Guðrún Ingólfsdóttir (Gulla) - minning

Árið 2008:
Sigurður Jóhannsson, Guðrún Ingólfsdóttir
og Skúli Magnússon 

Það var haustið 1974 og ég hafði fengið kennarastöðu við Lýðháskólann í Skálholti, þar sem sr. Heimir Steinsson stýrði málum. Ég sá þetta sem tækifæri til að komast að því hvort kennsla væri eitthvað sem mögulega ætti við mig, tvítugur, með allt lífið framundan. Þáverandi kærasta og síðar eiginkona fékk einnig vinnu við skólann, svo þetta virtist bara vera hið ágætasta mál. 

Það var auðvitað ekki hægt annað en taka eftir ráðskonunni sem tók þarna á móti okkur, Guðrúnu Ingólfsdóttur, Gullu, sem átti eftir að verða ein þeirra sem hefur verið okkur samferða á þessari göngu sem lífið er. Sumarið áður hafði hún séð um matseldina í sumarbúðunum og var því orðin nokkuð vel kunnug staðnum.  

Gulla átti rauðan Fiat 127 á þeim tíma sem hún var í Skálholti. Ekki að það skipti neinu máli, svo sem, en einhvernveginn festist það í minninu.

Skálholt árið 1975: Guðrún Ingólfsdóttir,
Páll M. Skúlason og Dröfn Þorvaldsdóttir

Jarðvegurinn sem Gulla spratt upp úr var sannarlega ekkert til að kvarta yfir. Afi hennar og amma voru læknishjónin á Breiðabólstað á Síðu, þau Bjarni Jensson og Sigríður Jónsdóttir og foreldrar hennar voru Ingólfur Bjarnason, kaupmaður og kaupsýslumaður og Sigríður Guðmundsdóttir frá Skáholti, en hún var systir Vilhjálms skálds. 

Sjálfur Jón forseti Sigurðsson var langafabróðir hennar. 

Í desember 1959 gekk Gulla að eiga Jakob Guðvarðarson (1933-1992) og með honum eignaðist hún þrjá syni, Ingólf Bjarna 1960, Guðvarð Þórarin 1963 og Sigurð Björn 1968.  Móður sína missti Gulla árið 1965 og eftir það varð það hlutskipti hennar að annast um föður sinn. 

Leiðir Gullu og Jakobs skildi og hún varð einstæð, þriggja barna móðir. Þannig var staðan haustið 1974, þegar leiðir okkar lágu fyrst saman. 

Fyrir utan það að Dröfn og Gulla náðu vel saman við eldhússtörfin í Skálholti, gerðist það dag einn, sumarið 1974, líklegast, að miðsonurinn, Guðvarður, þá 11 eða 12 ára, lagði leið sína í Hveratún til að athuga hvort hann gæti fengið vinnu. Pabbi treysti sér ekki til að veita honum þessa ósk  hans nema heyra í móður hans fyrst. Hann fór í Skálholt þar sem Gulla tók erindinu vel og piltur var ráðinn til starfa. Í framhaldi af þvi varð til ævilangur vinskapur Gullu og foreldra minna. Pilturinn reyndist mikill dugnaðarmaður og var sumarvinnumaður í Hveratúni í ein þrjú sumur eftir því sem næst verður komist.

Eftir vetur okkar í Skálholti, hurfum við á braut, en Gulla sá um matarmálin í sumarbúðunum um sumarið. Það varð úr, að við fengum inni á heimili Gullu og föður hennar á Silfurteigi 2, fyrsta vetur okkar í borginni, en Gulla var þann vetur ráðskona á Skógum.  Eftir þann vetur hóf hún störf í Lyfjaverzlun ríkisins, þar sem hún var lengst af starfsævinnar eftir það.. 

Það var að vonum óskaplegt áfall þegar Ingólfur Bjarni lést í dráttarvélarslysi á bænum Gýgjarhóli II  þann 25. júlí, 1977, 16 ára að aldri og mig grunar að Gulla hafi aldrei komist fyllilega yfir það og lái henni það hver sem vill.  

Undir 1980 kynntist hún Sigurði Jóhannssyni (1930-2020), einstöku ljúfmenni og hagleiksmanni. Hann var húsgagnasmiður og skilur eftir sig margt glæsilegt handverkið. Ekki tel ég ólíklegt, að Gulla hafi stýrt því, að miklum hluta, hvert leiðir þeirra lágu í lífinu eftir að kynni þeirra hófust. Kynnin leiddu til hjónabands sem entist ævina á enda. 

Árið 1980 seldi faðir Gullu heimili þeirra á  Silfurteigi 2 og þá höfðu Gulla og Sigurður hafið samvistir og fluttu að Huldulandi í Fossvogi. Eitt leiddi af öðru og þar varð það úr, að Ingólfur flutti í litla íbúð sem var hluti af húseign í hans eigu á Laugavegi 27, en Gulla og Sigurður keyptu sér íbúð, sennilega í Birkihlíð í Fossvogi. Það má segja að þarna hafi skilið leiðir Gullu, föður hennar og systra hennar tveggja. 

Árið 2001: Híbýli Gullu og Sigurðar í Svíþjóð.

Gulla og Sigurður bjuggu víða á þeim, um það bil fjórum áratugum sem þau deildu súru og sætu. Fyrst í Huldulandi í Fossvogi, þá í Birkihlíð (sennilega) í Fossvogi, síðan á Þórsgötu. Eftir það tók við Svíþjóðardvöl um nokkurra ára skeið, en Siggi sonur Gullu var þá fluttur þangað og búinn að stofna fjölskyldu og fyrirtæki.  Eftir Svíðþjóðardvölina lá leiðin aftur heim til Íslands og þau settu sig niður á Bolungavík, en þar hafði Gutti þá komið sér fyrir og stundaði sjóinn. Eftir nokkur ár þar, fluttu þau í Borgarnes, þaðan í þjónustuíbúð í Boðaþingi í Reykjavík og að lokum á Hraunvang í Hafnarfirði.

Árið 2001: Heimsókn til Svíþjóðar.

Það er nú þannig, að stundum finnst mér það meinleg örlög að þurfa að vera uppi á sama tíma og sumir áberandi einstaklingar í þjóðfélaginu, en sem betur fer eru þeir margir sem á vegi mínum verða, sem ég þakka fyrir. Gulla var ein þeirra. Hún var sannarlega ekki skoðanalaus kona. Þannig var hún talsverður sjálfstæðismaður þegar við kynntumst henni fyrst, en eftir því sem árin liðu hallaðist hún æ meir til vinstri. Hún hafði til að bera skynsemina til að átta sig á pólitískum vindum í samfélaginu og réttlætiskennd hennar var sterk.  Synirnir tveir, sem hún átti eftir voru augasteinar hennar. "Gutti minn" og "Siggi minn", voru ávallt einhvern veginn það sem flest í lífi hennar snerist um, ásamt honum "Sigurði mínum" og sonasonunum. Það fór ekkert á milli mála hve stolt hún var af afkomendum sínum, og það mátti hún sannarlega vera. Báðir synirnir dugnaðarmenn og ömmusynirnir hver öðrum dásamlegri, að hennar mati.  

Júní, 2020: Dröfn, Páll, Gulla, Sigurður

Stöðug leit hennar að einhverskonar ró eða sátt, held ég hafi kannski átt þátt í því hve ör bústaðaskiptin reyndust verða. Ég held líka að Sigurður hafi notið nokkurs góðs af því, þar sem hann fékk tækifæri til að setja í stand, og græja ný heimili, enda var hann stöðugt að meðan heilsa og kraftar hans entust.

Eftir að Sigurður lést fyrir rúmu ári síðan, rétt að verða níræður, taldi Gulla sér ekki fært að halda íbúðinni, sem  þau leigðu dýrum dómum á Hraunvangi og fór að skoða möguleika sem í boði voru. Fljótlega stefndi hugurinn til Svíðþjóðar, en þar hugðist hún búa í nágrenni við Sigga og fjölskyldu hans og njóta í leiðinni sænskrar heilbrigðis- og félagsþjónustu. Það varð svo úr, að hún flutti utan í júlí s.l. 

Gulla lést í Svíðþjóð þann 23. nóvember og útför hennar var gerð í dag, 22. desember. 

Við erum þakklát fyrir næstum hálfrar aldar samfylgd hennar, Sigurðar og sonanna. 

Páll og Dröfn

Skólaspjald Lýðháskólans í Skálholti veturinn 1974-5

Georg Franzson - minning

Ég vissi hver Georg var áður en hann flutti með fjölskyldu sinni í Laugarás árið 1978 til að reka þar garðyrkjustöðina Birkiflöt, en ekki meira en svo. Aðeins meiri urðu kynnin eftir að þau urðu Laugarásbúar. 

Eftir um tvö ár voru þau hjónin Georg og Brynja Ragnarsdóttir, búin að byggja sér íbúðarhús í Vesturbyggð 5, sem þau fluttu í um 1980. Þá höfðu þau fengið fengið á leigu landið milli sláturhúslóðarinnar og Vesturbyggðar og Georg stundaði þar útirækt. Á þessu landi, sem fékk nafnið Traðir, reis svo tæplega 800 ferm. gróðurhús einum þrem árum síðar. Þá komu börn þeirra Brynju inn í reksturinn.

Brynja, lést árið 1999 og um þrem árum síðar flutti Georg á Selfoss þar sem hann bjó til dauðadags, þann 10. desember s.l., þá rétt að verða 92 ára.   

Georg fæddist í Slesíu og bar þar nafnið Georg Michael Ant­onius Wyrwich, en hörmungar seinni heimstyrjaldar leiddu til þess, að eftir fjögur ár í flóttamannabúðum, lá leið hans, þá 19 ára, til Íslands, þar sem hann fékk vinnu við garðyrkjustörf  hjá Grími Ögmundssyni á Syðri Reykjum. Í stríðinu hafði hann misst föður sinn og tvo bræður. 

Um fimm árum eftir komuna til Íslands gengu Georg og Brynja í hjónaband og eignuðust fimm börn á næstu 9 árum.

Ekki treysti ég mér til að setja mig í spor Georgs, sem barns og unglings í Þýskalandi nazismans og í þeirri upplausn og skelfingu sem styrjöldin hafði í för með sér. Ég reikna þó með að lífsreynslan hafi sett varanlegt mark á líf hans. Hinsvegar minnist ég hans fyrir það hve hress hann var ávallt og góðlegur. 

Útför Georgs er gerð frá Skálholtsdómkirkju í dag.

Georg og Brynja með börnum sínum.

Aftar f.v. Jón Þór Þórólfsson (sonur Brynju),

Ragnheiður, Hjördís, Eiríkur.

Fyrir framan vinstra megin Heiðrún

og Íris hægra megin. (mynd af Fb)

Ýmislegt leiðir af leiklestri

Frá því í menntaskóla hef ég haft talsverðan áhuga á leiklist, það verður að segjast. Það var Kristín Anna Þórarinsdóttir, leikkona, sem kom mér á bragðið. 

Þegar ég tók að mér kennslu í Lýðháskólanum í Skálholti, strax eftir stúdentspróf, hafði það meðal annars í för með sér, að ég var settur í að leikstýra nemendum í verkinu Happið eftir Pál J. Árdal. 

Síðar tók ég þátt í uppsetningu á Tobacco Road hjá Ungmennafélagi Biskupstungna. 

Talsvert kom ég svo að þorrablótum Skálholtssóknar gegnum tíðina: samdi, leikstýrði og lék, eftir því hvernig vindar blésu. 

Áhuginn var alltaf þarna, en starfa vegna og auðvitað fjölskyldu, varð minna úr en hefði getað orðið,  því maður forgangsraðar hlutum.

Úr uppsetningu á "Happinu". 

Ég, eldri borgarinn

Jæja, svo er ég kominn í hóp eldri borgara, svokallaðra og viti menn: það er boðið upp á námskeið í því sem kallað var leiklestur og viti menn: ég ákvað að taka þar þátt, þar sem ég taldi þetta námskeið varla verða mér um megn. Taldi að þarna myndum við æfa okkur í  lesa einhverja texta, ljóð eða prósa af einhverju tagi. 

Ekki neita ég því, að það hafa farið fjölmargar útgáfur af hugsunum gegnum hugann við að uppgötva hvað þarna var síðan á ferðinni, svona þegar námskeiðið fór að þróast. Það er nefnilega svo og hópnum sem þarna kemur saman eru konur og ég... reyndar annar karl, sem stakk af í frí, en kemur væntanlega aftur. Þessi staða veldur mér svo sem engum vanda, en vekur mig til umhugsunar um þátttöku karla á efri árum, í félagslífi.

Þorrablótsgervi.

Já, ekki nóg með það: það var farið að hamast við að semja og æfa svokallaða "sketsa" eða stutta leikþætti.

Ekki nóg með það, það var, áður en við var litið, búið að panta dagskrá, með þessum þáttum til flutnings að aðventuskemmtun eldri borgara, sem síðan féll niður vegna, jú nó.  

Ekki nóg með það, við vorum beðin að taka þátt í einhverju óútskýranlegu verkefni með nemendum í framhaldsskóla á höfuðborgarsvæðinu. 

Ég neita því ekki, að ég ætlaði nú að humma það fram af mér, en lét svo til leiðast, enda tilheyri ég hópi fólks sem á frekar erfitt með að segja nei, alla jafna. 

Í gær fékk ég svo tölvupóst þess efnis, að eftir hádegið yrði svokallaður zoom  fundur okkar sem þarna gáfum kost á okkur til þessa verkefnis og umræddra nemenda í leiklistaráfanganum. Ég var tvístígandi, enda hafði ég aldrei áður notað þetta alkunna fyrirbæri, zoom. 

Það vildi svo (vel) til, að einmitt á þeim tíma sem þessi fundur átti að fara fram, var rafmagn tekið af blokkinni þar sem ég bý. "Jæja, þá verður ekkert úr þessu", hugsaði ég og var svo sem ekkert ósáttur. En svo uppgötvaði ég, að rafmagnsleysið væri ekki nægilega góð afsökun, þar sem síminn minn var óháður rafmagnni úr innstungum, með sitt 4G samband.

Jón Hreggviðsson - leiklestur
í lýðháskólanum 1975

Mér tókst að tengja mynd við þennan zoom  fund, en hljóðið lét standa á sér. Eftir talsvert fikt tókst mér að koma því á. Þarna var á myndinni saman kominn hópur af ungu fólki, með kennara sínum og fátt annað gert á fundinum en að ákveða, að nemendurnir myndu hafa samband við okkur, sem ætluðum að taka þátt. 

Svo leið nokkur stund, en þá fékk ég vinarbeiðni á Fb. frá ungri stúlku. Ég rannsaka alltaf vinabeiðnir á Fb. og það gerði ég einnig þessu sinni og komst að því að stúlkan átti fb-vin sameiginlegan með mér (sem reyndist svo vera faðir hennar og gamall nemandi minn). Ég tók því áhættuna. 

Skömmu síðar fékk ég hringingu á fb-og þar var komin þessi stúlka úr leiklistarhópnum ásamt félögum sínum.  Svo upphófst talsverð aðför að einkamálum mínum, en þar sem ég þykist ekki hafa margt að fela, gekk það allt vel fyrir sig, að mínu mati. Eftir spurningaflóð um hagi mína og nokkrar upplýsingar um hvað í þessu fælist, stóð ég upp með þá hugmynd að ég myndi þarna verða einhverskonar miðpunktur í listrænum gjörningi. Mín persóna yrði aðalumfjöllunarefni þess unga fólks sem þarna blasti við mér í gegnum símann. Ég tel að þarna verði þáttaröðin "Maður er nefndur" sett upp í nútíma uppfærslu, sem sérstakri áherslu á mig, í listrænnni (leiklistarlega) framsetningu. 

Hornakórall eftir Odd Björnsson í ML
í hlutverki Lofts, líklega 1973

Það var bara merkilegt fólk, sem var tekið tali í þessum viðtalsþáttum, sem voru sýndir á RUV í kringum aldamótin. Ég ylja mér við þá tilhugsun, að þarna fái ég loksins að komast í einhverskonar kastljós. Samt er fjarri mér að óska þess að unga fólkið í leiklistaráfangum upplifi einhverja pressu frá mér í þessu efni. Hlakka bara til að sjá einhverskonar úttekt á sjálfum mér - eða þannig.

Það er rétt að nefna það að viðmælendur mínir voru einkar kurteisir, líflegir og óþvingaðir og samtalið við þau fór vel í mig.

Það er bara gaman að svona löguðu 😎

Tengsl vepju og myndaleiks

Vepja (mynd Alex Máni)

 Þann 15. febrúar, 1913, birtist í blaðinu Suðurland, sem gefið var úr 1910-1917, bréf frá Páli nokkrum Jónssyni, um fugla sem hann hafði séð í Laugarási. Í sama blaði er birt svar P. Nielsen við spurningu Páls. Þarna kemur einnig við sögu einn þeirra einstaklinga sem birst hafa í myndaleik í fb-hópnum Laugarás - þorpið í skóginum.

Hér er bréf Páls og svar P. Nielsen.  Fyrir neðan er svo gerð grein fyrir persónum sem við sögu koma:

Hvaða fugl?

 Þann 15. þ. m. átti ág erindi að Laugarási. Sá ég þá einkennilegan fugl setja á hveramosanum. Hann flaug frá mér í svo sem 10 faðma fjarlægð. Hann var hvítur á bringu, dökkur á bak, með uppmjóan kamb upp úr hnakkanum, alt að því 3-4 þuml. háan. Vængirnir sýndust mér vera jafnbreiðir fram: margar flugfjaðrir jafnlangar. Að fluglagi og flughraða var hann einna líkastur tjaldinum. En ekki var hann eins stór og tjaldur, að minsta kosti ekki búkurinn. Nákvæmlega get ég ekki lýst honum. Ég var á svo hraðri ferð, að ég gat ekki gefið mér tíma til að veita honum frekara athygli.

Þann 17. þ. m. kom Guðmundur Ófeigsson[1] í Fjalli til mín, — mjög vel greindur og gætinn maður, er hafði fyrir 10 árum dvalið 5 ár í Laugarási. Ég spurði hann, hvort hann hefði ekki á þeim árum séð einkennilega fugla. Hann sagðist hafa séð þá 3 eða 4 sinnum á þeim tíma. Lýsti hann þeim með hvitri bringu og Ijósdökku baki, á stærð milli stelks og tjalds, og að öllu leyti svo, að ég heyrði að hér var um sömu fuglategund að ræða og ég hafði séð. Hann sá þá einusinni í hveralæknum (synda eða vaða?). En í honum er að jafnaði ekki nema 30-40 stiga hiti. Rödd þeirra hafði hann heyrt. Hún líktist einna helzt veiku urghljóði.

Þann 18. þ. m. (í gær) fór ég aftur að Laugarási til að forvitnast um fuglinn. Þá sá ég hann þar ekki. Ég spurði fólkið í Laugarási, hvort það hefði séð þesskonar fugla. Það hafði heyrt til þeirra undanfarna daga, en ekki veitt þeim frekar eftirtekt. Þó sagði vinnumaður, að hann hefði séð þá koma 2 saman framan yfir Hvítá fyrir fám dögum. Lýsing hans var hin sama og hjá mér að öðru en því, að hann sagði þá hafa hvítan kraga um hálsinn. — Gísli bóndi[2], sem nú hefir búið 6 ár í Laugarási, veit ekki til, að slíkir fuglar hafi komið þangað á þeim árum, fyr en nú. En hann hét að veita þeim eftirtekt og láta mig vita, ef hann sæi þá eftirleiðis.

Það er einkum einkennilegt við þessa fugla, að þeir eru svo sjaldséðir hér. Vera má raunar að þeir komi oftar en eftir er tekið, Maður verður að hafa allan hugann við nauðsynjar daglega lífsins, en leiða hjá sér alt er fjær liggur, og má ekki ámæla manni fyrir það. En þar eð þessi fuglateguhd er ókunn hér, mundi mörgum þykja gott að „Suðurland“ útvegaði upplýsingar um hana: Hvað hún heitir og hvar hún á heima og hvernig hún hagar ferðum sínum o. fl. o. fl.

Iðu 19. janúarm. 1913

Páll Jónsson. [3]

-------------

Mér hefir verið gefinn kostur á að lesa framanritaða lýsingu á fugli þessum, áður en hún var send „Suðurlandi“, - og held ég að hér sé ekki um annan fugl að ræða en þann, sem á dönsku nefnist „Vibe“, á latínu „Vanellus cristatus" og þýðir „cristatus“fugl, sem hefir kamb eða fjaðratopp á höfði. Á íslenzku nefnist hann „ísakráka“, og bendir það á, að fuglinn oftast hefir sést hér að vetrinum til, eins og líka hefir átt sér stað núna. Annað íslenzkt nafn er „Vepja“, sem auðsjáanlega er búið til úr „Vibe“, og er líklegt að Jónas Hallgrímsson á sínum tíma hafi gert það.

Ísakrákan er mjög fallegur fugl. Ennið og fjaðrakamburinn sem beygist dálítið fram, framhálsinn, efri partur brjóstsins og vængjafjaðrirnar, er alt gljáandi svart; á bakinu eru fjaðrirnar dökkgrænar með purpurag!já, bringu- og hálshliðarnar hvítar; nefið svart og fæturnir dökkrauðleitir. Á vetrin er framhálsinn hvítleitur og bakfjaðrirnar gulkantaðar. Lengdin er kringum 13".

Fuglategund þessi á heima í Norðurafríku, Suðurasíu og allri Evrópu, en verpir ekki norðar en 60° og því ekki á Íslandi. Í Danmörku, Noregi og Svíþjóð, en þó einkum á Hollandi, er fugl þessi mjög algengur og kemur fyrstur allra farfugla á vorin til þess að verpa. Snemma í apríl verpir hann 4 eggjum á stærð við lóuegg og mjög lík þeim; þau eru mesta sælgæti, ennþá bragðbetri en Kríuegg, en aftur á móti er kjötið ekki gott.

Fæðan er helzt maðkur og skorkvikindi eins og hjá mörgum öðrum vaðfuglum, ennfremur einstaka jurtategund ef þröngt er í búi.

Þótt ísakrákan eigi ekki heima hér á landi, flækist hún þó ekki svo sjaldan hingað, helzt á haustin og vetrin. Haustið 1875 sáust nokkrir fuglar í Grímsnesinu og haustið 1876 var einn (karlfugl) skotinn í Mosvallahreppi í Ísafjarðarsýslu. 1. jan. 1877 var einn (kvenfugl) tekinn lifandi í heygarði hér á Eyrarbakka, mjög aðfram kominn af sulti og kulda, og var hann drepinn samdægurs. Í maganum var ekkert annað en fáeinir smásteinar. Snemma í janúar 1879 kom hann í stórhópum og hélt sér um tíma við sjó hér sunnanlands. 2. febr. 1882 sáust 5 í Ölfusinu og var einn skotinn. 7. des. 1889 var einn (kvenfugl) skotinn hér við Eyrarbakka. Ennfremur var einn skotinn í Ölfusinu 17. febr. 1895 og seint í febrúar s. á. sáust þrír við Eyrarbakka. Áttunda marz 1901 sást einn við Stokkseyri og í miðjum desember s. á., hélt lítill hópur til við Gamlahraun. 6. marz 1907 var ungur karlfugl skotinn við Eyrarbakka og 17. jan. 1912 fanst einn með brotinn væng hér í þorpinu, hefir að líkindum flogið á símaþræðina. Norðanlands sést ísakrákan ein staka sinnum í janúar og febrúar og hefir etatsráð Havsteen skotið hana 1877, 78 og 79.

P. Nielsen[4]. 

---

[1]

Guðmundur Ófeigsson

Árið 1902 voru komin í Laugarás: Guðmundur Ófeigsson (1865-1943) og kona hans Guðríður Erlingsdóttir (1861-1936) með börn sín: Jóhann (1896-1904), Sigríði (1897-1980), sem varð síðar húsfreyja í Núpstúni í Hrunamannahreppi, Jón Erling (1899-1985), sem varð síðar bóndi á Galtastöðum og Vilborgu Þuríði (1900-1987), sem varð síðar húsfreyja í Reykjavík.
Guðmundur og Guðríður höfðu þá verið á Fjalli á Skeiðum en síðar bjuggu þau á Galtastöðum í Gaulverjabæjarhreppi. Þau voru í Laugarási til ársins til 1908 og Guðmundur var þar bóndi fyrstu tvö árin, en síðan bar hann titilinn húsmaður. (laugaras.is) 

[2]

Gísli og Sigríður (mynd úr Litla Bergþór)

Árið 1907 voru komin í Laugarás Gísli Guðmundsson (1876-1959) bóndi og Sigríður Ingvarsdóttir (1882-1972) kona hans með soninn Erlend (1907-1997).
Annað barn þeirra Gísla og Sigríðar fæddist í Laugarási árið 1909 og hlaut nafnið Jónína Þorbjörg (1909-1979).
Gísli og Sigríður fluttu úr Laugarási 1916 í Úthlíð og Hrauntún í Bisk.
Erlendur varð bóndi í Úthlíð og sjómaður og síðar bóndi í Dalsmynni. Hann eignaðist Hrein, Eyvind, Örn, Sigrúnu og Eddu með konu sinni Guðrúnu Guðmundsdóttur.
Jónína varð húsfreyja í Úthlíð, og eignaðist Gísla, Ingibjörgu, Björn, Sigrúnu, Kristínu, Jón Hilmar og Baldur, með eignmanni sínum Sigurði Tómasi Jónssyni. (laugaras.is) 

[3]

Páll Jónsson

Páll var “vegagjörðamaður” og sá um uppsetningu dragferjunnar á Hvítá hjá Iðu árið 1903.
Skömmu eftir að ferjan hafði verið sett upp, drukknaði bóndinn og ferjumaðurinn Runólfur Bjarnason við notkun hennar. Frá þessu slysi var sagt í Þjóðólfi og Skúli Sæland, sagnfræðingur skrifaði grein í Litla Bergþór 1. tbl. og 2. tbl, 2018.
Eftir lát Runólfs hélt ekkjan, Guðrún Markúsdóttir áfram búskap á Iðu og Páll Jónsson, sem hafði sett upp dragferjuna, kom til hennar sem fyrirvinna (starfsheiti í sóknarmannatali). (laugaras.is)

 [4]

P. Nielsen

Peter Nielsen (fæddur 27. febrúar 1844 í Ringkøbing, dáinn 9. maí 1931 í Reykjavík) var veðurathugunarmaður í Húsinu frá 1880 til 1911 og faktor (verslunarstjóri) við dönsku verslunina á Eyrarbakka. Hann ástundaði náttúrufræðilegar athuganir víðsvegar um Suðurland og var frumkvöðull í fuglavernd á Íslandi. Safn uppstoppaðra íslenskra spörfugla gaf hann barnaskólanum á Eyrarbakka. (Wikipedia)

 

Rúnurnar og Stebbi

 

Það er haust. Lítilsháttar næturfrost skilur eftir þunnt skæni á pollunum. Ég reyni að hitta á þá alla til að upplifa framhjólin á Fergusoninum brjóta sig í gegnum þessa áminningu um að veturinn nálgast. Gulbrúnt, leirblandað pollavatnið brýst upp úr mölbrotnu skæninu og augun leita að næsta polli til að hitta á. 

Stebbi er í bænum.
Hann fer þangað stundum og kemur þá til baka, umluktur keim af kaupstaðarlykt, búinn að útrétta og lyfta sér upp.
Það getur sennilega verið einmanalegt að vera ráðsmaður í Höfða, þó Rúnurnar séu indælar konur, svo sem. Ekki hef ég hugmynd um hvernig sambandi Stebba og Rúnanna er háttað og velti því ekki einusinni fyrir mér.

Stebbi í Höfða
(mynd Tómas Jónsson í
Héraðsskjalasafni Árnessýslu)

Þau eru bara þarna uppi í Höfða. Stebbi kemur stundum heim, en ég sé aldrei Rúnurnar nema þegar við þurfum að bjarga mjólkurflutningunum fyrir Stebba, þegar hann þarf að fara í kaupstað.
Fergusoninn er alltaf í Hveratúni þegar Stebbi fer af bæ og við pabbi brunum síðan upp í Höfða til að ná í mjólkurbrúsana og koma þeim fyrir mjólkurbílinn. Pabbi leyfir mér að keyra Fergusoninn á leiðinni uppeftir, en aldrei til baka. 

Áfram liggur leið og ég finn fullt af pollum til að stýra ofaní, þarf stundum að sveigja til og frá þegar þeir standast ekki á. Framdekkin á Fergusoninum eru ekki eins og á venjulegum traktorum. Þau eru breið, annað alveg slétt, en hitt er með sjáanlegu myntri.
Pabbi gerir engar athugasemdir við aksturslagið - vill kannski ekki draga úr nautn minni af akstrinum. Hann situr á hægra brettinu og hefur vakandi auga með að ég geri enga vitleysu. Ég er á þrettánda ári og upplifi ótrúlegt vald mitt - með stjórn að vélknúnu farartæki. Það er eitthvað alveg sérstakt við það, að fá að snerta á einhverju sem bara fullorðnir fá að gera.  

Rúna Jóns (eða Rúna hin) vinstra megin og Rúna Víglunds. 
(mynd frá Svövu Theódórsdóttur)

Í hlaðinu í Höfða stöðva ég Fergusoninn og drep á honum. Rúna Víglunds kemur út úr fjósinu beint úr mjöltunum. Hún er í fjósafötunum, fjósapilsi og peysu. Pilsið er engan veginn á litinn, úr einhverskonar striga, og það glansar á það. Sennilega er það ekki þvegið oft. Hún er með skuplu á höfðinu, eða klút og bíður okkur góðan daginn og býður okkur inn í kaffi. Við fáum alltaf kaffi þegar við komum í Höfða. Við göngum í bæinn, fyrst inn í forstofuna og síðan inn í eldhús, en þar er Rúna Jóns, einnig í fjósagallanum. Hún hefur farið á undan inn til að hella upp á. Þær eiga von á okkur. 
Rúna Jóns setur bolla fyrir okkur og Rúna Víglunds skenkir síðan kaffið. Fyrst hellir hún í bollann hjá pabba, svo minn, þá bolla Rúnu Jóns og loks í sinn. Það er spjallað um daginn og veginn meðan þessi athöfn á sér stað, spurt frétta og rætt um hitt og þetta. Mér finnst það dálítið sérstakt, að þar sem Rúna hellir í bollana þarf hún frá svo mörgu að segja og um svo margt að spyrja, að hún hættir ekki að hella kaffinu þegar hún færir könnuna milli bollanna og þessvegna fer kaffið líka á borðið.  Ég er alltaf jafn undrandi þegar þetta gerist og bíð þess í hvert skipti sem við flytjum mjólkina frá Höfða.  Báðar Rúnurnar eru afskaplega hlýjar konur, í minningunni, og ég sé þær enn fyrir mér í eldhúsinu í Höfða og held að ég hafi hvergi séð þær annarsstaðar en þar og hef líklega ekkert pælt í því þá, hvernig lífi þeirra var háttað.  

Eftir kaffið höldum við pabbi aftur heim, eftir að hafa sett brúsana í kerruna. Pabbi keyrir Fergusoninn til baka og reynir frekar að sneiða hjá pollunum. Það er ekki fyrr en löngu seinna sem ég átta mig á því, að maður á að reyna að komast hjá því að keyra ofan í alla polla sem maður sér. 

Við skellum brúsunum á brúsapallinn og þaðan bara heim. Mjólkurflutningunum er lokið þennan daginn.  Stebbi kemur úr kaupstað síðdegis, með grænmetisbílnum. Hann kíkir inn í kaffi og býður pabba sopa úr pela sem á stendur VAT69. Hann segir frá ferð sinni, þakkar greiðann og heldur síðan af stað á Fergusoninum upp í Höfða, þar sem Rúnurnar bíða. Skyldi hann sneiða hjá pollunum?

-------------------------

Þetta var árið 1965 eða 1966 og ég var þá á 12. eða 13. ári. Þrennt man ég í rauninni frá mjólkurflutningum okkar pabba: ég að keyra Fergusoninn ofan í pollana með ísskæninu, aðferð Rúnu Víglunds við að hella í kaffibollana og pilsinu hennar Rúnu Víglunds. 

Þóra Guðrún Víglundsdóttir (1918-2002) var dóttir þeirra Jóhönnu Ketilríðar Þorsteinsdóttur (1880-1954)  frá Höfða og Sigurðar Víglundar Helgasonar (1875-1944).  
Úr minningargrein um Víglund:

Árið 1907 gekk hann að eiga Jóhönnu K. Þorsteinsdóttur í Höfða. Byrjuðu þau ungu hjónin þar búskap sama ár og bjuggu þar jafnan síðan. Varð þeim 8 barna auðið, og eru 5 þeirra á lífi: Sesselja, gift Sigurði Þórðarsyni verslunarstjóra í Rvík, Gunnþórunn, gíft Þorsteini Gíslasyni, vjel«tjóra í Hafnarfirði; Magnús, stórkaup maður í Rvík, kvæntur Ragnheiði Guðmundsdóttur, stud. med., og Guðrún og Þorsteinn, sem bæði eru enn í föðurgarði.

Guðrún Jónsdóttir (1899-1995). Um Guðrúnu og Eirík bróður hennar segir Bjarni Harðarson í athugasemd á Fb.:

Þau voru ekki frá Bryggju þó Eiríkur hafi fæðst þar - heldur eiginlega úr Skálholtssókn, María móðir þeirra var fædd í Laugarási. Jón faðir þeirra var fæddur í Höfða. Móðir Jóns var ein hinna mörgu og fögru Kópsvatnssystra. Jón og María bjuggu víða í sveitinni og aðallega á rýrum kotum eins og Bryggju, Tjarnarkoti og Torfastaðakoti - jú og í Laugarási líka smátíma.

Stefán Benedikt Guðmundsson (1912-1972) frá Minni-Brekku í Fljótum.Foreldrar hans voru Guðmundur Stefánsson (1867-1927) og Ólöf Pétursdóttir (1872-1952) bændur Minni-Brekku, Fljótum, Skagafirði.

Kvistholt: Greypt í stein

 

Hann var þarna, þessi veggur, sem stakk dálítið í augu, mín augu, altso. Það var dálítið með hann eins og svipaðan vegg á dæluhúsi hitaveitunnar. Mér fannst að það vantaði eitthvað á hann. Þetta var vorið 1982, þegar smiðir slógu upp fyrir kjallaranum í Kvistholti. 

Þetta var einum 16 árum áður en lög um listskreytingar opinberra bygginga tóku gildi og sú aðgerð mín sem lýst verður hér fyrir neðan kann að hafa haft áhrif á þá lagasetningu. Ég trúi því bara. 

Þarna var búið að planta út og tiltölulega rólegur tími, milli þess sem einstakir verkþættir byggingarinnar stóðu yfir. 

Mér fannst að eitthvað vantaði á þennan vegg og að endingu varð það úr að ég myndi koma fyrir í honum einhverju varanlegu. Þar með hófst hönnunarferli og í framhaldinu uppsetningarferli, en það hófst á gólfinu í bílskúrshluta pökkunaarhússins í Hveratúni. Ég varð mér úti um lista sem ég heflaði og pússaði, áður en ég mátaði þá við mótið sem ég hafði útbúið á gólfinu.   Þegar allt var klárt þar, merkti ég alla listana svo þeir myndu nú rata á réttan stað ínnan á mótunum.  

Þarna tók síðan við hin eiginlega uppsetning verksins sem síðar var einskonar einkennismerki Kvistholts og Kvisthyltinga. Ég hefði svo sem gjarnan viljað hafa mótað einhverja útgáfu af kvisti þarna á vegginn, en það hefði tekið meiri tíma og verið flóknara í vinnslu.

Uppsetningin á listunum innan á vegginn reyndist ekki sérstökum vandkvæðum bundin, enda hafði ég auðvitað vandað til hönnunar og allrar útfærslu. Hvern lista negldi ég á sinn stað innan á mótin  og var bara harla sáttur í verklok. 

Þessu næst hófst járnabindingin og þá kom innra byrði mótanna og loks var slegið upp undir plötuna, þar sem öll steypa átti að fara fram í einum rykk, 

Þegar plötuuppslátturinn var klár, var jarnabundið af miklum móð, áður en  steypubíllin og kraninn komu frá Selfossi og gæðasteypan var hífð á sinn stað. Allt gekk þetta sérlega vel fyrir sig, en engir aukvisar sem að komu: ættingjar og nágrannar. 

Merkið tilbúið innan á mótunum.

Komið að því að slá upp fyrir plötunni yfir kjallarnum. Þarna er rotþróin komin
og ekki sé ég betur en Þórir Sigurðsson sé að aka fullhlöðnum bíl úr Asparlundi.
Það ver einmitt Þórir sem kom með rotþróna.

Talsverð streita í kringum þetta steypustand, en með góðra manna hjálp fór það allt vel.

Kannski hlakkaði ég mest til að sjá hvernig verkið myndi birtast þegar timbrinu hafði verið slegið utan af veggjunum í kjallaranum, en eins og við mátti búast, var að það vonum. 

Merkið í hvíta rammanum.

Þarna var merkið enn, þegar nýir eigendur tóku við Kvistholti, vorið 2020.

Svo liðu árin og merkið var á sínum stað. Það var bara þarna og það má segja að það hafi einhvern veginn síast inn í undirmeðvitundina. Þannig var það eiginlega aldrei spurning, þegar fD ákvað að fara að kynna þau verkefni sem hún var að vinna að og þegar ég ákvað einnig að merkja mér myndirnar sem ég tók; þetta merki kom strax til skoðunar og úr varð að ég teiknaði það upp til þess arna og þar gegnir það enn hlutverki sínu hjá fD. Ég fór aðeins aðra leið með myndamerkinguna.

Lítil saga um rauðvín

Auðvitað er það ekki ætlun mín, að fara að hefja rauðvín upp til skýjanna. Mér finnst það yfirleitt ekkert sérstakt - en stundum á það við og stundum ekki. 

Það er ekki í frásögur færandi, svo sem, og þó, að við fD fengum fyrir skömmu ágæta gesti í heimsókn, þar sem neytt var fremur sérstakrar máltíðar. Það þótti við hæfi að neyta lítilsháttar rauðvíns með matnum, alla vega með matnum. Hvað gerðist svo í framhaldinu á ekki erindi inn á miðil sem þennan. 

Ljósið  yfir matarborðinu var slökkt og þess í stað fengu tvö kertaljós að njóta sín og varpa mildri birtu sinni yfir matargestina, matinn og rauðvínið. 

Það lá fyrir að ein rauðvínsflaska myndi engan veginn duga viðstöddum og því voru fleiri til staðar, eftir því sem á þyrfti að halda. Maður veit nefnilega aldrei, við svona aðstæður. Maður veit heldur aldrei, við svona aðstæður hvaða tegund rauðvíns telst sæmilega drykkjarhæft og því var til staðar önnur tegund, svona til öryggis.

Mynd 2

Ég fékk það hlutverk að finna tappatogara til að draga tappann úr rauðvínsflöskunni hinni fyrstu og fórst mér það vel úr hendi, enda hef ég, á langri ævi, lært, eða búið mér til aðferð sem dugar, við að draga tappa úr rauðvínsflösku. 

Rauðvínsflöskum nútímans er lokað með tvennum hætti. Annarsvegar er þeim lokað með korktappa (reyndar oftar, nú orðið, með einhverskonar plasttappa), sem er á kafi í stútnum á rauðvínsflöskunni og síðan er einhverskonar plasthulsa sett yfir, sem nær niður á stútinn. Þessi plasthulsa mun vera þarna aðallega af útlitslegum ástæðum. 

Hinsvegar, er um að ræða rauðvínsflöskur, þar sem tappinn er skrúfaður á. Þessi tappi er þá úr einhverri málmtegund, sennilega áli. Mér hefur skilist að þessari aðferð við að loka rauðvínsflöskum, sé aðallega beitt, þegar um er að ræða heldur ómerkilegra rauðvín, en um þetta þori ég ekki að fullyrða.

Mynd 3

Í því tilviki sem hér var um að ræða, var þessi plasthulsa svört að lit (því held ég allavega fram þar til ég verð sannfærður um annað). 

Ég beiti þeirri aðferð á rauðvínsflöskur af þessu tagi, að ég nota endann (oddinn) á tappatogaranum til að rjúfa plasthulsuna rétt fyrir neðan toppinn á rauðvínsflöskunni (mynd 2), dreg endann síðan hringinn og viti menn, þá blasir tappinn við, en það er einmitt hann sem ég þarf að draga úr. Ég held að allir viti hvernig tappatogara er beitt: Endanum er stungið í tappann, sem næst miðju hans og síðan er tólinu snúið réttsælis, þar til það telst vera komið nægilega djúpt til að hægt sé að ná tappanum úr rauðvínsföskunni í heilu lagi (mynd 3). Maður reynir að hugsa þá hugsun ekki til enda, ef hluti tappans verður eftir í flöskustútnum, meðan gestirnir bíða af eftirvæntingarfullri hógværð eftir að fá rauðvín í rauðvínsglösin. 

Ég þarf ekki að fara mörgum orðum um það, en sem fyrr, dró ég tappann úr í heilu lagi og við þekkjum öll (eða allflest) hvernig hljóð heyrist, þegar tappinn sleppir endanlega tengslum sínum við toppinn á rauðvínsflösku. Þannig hljóð heyrði ég þarna og sannarlega hafði hreint ekki átt von á öðru.

Í beinu framhaldi tók ég til við að hella í glösin, í þeirri röð sem siðareglur segja að eigi að hella rauðvíni í rauðvínsglös.

Mynd 4

Svo var skálað í gleði yfir því, að nú gat máltíðin hafist fyrir alvöru og hún fór vel fram. Með matnum dreyptu gestir á rauðvíninu, og eftir því sem lengra leið á máltíðina lækkaði í rauðvínsglösunum, rétt eins og fara gerir, þegar rauðvíns er neytt með mat. 

Þar kom, að það hafði lækkað það mikið í glösunum, að þau kölluðu á áfyllingu og ég hafði skilið það svo, að það væri mitt hlutverk að sjá um að fólk hefði ávallt nægt rauðvín í rauðvínsglösunum, til að skola matnum niður með. Af þessum sökum náði ég í aðra rauðvínsflösku og tók til við að beita sömu aðferð við að opna hana og ég hef lýst hér að ofan. Það var rökkvað við matarborðið, eins og ég hef áður greint frá, aðeins þessi tvö kertaljós, sem vörpuðu kertaljósastemningu yfir borðhaldið. 

Spjall gestanna við þessar dulúðugu, en líflegu aðstæður, snérust um ýmis, áhugaverð málefni, sem ég hafði áhuga á að fylgjast með, þó svo ég þyrfti að draga, á sama tíma, tappa úr annarri rauðvínsflösku. Við það beitti ég sömu aðferð og ég lýsti hér fyrir ofan, og endurtek því ekki frásögn af henni. Munurinn núna var sá, að plasthulsan vildi ekki gefa sig jafn auðveldlega og sú fyrri hafði gert.  Ég beitti tappatogaranum efst við stútinn, ég beitti honum aðeins neðar, ég beitti honum jafnvel efst í toppinn. Plasthulsan gaf sig ekki, og ég velti augnablik fyrir mér, hvort þessi rauðvínsframleiðandi væri farinn að nota harðplast í hulsurnar á rauðvínsframleiðslu sinni. Það, sem sagt gekk hvorki né rak, að komast í gegnum plasthulsuna. Umræðurnar voru hinar líflegustu og ég var með hugann við þær, á sama tíma og ég freistaði þess að opna rauðvínsflöskuna, svo fagmannlega og virðulega sem mér var unnt.   

Mynd 5

Þar kom, að ég sá ekki fram á að ljúka verkinu, nema ég breytti um nálgun og því var það, að ég stóð upp frá borðum og náði mér í hníf. 

Um leið og ég fylgdist af áhuga með umræðunum, snéri ég mér frá borðinu og stakk hnífsoddinum í hulsuna við stút rauðvínsflöskunnar og þá fyrst gaf hulsan sig og mér tókst að skera blátopp hennar af.  Þá blasti við mér hvítur tappinn og mér fannst hálfur sigur unninn, hafði þó engin orð um það, enda snérust umræðurnar við borðið um allt annað en rauðvínsflöskutappa.

Nú var komið að því, að beita tappatogaranum að tappann. Ég setti oddinn á honum, eins og Mynd 3 sýnir og snéri svo réttsælis, eftir að hafa tryggt að ég hefði hitt í miðjuna. Nú bar svo við, ólíkt því sem vant er, að tappatogarinn rann í gegnum tappann, rétt eins og um loftin blá, sem kom mér mjög á óvart; svo mjög á óvart að ég missti þráðinn í umræðunum við borðið.

Ég dró tappann úr og hann reyndist vera örþunnur, svona um það bil 2 millimetrar. Ég neita því ekki, að það flaug í gegnum hug mér, hvort þarna væri um að ræða alveg nýja tegund vísindalega þróaðra rauðvínstappa. Það flaug líka í gegnum hug mér hvort þarna gæti verið um að ræða gallaða rauðvínsframleiðslu, sem hættulegt gæti verið að hella í glös hjá gestum. Það flaug ýmislegt í gegnum hug mér við þessar aðstæður, en niðurstaða mín varð sú, að bera málið undir gestina.  

Þá gall í einum: "Áttu bara ekki að skrúfa tappann af?"

Njótið laugardagsins með UB40