Formannavísur á Stokkseyri 1891

Sigurður Pálsson á Baugsstöðum

Ég verð seint talinn til hóps þess fólks sem ber skynbragð á sjósókn á einhverjum tíma. Þrátt fyrir það á ég ekki langt að sækja tengsl við sjómenn og þá aðallega vegna þess að móðir mín, Guðný, fæddist á Baugsstöðum í Stokkseyrarhreppi og þar bjuggu foreldrar hennar Elín Jóhannsdóttir og Páll Guðmundsson og bræðurnir Siggeir og Sigurður. Af þessum hópi er Sigurður einn eftir og býr enn í gamla bænum, en hann fæddist 1928 og er því 87 ára um þessar mundir.  Hjá Sigga er flest með sama hætti og hjá foreldrum hans. Hann setur upp jólatré sem langafi minn smíðaði og býr yfir mikilli þekkingu á ættarsögunni.

Sjóbúðir á og í grennd við Baugsstaði

Foreldrar afa míns og ömmu bjuggu einnig á Baugsstöðum og þaðan voru stundaðir sjóróðrar á opnum bátum og ég  man eftir þeim síðasta sem var kallaður Græðir. Ég geri fastlega ráð fyrir að um útgerðina frá Loftsstaðasandi hafi þegar verið skrifað heilmikið þó ekki viti ég það. Þó svo væri ekki, yrði það aldrei mitt hlutverk að færa þá sögu í letur.

"Frá Baugsstöðum" - sjóbúðir

Það sem varð til þess að ég set inn þessa færslu voru 45 vísur sem ég rakst á úr fórum foreldra minna. Ekki veit ég hvort þær eru þegar til á prenti, en geri þó frekar ráð fyrir því, hef að minnsta kosti séð nokkrar þeirra í vísnaþáttum héraðsfréttablaða.

Höfundur vísnanna: Magnús Teitsson

Þetta er meðal þess sem ég fann um Magnús:

Magnús Teitsson (1852-1920) fæddist í Kolsholti í Villingaholtshreppi, var formaður í Garðbæ á Stokkseyri, síðar á Brún á Stokkseyri. Foreldrar hans voru Teitur Jónsson bóndi í Vallarhjáleigu í Gaulverjabæjarhreppi og kona hans Kristrún Magnúsdóttir.
Árið 1920 dó á Stokkseyri aldraður maður, Magnús Teitsson að nafni. Hann var ættaður af Eyrum og mun hafa átt þar heima alla sína ævi. Aðalatvinna hans framan af ævi voru sjóróðrar á vetrum og kaupavinna á sumrum. Stundum var hann líka háseti á þilskipum við Faxaf lóa, er sá útvegur tók að færast í aukana. Magnús var vel verki farinn og hinn hagasti, að hvaða verki sem hann gekk. Kunnastur er hann samt fyrir hinar smellnu vísur, er hann hafði jafnan á hraðbergi, því að hann var prýðilega hagmæltur og oft ótrúlega fljótur að koma saman vísu.

 Magnúsi er svo lýst, að hann hafi verið tæplega meðalmaður að hæð, en þrekinn og svarað sér vel, og beinvaxinn var hann fram á elliár. Hann var kringluleitur, réttnefjaður, fullur að vöngum og nokkuð kinnbeinahár. Hann var ekki ennismikill né höfuðstór. Það sem einkenndi hann sérstaklega frá öðrum, voru augun, þau voru fremur lítil, dökkmóleit, eldsnör og gáfuleg. Hann var dökkur á hár og skegg, alskeggjaður, og yfirskeggið úfið. Hann tók í nefið, og vildi þá neftóbak hnoðast í hið úfna yfirskegg og loka nösunum. Þess vegna hóf hann oft mál sitt með því að blása snöggt út um nefið. — Vín þótti honum mjög gott.  

Hér eru vísur Magnúsar um formenn á Stokkseyri 1891

Formennina veit ég ekkert um og flestar vísnanna skil ég hreint ekki. Það getur vel verið að þarna finni einhver vísu um langafa sinn.

Það skal heyra þjóðin svinn

þá, sem keyra um skervöllinn

fiska leira fákinn sinn

frá Stokkseyri um veturinn.

Adólf keyrir kaðla jó

kalt þó heyrist Ránar hó

örum meiri áls um mó

á Stokkseyri halur bjó.

Afla notar alvanur

ára gota framsettur

á keilu slotið kappsamur

frá Keldnakoti Bernharður.

Bensi ferðast fiska um lá,

fín þó skerðist lognin blá,

aðsókn herðir ötull sá,

Íragerði vestra frá.

Askinn fjarða um ýsu lá,

ei þó skaði bylgjan há,

blágóms jarðir beitir á

Bárður, Garði ytra frá,

Út á stikar ægi lon

á árablika í happa von,

breið þó lyki bláleits kvon,

Bjarni Nikulásarson.

Brátt ef slotar bylgjan há,

ber sig otalandi frá

báru gota á byrðings lá,

Bjarni, koti Hellu frá.

Flæðar músa frambrunar

frekt og knúsar bárurnar

bjargar fús um breiðan mar

Bjarni í húsi Símonar.

Ört, nær liggur aldan stinn,

ára Frigg á skervöllinn,

otar hygginn æ hvert sinn

Einar byggir Pálsbæinn.

Fokku barða fetar á,

frek nær skarðar kólgan há,

alúð sparar enga sá,

Einar, Garðhúsunum frá.

Siglu bolla um síla lá

setur holt í afla stjá

með ýta stolta á öldu blá,

Einar, holti Borgar frá.

Borða kjóa beita má,

breið þá hói aldan grá,

gedduflóa gruggið á

Grímur, Móakoti frá.

Árna kiði á öldu knur

ýtir sniðugt hugaður,

straums á iðu stöðugur,

Steindórs niður, Guðmundur.

Oft þó heyrist hrönin blá

Halldór keyrir neglu má,

hjá Stokkseyrarseli sá

siglir leirinn mjaldurs á.

Þó Ægir vaði öflugur

ára naðinn framsetur

á keilu traðir kappsamur,

Kolbeinsstaða Hallgrímur.

Hannes eigi hræðast má,

hátt þó geygi röstin blá,

ríður fleyi Roðgúl frá

rastar veginn breiðan á.

Ingvar Karels kundur snar,

kalt þó svari hafmeyjar,

lætur fara fokku mar

fram á þara leiðirnar.

Létt þó blundi báru són,

borða hundi laus við tjón,

Vernharðs kundur vaskur, Jón

vel fær heundið sels á lón.

Hvals á frón hinn hugdjarfi

hlunni lóna stýrandi,

gildur þjónar gæfunni

gætinn Jón í Framnesi.

Eins þó láar ærist knur,

aflann háa Jón finnur,

Holti frá um haföldur

hestinn ráa fram setur

Jón þó sveimi jötuns gól,

jóinn teymir ára á ról,

ekki feimins áls á ból,

á nú heima á Rauðárhól.

Á húna kiði ei hræðist tjón,

hátt þó iði bylgju són ,

þræðir sniðugt þorska lón

Þórðar niður, ungur, Jón.

Flæðar keyrir fákinn sinn

á fiska leirinn vel heppinn,

þó jötuns heyrist jögunin,

Jón, Stokkseyrar húsbóndinn.

Dvergasteinum dregur frá,

djarft þó veini bylgjan há,

Jón, með sveina um síla lá

sinn að reyna kaðla má.

Jafnt þó brúsi báru frón,

borða krús á mjaldurs lón,

ýtir fús með afla bón,

á Móhúsum bóndi, Jón.

Eins þó blekki báran há,

bila ekki stjórinn má,

öllum þekkur ýtum sá,

ungur Kekki, Jón er frá.

Þó virða lýi veðra þrá,

viskustiginn sigla má,

húna kríu á höfin blá

hann Júníus, Seli frá.

Áls um bungu æ forsjáll

ára lungi beitir þjáll,

þó seltu drungi sýnist háll

sonur ungur Þórðar, Páll.

Pálmar keyrir kaðla, dýr,

kaldan þeyinn ekki flýr.

Áls á leirinn ötunn, skýr,

á Stokkseyri núna býr.

Dreka hnellinn ára á,

þó aldan skelli flúðum hjá,

mjaldurs svellið miðar á

Magnús, Helli kominn frá.

Magnús beitir ára örn,

áls um bleytu reynir vörn,

borinn Teiti um byrðings tjörn,

þó báran þeyti reiði gjörn.

Hafs á fletin, hugdjarfur,

hlunnjó setur öflugur,

aflann metur auðfengur,

Árna getinn, Sigurður.

Sigurð glaðan met ég minn,

más um traðir velheppinn,

keipa að hlaða kak fann sinn

Kalastaða húsbóndinn.

Fokku hundinn framsetur,

fyrr en blundar hræsvelgur,

hafs á grundu hugaður,

Hinriks kundur, Sigurður.

Teignum beina ferðast frá,

frek þó kveini aldan blá,

Siggi á hreina sela lá,

sigluteina jónum á.

Hrauk frá gengur, hugaður,

hót ei lengur við dvelur,

síls á engi, Sigurður,

sínum drengja hóp meður.

Upp þó skvettist ýsu frón,

orkumettur, laus við tjón,

aflar þétt á ára ljón

einn frá Stéttum, Sigurjón.

Eins þó bralli aldan blá,

ekki hamla ferðum má,

djarft að svamla um síla lá,

Símon, Gamla hrauni frá.

Lungi hröðum ára á,

oft með glöðum huga sá,

lýsu tröðum löngum  á,

Leiðólfsstöðum, Snorri, frá.

Sturlaug fúsan svo ég sá,

sigla brúa um löginn blá,

stýra húsum Starkaðs frá,

stór ei knúsan gæfan má.

Þórður ráa þægum gant,

þeysa náir, laus við stant,

Skipum frá um laxa lant,

liðugt gáinr, tefji brant.

Torfi Söndu treður frá,

tjóni og gröndum horfinn frá,

keipa bröndusina sá,

sesttur löndin karfa á.

Öldu glaði ýta má

ei hann skaðar bylgjan há,

þá með hraða um þorska lá

Þórður Traðarholti frá.

Þröst á fjala þéttur gengur,

Þorkell, valinn Magnús bur,

hátt þó gali Hræsvelgur,

heppinn talinn, formaður.

Ýta og fljóðin æ hvert sinn,

annist góður drottinn minn,

svo má þjóðin, þýð og svinn

þylja ljóðin, stirðkveðin.