "Lemmingsleifarnar" og sem átti eftir að breyta ýmsu.

Áður en lengra er haldið finnst mér rétt, að setja Laugarás í aðeins meira samhengi:

Sumardvalarheimili.

Fyrr á árinu 1945 upplýsti Rauði krossinn um fyrirætlanir sínar um að byggja sumardvalarheimili fyrir reykvísk börn. Heilmikil grein birtist um þetta í Þjóðviljanum og fleiri blöðum, í apríl.

Þjóðviljinn 14. feb. 1945

Það má finna umfjöllun um þetta sumardvalarheimili á vefnum laugaras.is, HÉR

Héraðslæknir

Á þessum tíma var Ólafur Einarsson héraðslæknir í Laugarási, en viðtal við fjögur barna hans og Sigurlaugar Einarsdóttur má finna á vefnum laugaras.is HÉR.

Náttúrulækningafélagið

Loks rak Náttúrulækningafélag Íslands gróðrarstöð í Laugarási, en það reyndist stutt gaman. Fjallað er um þessa gróðrarstöð á laugaras.is, HÉR. Í Tímanum er grein frá áformum NLFÍ þann 23 nóvember, 1946:

Garðyrkjustöð mun verða sett upp í Gröf á næsta ári á vegum hlutafélagsins Gróska h.f., sem er eign NFLÍ og nokkurra félagsmanna. Stöð félagsins í Laugarási verður seld, en hin nýja mun halda áfram að sjá Matstofunnl fyrlr grænmeti og svo heilsuhælinu sjálfu, þegar þar að kemur. 

En, aftur að Guðnýju og Skúla og þeirra framtíðarplönum.

Við erum, sem sagt komin til fyrri hluta árs 1946 með söguna og unga parið er farið að hugsa alvarlega um hreiðurgerð. Þau hafa greinilega rætt ýmsa möguleika sín í milli, bæði í heimsóknum og að einhverju leyti í símtölum, en það er ekki fyrr en í bréfi frá Skúla þann 26. mars, sem birtist eitthvað sem hönd á festir:

Næst þegar ég skrifa get ég vonandi eitthvað sagt þér um Lemmingsleifarnar. Dálítið hef ég kvefast við þessa Rvíkurför, en samt er ég varla þungt haldinn.

Fyrir okkur sem vitum lengra en nef okkar nær, þá voru umræddar Lemmingsleifar, fremur hrörlegt garðyrkjubýli í Laugarási, sem Daninn Börge Jóhannes Magnus Lemming og kona hans Ketty höfðu komið sér upp. Þegar þarna var komið voru þau Skúli og Guðný farin að líta til þess að kaupa það af bankanum, enda mun Lemming hafa rekið það í strand. Það er nokkuð ítarleg umfjöllun um Lemming fjölskylduna á Laugarássíðunni undir þessum hlekk.

Það er ekki hægt að segja annað en að Guðnýju hafi litist rúmlega sæmilega á hugmyndina um að setjast að í Laugarási:

Guðný 27. mars - á Baugsstöðum

Ég er alltaf að vona að þér lítist á staðinn, sem þú varst að tala um, um daginn.Ég hef, satt að segja, mikinn áhuga fyrir honum. Og mér finnst að þar muni okkur geta liðið vel. Þar erum við frjáls og áháð öðrum. Og þú ert svo duglegur og ég mun reyna að hjálpa þér. Ég ætla að hafa nokkrar hænur, svo við höfum egg að borða, Svo getum við haft svolitla garða. Æ, ég hugsa svo margt í sambandi við þetta og þó þetta sé í ólagi og niðurníðslu, þá ættum við að geta reist það við fljótlega. Mér finnst að þetta yrði okkur tryggari staður, en ef þú yrði hjá Stefáni........

Páll bóndi á Baugsstöðum, 1962

Pabbi fór að spyrja mig um hvað gengi í sambandi við tilvonandi bústað okkar og sagði ég honum þá eins og var. Hann varð himinlifandi og honum fannst að þetta væri góður staður fyrir okkur. Sagðist hefði viljað skoða þetta með þér og mér og mér heyrðist á honum að hann skyldi hjálpa okkur eins og hann gæti. Og honum þótti stór kostur að bankinn átti þetta, þá væri öðru máli að gegna. Og líka ef þessi gróðurhúsaræktun ætti ekki framtíð, væri eins um alla aðra framleiðslu.

Ég er tilbúin að koma til þín hvenær sem er og gæti skaffað mann þér til aðstoðar - Geira eða Sigga, ef með þarf.

Í eftirskrift segir Guðný Skúla að taka þetta ráðslag hennar ekki of alvarlega, heldur gera það ssem honum sýnist réttast; hún muni verða alveg sátt við það.

Ekki get ég séð að faðir minn hafi átt auðvelt með að standast það sem þarna kom fram, en hann virðist samt ekki hafa verið nægilega ákveðinn til að taka stökkið, si svona. Hann vildi hugsa sinn gang, svona eins og Hveratúnsmenn gera:

Skúli, 2. april - á Syðri-Reykjum

Mér þótti mjög gaman að heyra, betra að segja, sjá álit þitt á tilv. búskaparháttum okkar. Í raun og veru erum við alveg sammála. Helst vildi ég hafa mitt kot út af fyrir mig og vera engum háður hvað atvinnu snertir. Konungur vill sigla, en byr verður að ráða. Það er nú einu sinni svo, að ekki er allt heppilegast sem maður vill þegar á allar hliðar málanna er litið, þó er sagt, og eflaust er það rétt, að viljinn sé fyrsta og æðsta skilyrði þess að sigur vinnist í hverri raun.

Mikið sé ég eftir því nú, að hafa ekki fest mér Laugarásfyrirtækið um daginn, þegar ég talaði við umboðsmanninn. Það var nú svona, ég vildi athuga minn gang, en ekki flana allt blindandi.

Ég hringdi til [...] (umboðsmannsins), þegar ég kom að Torfastöðum frá þér, í þeim tilgangi að biðja hann að fresta sölunni um stundarsakir. Þá stóð þannig á, að aðrir voru búnir að fresta henni á meðan þeir athuguðu málið, og hann bað mig því að gera sér aðvart síðari hluta vikunnar. Þetta gerð ég með því að senda Elís Pétursson á hann um síðustu helgi. Þá var nú karlinn fullur og ekki auðtalað við hann, en samt fékk Elli það frá honum, að ekki væri full útkljáð með söluna ennþá. 

Siggi bílstjóri fer á morgun og ætlar hann að athuga þetta nákvæmlega fyrir mig og festa það ákveðinn tíma, sé það ekki þegar selt.

Eðlilega varstu dálítið undrandi á þessari deyflu minni, að ég skyldi ekki vera búinn að skoða Laugarás. Orsökin var nú sú, sem ég hef þegar greint. Þó að þessi fyrirhuguðu áform mislukkist, sem er eins líklegt og hitt, þá trúi ég því, að maður geti einhversstaðar  holað sér niður, en ánægður þó, með tilveruna þegar stundir líða. 

Gott var, að pabbi þinn skyldi vera ánægður með þessa hugmynd í sambandi við Laugarás. Það er alltaf örvun ef reyndir og nýtir menn leggja jákvæð orð til málanna.

Ég hef talað við Stefán bónda um þetta ráðabrugg mitt. Hann sagði að það væri afleitt að missa mig, einkum um þennan tíma, en siðferðilega gæt hann ekkert við því sagt, fyrst svona stæði á.

Með góðri samvisku held ég að ég geti haldið því fram að með þessum bréfaskriftum sé hægt að komast að þeirri niðurstöðu, að steininum hafi verið kastað. Þau Guðný og Skúli festu kaup á Lemmingslandi í því ástandi sem það var, vorið 1946 og hófu þar líf sitt saman, engum háð, nema bankanum og öllum víxlunum sem þurfti að samþykkja.

Um líf þeirra í Hveratúni fjölyrði ég ekki, umfram það sem ég skrifaði um pabba fyrir rúmum tveim árum.

Ég bendi einnig að umfjöllun um Hveratún á Laugarássíðunni. 

Svo bendi ég að viðtal Geirþrúðar Sighvatsdóttur við pabba, sem birtist í Litla Bergþór og sem ég fékk að birta á Laugarássíðunni, margnefndri.

Ég hyggst svo reyna að setja frá mér nokkur orð um móður mína á afmælisdegi hennar á morgun, 7. október.

FRAMHALD

Að efna í aldarminningu 2 (7)

Þetta er framhald af 1  2  3  4  5 6 

Ég gekk nú alltaf út frá því sem gefnu, að foreldrar mínir hafi kynnst á Hallormsstað, enda þar bæði á sama tíma. Nú veit ég aðeins betur og aðeins vegna þess að þau tóku að skiptast á myndum á fyrri hluta árs 1945. 

Mikið þykir mér vænt um myndina af þér, ..... Mér þykir verst að ég á enga litla, sæta til að senda þér. En ég sendi þér þá beztu sem ég á - af minni sortinni. Þú færð stærri þegar þú kemur að heimsækja mig. Á þessari mynd er ég 17 ára gömul námsmey á Hallormsstað. Mér finnst vel viðeigandi að senda þér hana. Þá sá ég þig fyrst. Ég man ennþá eftir þér þar sem þú sast á móti mér við borðið hjá Guðrúnu Jens[*]. Manst þú eftir því? Ekki datt mér í hug þá að ég ætti nokkurntíma eftir að kynnast þér. - Mér finnst satt að segja hálf skrítið hvað við erum orðin góðir kunningjar allt í einu. Við sem vorum svo ósköp feimin hvort við annað. Allt "Saklausa svallaranum" að þakka. Mikið er ég honum þakklát. Já, og henni Ingu, að hún skyldi eignast barn og fá mig til að hjúkra sér.

* Guðrún Jensdóttir kenndi matreiðslu, hússtjórn og matarfræði í eldri deild og ræstingu í báðum deildum, allavega þegar skólinn tók til starfa 1930.

Eins og er með sendibréf milli fólks, þá fjalla þau oft um sameiginlega reynslu utan bréfasendinga og því allskyns tilvísanir sem erfitt getur verið að ráða í.  Ég ætla samt að reyna að útskýra fyrir sjálfum mér og ykkur hinum hvernig þetta var.

Ingunn Ósk, margnefnd, var fædd 1917 og því þrem árum eldri en Guðný. Hún fór til náms að Hallormsstað haustið 1936, var síðan við nám í tvö ár, en starfaði síðan við skólann veturinn 1938-9. Guðný kom hinsvegar í skólann haustið 1937, eins og áður segir og var þar í tvo vetur og lauk námi vorið 1939.

Skúli Magnússon var í Menntaskólanum á Akureyri veturna 1936-7 og 1937-8 og lauk þaðan gagnfræðaprófi. Hvar hann ól manninn veturinn 1938-9 (síðari veturinn sem Guðný var á Hallormsstað), bara hreinlega veit ég ekki. Varla hefur hann verið á Hallormsstað því ef svo hefur verið þá ættu þau nú að hafa rekist oftar hvort á annað en einu sinni sitthvorumegin við matarborð.  Guðný var 17 ára frá október 1937 til október 1938, en þá segir hún þau hafa sést fyrst.

Svo er það með tilvísunan í "Saklausa svallarann", sem ég átta mig ekki alveg á. Finnst ég hafa heyrt af því að þau hafi hist þar sem þetta leikrit var sýnt í Þykkvabæ á einhverjum tíma og hafi þar rifjað upp sameiginlega dvöl á Hallormsstað. Um þetta er ég hreint ekki viss. Það getur vel verið, að tilvísunin sé miklu dýpri og vísi til aðstæðna þar sem þau hittust og þar sem "saklausi svallarinn" hafi verið tekinn til bæna. Hvað veit ég, allavega eru víst fáir eða engir til frásagnar um hvernig þetta gerðist.  Ég gekk meira að segja svo langt að leita á timarit.is að auglýsingumum sýningar á þessu leikverki í Þykkvabæ, einhverntíma, en fann ekkert nægilega sannfærandi.

Jæja, ég held ég reyni ekki að pæla í þessu frekar.

Skúli og Ólafur Stefánsson, síðar garðyrkjubóndi
á Syðri-Reykjum (mynd frá S-Reykjum)

Skúli fór suður í desember 1939, var fyrst á Torfastöðum í tæpa tvo mánuði, áður en hann fór að Syðri-Reykjum, þar sem hann var síðan í starfsþjálfun og  við störf næstu árin.

Guðný lauk náminu á Hallormsstað vorið 1939 og hélt á heimahagana.

Fyrsta bréfið sem ég hef, sem fór á milli þeirra, er frá Skúla, ritað í febrúar 1942 og ekki er annað að skilja á því en þá væru þau farin að hittast þegar tækifæri gafst. Eftir þetta bréf er gat í bréfasafninu þar til í febrúar 1945. Ekki efa ég að mörg hafi bréfin verið milli 1942 og 1945, en þau finnast ekki. Fyrir því kunna að vera gildar ástæður - hvað veit maður?

Ég tek mér það bessaleyfi að leyfa innihaldi bréfanna sem Guðný og Skúli sendu sín á milli, að stærstum hluta  árin 1945 og 46 að vera áfram óþekkt á samfélagsmiðlum, að því leyti sem snýr að persónulegri tjáningu þeirra og tilfinningamálum. Hlutverk þessara bréfa var að viðhalda sambandi sem smám saman þróaðist yfir í hjónaband.  Ég reyni að sjá foreldra mína (sem áttu eftir að verða) sem ungt fólk, sem var að fóta sig í tilverunni. Manni finnst oft að eldra fólk hafi aldrei verið ungt og reynslulítið, sérstaklega foreldrar manns, sem oftar en ekki eru holdgervingar fullkomnunarinnar. Auðvitað er það aldrei svo. 

Skúli og Stefán Árnason
(Mynd frá S-Reykjum) 

Skúli og Guðný opinberuðu trúlofun sína árið 1945, svo mikið er víst, en það sá ég í bréfi frá Ellý (Elín Ágústdóttir, dóttir Viktoríu Guðmundsdóttur, sem var hálfsystir Elínar, mömmu Guðnýjar (ömmu minnar) og átti heima á Aðalbóli í Vestmannaeyjum ásamt foreldrum sínum og systkinum).    

Í bréfinu segir Ellý meðal annars:

9/9 - 1945

Ja, sá óratími síðan ég hefi skrifað þér. Mikið vildi ég að það væri sími á Baugsstöðum, þá fylgdist maður kannski svolítið með fjölskyldunni og fengi smá tilkynningu áður en fólk opinberar. Annars grunaði mig nú að þetta myndi ske þá og þegar,bæði af því að ég hugsa að þú hefðir komið hingað og svo var Stefán nú eitthvað að blammera með blómamanninn.  ....

Já, Guðný mín, þú fannst þá þann rétta. Þetta kemur eins og skrugga, segja sumar giftu kellurnar.

Hér fylgja nokkrir kaflar úr bréfunum, sem eru þess eðlis að ég tel mér óhætt að láta þær fljóta hér með:

Starfsfólk á S.-Reykjum. Fremst fyrir miðju er 
Ólafur Stefánsson (mynd frá S-Reykjum)

 Skúli 25. feb. 1945 - á S.-Reykjum

Í morgun vaknaði ég með þeim góða ásetningi að láta það verða mitt fyrsta verk að skrifa þér. Lítið varð nú samt úr þessu, því að rétt í því er hefja skyldi starfið, fylltist allt af strákum í kringum mig og þar með var draumurinn búinn. Síðan var talað og talað eins og gengur. Að lokum fengu þeir mig með sér á skíði. Deginum hef ég eytt að mestu við skíðagöngu. Þá á ég eftir að framkvæma það, er ég síst hefði viljað láta sitja á hakanum, en það er bréfið til hennar vinkonu minnar. Hvernig verður nú með það? Nú er ég þreyttur, bráðum syfjaður og hugurinn mestmegnis á skíðum úti á hjarni, stritandi við að verja slæman skíðamann falli.

Í dag ætluðum við héðan frá Reykjum niður á Eyrarbakka til að sjá leikinn Mann og konu. Vegna atvika sem þér munu kunnug var leiknum frestað, sem og öðrum skemmtunum. Þetta tækifæri ætlaði ég að nota til að sjá framan í þig, þó ekki væri nú meira. Síðar koma dagar og ráð, hvað sem skeður.

Það er annars mikið hvað þú getur enzt til að stunda þessar blessaðar sængurkonur. Starfið er auðvitað gott og göfugt, enda skyldi það síst lasta. En ömurlegt held ég það hljóti að vera. Þú gefur mér það nú raunar til kynna í bréfi þínu, að ekki sértu fullkomlega ánægð. Líklega ferðu engar grafgötur um hvernig hentast muni að hegða sér, er þú gerir skyldu þína við þjóðfélagið.

Guðný 15. mar. 1945 - á Baugsstöðum

Þegar ég var að fara í fjósið til að mjólka, þá kom strákur úr hinum bænum og færði mér bréf frá þér. Það hafði komið með mjólkurbílnum. Ég ætla ekki að lýsa vímunni, sem ég hef verið í frá því ég fékk bréfið. Og nú, þó ég sé orðin þreytt og syfjuð, get ég ekki stillt mig um að "tala við þig".

Nú er ég komin heim í "ríki mitt" og sit á "prívatinu mínu" og hef góða birtu frá raflampa á borðinu - og hlýju. Auk þess hef ég aldrei haft svona gott næði þegar ég hef skrifað þér.

Það er svo yndislegt að vera komin heim, en nú þarf ég að fara upp að Ölfusá á laugardagsmorguninn og hjálpa síðustu húsmóður minni á Aðalbóli. Bóndinn þar á 20 ára bílstjóraafmæli og langar hann að bjóða heim körlum, og ég er beðin að hjálpa til við að taka á móti þeim.

Starfsmenn á S-Reykjum. (mynd frá S.-R.)

Skúli 13. sept. 1945 - á S.-Reykjum

Stefán [Árnason] talaði við mig á mánudaginn og tjáði mér þau vandræði sín, að Sigríður hefði alveg neitað sér og spurði mig hvort líkur væru til að ég gæti eitthvað bætt hag hans og aukið kvennaliðið. Sagði ég honum þá að ef til vill myndir þú geta verið hjá honum í vetur, ef hann gæti þá sagt ákveðið um það fljótlega, hvort hann vildi þig eða ekki. Af eðlilegum viðskiptaástæðum gaf ég honum bendingu um að þér væri þetta ekki neitt sérstakt áhugamál. Hann spurði hvenær þú myndir geta komið, en það vissi ég ekki.. Líklegt þótti mér að heyannir og garðar myndu halda þér heima fram í næsta mánuð. Þú lætur mig vita hvað hugsanlegt væri að þú gætir komið fljótt, búinu á Baugsstöðum að meinalausu. Einnig, hversu lengi þú getur verið fram á vorið og hve mikið kaup þú vilt hafa.

Guðný 17. sept. 1945 - á Baugsstöðum

Pabbi, Silla og ég vorum ein á engjum í dag og slógum öll. Bræður mínir báðir slæmir í kringum sig. Siggi hefur lítið mátt reyna á sig síðan ég skrifaði síðast og hefur orðið að fara til læknis við og við.

Svo var Geiri að kasta upp í alla nótt og hefur legið í dag. Við hirtum okkur upp í gær. Það er slæmt ástand að þurrkurinn skuli ekki ætla að verða lengri en þetta.

Þá er að snúa sér að aðal efni bréfsins - ég var auðvitað ósköp ánægð þegar ég fekk þessar fréttir - er mun léttari á mér síðan. Það er víst ekkert því til fyrirstöðu að ég geti þetta. Og býst ég við að Silla verði heima. Mamma vill auðvitað helst ekki missa mig, en ekki get ég alltaf verið mömmubarn. Núna togar líka annað, syerkara afl í mig. Hún heldur að ég sé alveg farin ef ég fer, segist ekki reikna með því að ég verði heima næsta sumar, en ég reikna með því - og hughreysti hana.

Já,þú vilt fá að vita hvenær ég geti komið - það held ég að geti ekki orðið fyrr en um miðjan október. En sé mjög áríðandi að ég komi fyrr þá gæti ég reynt það. Hvað vorinu viðvíkur, þá get ég ekkert ákveðið um það. Það fer eftir kringumstæðum. En ég lofa því að hlaupa ekki fyrirvaralaust í burtu. Ég er ekki bundin við neitt sérstakt hvað því viðvíkur. Þá er það kaupið. Ég styn og veit ekki hvað ég á að segja, 4-500 - Jóhanna hafði 500 í fyrra - auðvitað þarf ég pening eins og hún. Annars er ég ekkert hörð á því, það fylgja vistinni svo mörg hlunnindi, er það ekki satt? Þú ræður hvað þú segir við hann um það. Veist hvað má bjóða höfðingjanum.

 

Það varð úr að Guðný var ráðin að Syðri-Reykjum frá 15. október og til 14. maí, ef mögulegt væri. Kaupið skyldi vera kr. 500 á mánuði.

Svo byrjar að verða vart við framtíðarpælingar skötuhjúanna.

Guðný - 28. jan. 1946

í eftirskrift bréfsins segir hún:

Ég ætla að lofa þér að heyra hérna auglýsingu úr Mogganum í morgun.

    Garðyrkjustöð í nágrenni Reykjavíkur óskar eftir garðyrkjumanni, eða mann sem            gæti tekið að sér rekstur stöðvarinnar. Meðeign gæti komið til mála. Tilboð merkt            "Framtíð" leggist inn á afgreiðslu blaðsins fyrir n.k. laugardagskvöld.

Ég hugsaði til þín - annað var það nú ekki.

Dvöl Guðnýjar á Syðri-Reykjum varð styttri en til stóð, þar sem hún veiktist og þurfti að dvelja í Reykjavík um hríð. Ekki kemur fram hverskonar veikindi var um að ræða, en hún dvaldi hjá hjónunum Bjarneyju Bjarnadóttur (1901-1981) og S. Þorkeli Sigurðssyni (1897-1965) að Ránargötu 9a. Dóttir þeirra hjóna er Guðrún, húsfreyja á Seglbúðum í Landbroti. Það var afar oft gist á Ránargötunni þegar Hveratúnsfólk átti leið í borgina. 

Þarna er símasamband komið á, þó kvartað sé yfir að sambandið sé lélegt og að það sé hægt að hlera það sem sagt er.  

Með auknu símasambandi fækkaði bréfasendingum - þannig var það nú bara.

Þarna var byrjaður að koma skriður á hlutina, en frá því greini ég næst. 

Rétt er að geta þess að ég ákvað að setja hér inn myndir frá Syðri-Reykjum, þar sem ég gat tímasett þær nokkurnveginn. Myndir frá veruleika Guðnýjar á þessum tíma, eru ekki til staðar svo ég viti. Sannarlega hefðu slíkar myndir frekar átt að vera hér, enda snúast skrifin um hana, fyrst og fremst.

FRAMHALD